Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
259 tərəfdaşın payı isə ” torpaq sahəsinin verilməsində, işçi qüvvəsinin, tikinti materiallarının və xammalın cəlb olunmasındadırsa, əməkdaşlığın emosional tərəfi ” müəssisənin səmərəli fəaliyyəti üçün tərəfdaşların səylərinin birləşdirilməsində öz əksini tapır. Müştərək müəssisəni yaradan tərəflərin məqsədləri onların motivlərində öz əksini tapır. Bu motivlər 3 əsas kateqoriyaya bölünür: – zəruri istehsal resurslarının əldə olunması; – bazar motivləri; – risklərin bölüşdürülməsi. Təcrübədə bu motivlər əlaqəli şəkildə götürülür və çox nadir hallarda hərhansı bir motiv əsas götürülür. Müştərək müəssisələr əksər hallarda ona görə yaradılır ki, tərəfdaşlar çox vaxt öz istehsal və ya bazar potensialını mənfəətli reallaşdırmaq üçün bu və ya digər resurs növünə çatışmazlıqla qarşılaşırlar.Burada maliyyə resursları, istehsal gücləri, xammal və materiallar,texnologiya, patentlər, idarə etmə kadrları, informasiya, ‚nou ” hau‛və s. aid edilə bilər. Müştərək müəssisələrin yaradılması xarici tərəfdaşlara yerli şərait və bazar haqqında yerli tərəfdaşın biliklərindən istifadə edərək həmin ölkə bazarlarında az xərclə möhkəmlənməyə imkan verir. Bu özünü alıcılarla, xammal və resurs təminatı, işçi qüvvəsindən istifadə və s. ilə əlaqədar əməkdaşlıq nəticəsində istehsal və tədavül xərclərinin azalmasında, kapitalın dövriyyə sürətinin artmasında göstərir. Digər mühüm məsələ, yerli bazarın qeyri sabitliyi və onunla tanışlıq dərəcəsinin az olması ilə əlaqədar risklərdir. Milli tərəfdaşlarının müştərək müəssisədə iştirakı xarici investisiyanın milliləşdirmə və müsadirə riskini, onların milli müəssisələrdən diskriminasiya olunma riskini xeyli azaldır. Ümumi kapital qoyuluşlarının bölüşdürülməsi nəticəsində bununla bağlı risklər azalır. Beləliklə, yaradılma motivlərindən asılı olmayaraq müştərək müəssisə, tərəfdaşların ayrı-ayrılıqda imkanı xaricində olan işgüzar və iqtisadi məqsədlərin birgə fəaliyyətlə əldə edilməsi vasitəsidir. 260 Müştərək müəssisənin yaradılması yolu ilə texnika və texnologiyanın, idarəetmə təcrübəsinin və s. ölkə iqtisadiyyatına cəlb olunması aşağıdakı 3 əsas formada həyata keçirilir: 1. Müştərək rnüəssisənin təsisçisi olan xarici tərəfdaş patentə və ya « nou-hau»ya görə müştərək müəssisəyə lisenziyanı satır. Lisenziya müqaviləsinin vaxtı bitdikdən sonra müştərək müəssisənin yerli tərəfdaşı əldə edilən texnologiyanı almaq, istifadə etmək və onu təkmilləşdirmək hüququna malik olur. 2. Müştərək müəssisənin təsisçisi olmayan xarici fırmadan patentloşdirilmiş texnologiya alımr. Texnologiyamn bu üsulla vcrilməsi adətən, yığma əməliyyatları ilə və ya xammal və malerialların emalı ilə məşğul olan müştərək müəssisələrdə istifadə edilir. Bu halda istehsal prosesinin təşkili üçün texnologiya ilə yanaşı avadanlıq da idxal edilir. 