Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
262 Müəssisə üzərində nəzarə müştərək müəssisənin fəaliyyətində əsas məsələlərdən biridir. Hansı investor miştərək müəssisə üzərində daha çox nəzarətə malikdirsə, həmin investor da öz mənafeyini daha dolğun reallaşdırmaq imkanına malik olur. Müştərək müəssisə üzorində-nəzarət təkcə tərəfdaşların müəssisənin kapitalındakı payı ilə yox, həm də ölkənin inkişaf səviyyəsi və tərəfdaşların gücü ilə müəyyən olunur. Iqtisadi ədəbiyyatda düzgün olaraq qeyd edilir ki, «inkişaf etməkdə olan ölkələrdə xərici investorun müəssisənin kapitalında 5 faiz iştirakı çox hallarda həmin müəssisəni korporasiyadaxili əlaqələrə qoşmaq üçün kifayət edir». Xarici investor öz üstünlüklərindən istifadə edərək müştərək müəssisə üzərində nəzarətı təmin edir. Bıı nəzarəti təmin edən aşağıdakı metodlar vardır: -Inzibati metod - bu, müştərək müəssisədə formal və real idarəetmə heyəti yaradılması hesabına xarici investorun müştərək müəssisəyə nəzarət etməsinə əsaslanır. -Maliyyə metodu - bu, xarici investorun daha geniş kredit bazarına əsaslanmaqla, müştərək müəssisənin fəaliyyətinin bu kreditlərin verliməsindən asılı edilməsinə əsaslanır. -Səhmlərin emissiyası və yerləşdirilməsi metodu - bu metod isə, milli tərəfdaşın səhm paketinin xırda səhmdarlar arasında yayılmasına, ya da iki növ səhm-səsvermə hüququ verən və səsvermə hüququ vermeyən səhm buraxmaq yolu ilə xarici investorun müştərək müəssisə üzərində nəzarətinə əsaslanır. Beləliklə, tərəfdaşların iqtisadi gücləri və inkişaf səviyyələri arasındakı fərq nə qədər böyükdürsə, güclü tərəfdaş müəssisəni texnoloji, istehsal, kommersiya cəhətdən özündən asılı etməklə onun üzərində daha çox nəzarət etmək imkanına malik olur. Müştərək müəssisənin yaradılması prosesi aşaрıdakı mərhələləri əhatə edir: bazarın tədqiqi, zəruri informasiyanın toplanması, real imkanların qiymətləndirilməsi, müştərək müəssisənin tipinin seçilməsi tərəfdaşların informasiyanın toplanması,real imkanların qiymətləndirilməsi, müştərək müəssisənin tipinin seçilməsi, tərəfdaşların axtarışı və seçilməsi, müştərək müəssisənin yaradılması üçün danışıqların aparılması, onun yaradılması, qeydiyyatı və fəaliyyətinin təşkili nəzarətin həyata keçirilməsi. Bu vaxt xarici investor ölkədəki 263 siyasi-iqtisadi mühiti hüquqi şəraiti, müştərək müəssisənin fəaliyyətinin operativ-təşkilati-strateji aspektlərini, o cümlədən milli və beynelxalq iqtisadi siyasətin məqsədini, qəbul edən ölkədə sosial-psixoloji xüsusiyyətləri və s. nəzərə alır. Deməli, müştərək müəssisə yaradılması haqqında danışıqlara qədər, investorlar müəssisənin öz xüsusiyyətlərini və xarici mühitlə əlaqədar amilləri nəzərə almalıdırlar. Beləliklə, xarici kapitalın iştirakı nəticəsində müştərək müəssisələrdə formalaşan istehsal münasibətlərinin məzmunu, fəaliyyət məqsədləri, iqtısadi maraqları, onları digər təsərrüfatçılıq formalarından fərqləndirən əsas cəhətlərdir. Müştərək müəssisəyə xas olan xarakterik xüsusiyyətlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Avropa İqtisadi Komissiyası tərəfindən aşağıdakı kimi müəyyənləşdirilmişdir: 1. Uzunmüddətli sahibkarlıq fəaliyyəti göstərmək barədə ikitərəfli və ya çoxtərəfli) razılaşmanın olması; 2. Məqsədə çatmaq üçün tərəflərin pul vəsaitlərindən, əsas fondlardan, idarəetmə təcrübəsindən, intellektual mülkiyyətdən və s. vasitələrdən birlikdə istifadə etmələri; 3. İştirakçı tərəflərin qoyduqları kapitala birgə aktiv kimi qiymət vermələri; 4. Müştərək məqsədi həyata keçirmək üçün müstəqil idarəetmə orqanlarının yaradıması; 5. Müştərək kapital qoyuluşundakı payına görə hər iki tərəfin həm qazancının, həm də itkilərinin bölüşdürülməsində münasib faizlə iştirak etmələri. Müştərək müəssisələr ‚səhdar tipli‛ və ‚maqavilə tipli‛ ola bilərlər. Səhdar tipli müştərək müəssisələrdə hər bir tərəfdaşın özünün səhm payı olur və o da bunun müqabilində müəyyən faiz divident götürür. Maqavilə tipli müştərək müəssisələrdəisə qazancın bölgüsü müqavilə şərtləri əsasında aparılır və bunun üçün də yeni bir təşkilatın yaradılması zəruri olmur. Yəni hər hansı bir konkret məqsədə çatmaq üçünimzalanmış sazişin bütün şərtləri yerinə yetirildikdən sonra, tərəflər müqavilə şərtlərinə görə paylarını bölüşdürüb işlərini bitmiş hesab edə bilərlər. 264 Müştərək müəssisə yaradılarkən müxtəlif səbəblər və məqsədlər qarşıya qoyula bilər.Lakin onların yaradılmasında iştirak edən 4 prinsip demək olar ki, bütün müştərək müəssisələrə aid edilə bilər.Bunlar aşağıdakı prinsiplərdir: 1. İstehsalın məhsuldarlığının və səmərəliliyinin yüksəldilməsi. 2. Əməliyyatların genişləndirilməsi. 3. Yeni növ məhsul istehsalında riskin azaldılması. 4. İnvestisiya, texnika, texnologiya cəlb edilməsi yolu ilə geridə qalmış sahənin inkişafının təmin edilməsi. Bu prinsiplərin hər birinin əldə edilməsi üçün müştərək müəssisə aşağıdakı motivlərdən istifadə etməlidir: 1. İstehsalın məhsuldarlığının və səmərəliliyinin yüksəldilməsi aşağıdakı yollarla əldə edilir: a) yeni istehsal sahələri yaradılarkən kapital qoyuluşu həcminin azaldılması; b) fəaliyyətdə olan istehsal bölmələri ilə istehsal həcminin genişləndirilməsi; c) məhsul buraxılı prosesin şaquli inteqrasiyanın təmin edilməsi; d) ucuz qiymətli xammalın əldə olunması; e) mövcud istehsalın, marketinqın və təchizatın gücləndirilməsi; f) yeni texnologiya və ucuz işçi qüvvəsi tətbiq etmək sayəsində rentabelliyin yüksəldilməsi; g) texniki cəhətdən mürəkkəb məhsulların kooperasiya yolu ilə iri miqyaslı istehsalının təşkil edilrnəsi; h) patent və lisenziyalar hesabına istehsalın sadələşdirilməsi; 1) kooperasiya üzrə tərəfdaşlar arasında ödəniş şərtlərinin sadələşdirilməsi. 2. Əməliyyatların genişləndirilməsi aşağıdakı imkanlan yaradır: a) yeni istehlak bazarına daxil olmaq; b) yeni fəaliyyət sahəsinə girmək; c) yeni istehsal bazarı, xammal mənbəyi və əmək ehtiyatları əldə etmək; d) yeni təchizat əlaqələrinə nail olmaq; Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|