3. Xarici investor sənaye mülkiyyətinə olan hüququnu müştərək müəssisənin nizamnamə kapitalına öz payı kimi verir. Bu forma, texnologiyanın əldə edilmesinin ən rnürəkkəb formasıdır. Bunun əsas mənfi cəhətləri aşağıdakılardır: - birincisi -xarici tərəfdaşların müəssisənin uğursuzluğuna görə məsuliyyət dərəcəsi qoyduqları payda texnoloji hissənin səviyyəsindən asılıdır və texnoloji hissənin payı artdıqca, onların məsuliyyəti də azalır. Çünki belə halda xarici tərəfdaş yalnız texnologiyanın tətbiq miqyasının genişlənməsindən əldə etdiyi gəlirin itirilməsi təhlükəsi ilə üzləşir; - ikincisi, texnoloji hissənin payı nə qədər çoxdursa, bir o qədər müştərək müəssisənin maddi texniki bazasının, xüsusilə maliyyə (valyuta) resurslarının formalaşmasında xarici investorun iştirakı azdır və s. Göründüyü kimi, müştərək müəssisələrin yaradılması yeni istehsala başlamaq üçün start şəraitini xeyli yaxşılaşdırır. Lakin bununla yanaşı təsisçilərin siyasi, iqtisadi və milli maraqları müştərək müəssisələrin yaradılmasında və fəaliyyətində bəzən mürəkkəb və ziddiyyətli münasibətlərin amələ gəlməsinə gətirib çıxarır. Belə münasibətlər ilk növbədə, tərəfdaşların motivlərindən asılıdır. Müştərək müəssisənin yaradılması və fəaliyyəti prosesində istehsalın səmərəliliyinin artmasına səbəb olan tərəfdaşların üst- 261 üstə düşən iqtisadi maraqlan və bir-birini tamamlayan imkanları ilə yanaşı, həm də uyğun gəlməyən ıstehsal imkanları, rəqabətli məqsədləri mövcud olur. Müştərək müəssisənin fəaliyyəti üçün zəruri resursların verilməsi prosesində əsas ziddiyyət və çətinlik, güclü tərəfdaşların mütərəqqi texnika və texnologiyanın, idarəetmə və rnarketinqin təcrübəsinin verilməsini minimumlaşdırmaq, zəif tərəfdaşların isə maksimumlaşdırmaq cəhdidir ki, bu da layihənin həyata keçirilməsinin gecikdirilməsinə səbəb olur. Digər ziddiyyətlər istehsalın və kapitalın təmərküzləşməsinin artmasına zərurət yarandıqda əlavə kapital qoyuluşlarının həyata keçirilməsi ilə əlaqədardır. Bir tərəfdən, müştərək müəssisənin iqtisadi səmərəliliyini artırmaq üçün əlavə kapital qoyuluşlarına zərurət yaranır, digər tərəfdən, müştərək müəssisə üzərində nəzarətin ıtirilməsi, onun sərbəst əmtəə istehsalçısına çevrilməsi təhlükəsi tərəfdaşların əlavə kapital qoyuluşlarının həyata keçirilməsini məhdudlaşdırır. Müştərək müəssisənin yaradılması və fəaliyyəti prosesində onun məhsulunun reallaşdırılması problemi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əgər xarici investorun əsas məqsədi yerli bazarda möhkəmlənməkdirsə, rnilli tərəfdaş isə daha tez məhsul ixracına çalıhşırsa, bu cür mənafelərın tloqquşması müəssisənin fəaliyyətinə mane ola bilər. Beləliklə, tərəfdaşların məqsədlərinin uzlaşdırılması və vəhdəti müştərək müəssisənin yaradılması və səmərəli fəaliyyəti üçün əsas şərtdirsə, digər tərəfdən, müştərək müəssisələrin muxtariyyətliyini daha çox tərəfdaşların məqsədləri məhdudlaşdırır. Məhz bu «stratejı muxtariyyətə» malik olmamaq müştərək müəssisədə istehsalın səmərəliliyini artırmaq imkanlarını məhdudlaşdırır. Deyilənləri nəzərə alaraq belə nəticəyə gəlmək olar ki, müştərək müəssisənin səmərəli fəaliyyət göstərməsi, bir-birilə sıx əlaqəli ıki amilin nəzərə alınmasıın tələb edir: 1) yeni təsərrüfat subyektinin fəaliyyeti üçün zəruri olan iqtisadi resursların verilməsinə tərəfdaşları vadar edən stimulun mövcudluğu; 2) tərəfdaşların bu resurslar üzərində nəzarətdən müəyyən dərəcədə imtina etməsi. Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|