Haci həSƏnov niyazi beynəlxalq biznes
Yüklə 2,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
268 edir ki, ancaq hər iki partnyor firmalardan yalnız 45,3 %-i müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərir. Robert Miller (1996, İFC discussion paper №29, Washington-Dünya Bankı) qeyd edir ki, müştərək sahibkarlığın fəaliyyətinin səmərəli təşkili ilk növbədə əməkdaşların danışıqlarının nə dərəcədə əməkdaşları razı salmasından ibarətdir. Bərabərlik strukturu müştərək razılaşmalarda ən çətin məqam hesab olunur. Birgə müəssisələrin idarə edilməsinin o qədər də asan deyil və yuxarıda qeyd edildiyi kimi əksər mülkiyyətlər müştərək sahibkarlıq əməliyyatlarının mütləq bütün aspektlərinə yiyələnə bilmirlər. Ikincisi texnologiya mübadiləsidir ki, bu da adətən sənayecə inkişaf etmiş ölkə partnyoru tərəfindən tələb edilir. Əsas aspektlərdən biri dəqiq olaraq razılıqda müəssisə üçün hansı mümkün texnologiyadan istifadə edilməsi və hansı şərtlərlə istifadə edilməsini əhatə edir. Hər iki tərəf üçün məlumdur ki, texnologiya üçün ödənişlər müəssisədən və qaçılmaz olaraq texnologiya mübadiləsi mübahisəsinə səbəb olan birbaşa nəzarətin qurulmasından mənfəətin mübadiləsi yolu ilə mühüm üsuludur. Texnologiya təsisçiləri özlərinin intellektual hüquqlarını qorumaqda maraqlıdırlar və buna görə də onlar müştərək müəssisə tərəfindən texnologiyanın harada və necə işlənə bilməsinə məhdudiyyətlərin qoyulmasını və harada yaradılmasından asılı olmayaraq texnologiyadan pirat üsulla istifadə edənlərə qadağalar qoyulmasını istəyirlər. Buna misal olaraq biz 2002 ci ildə ‚Boeing‛ və ‚Mitsubishi Heavy İndustries‛ arasında həyata keçirlən müştərək sahibkarlığına nəzər yetirək. Bu müştərək sahibkarlığın qurulması zamanı ‚Boeing‛-in məqsədi riski azaltmaq idi. Lakin bununla bərabər bu ‚Boeing‛ üçün çətin olsada belə o çarəsiz olaraq öz kommersiya məqsədi ilə yaratdığı hava texnologiyasını Japon tərəfdaşına verməli oldu. Adətən inkişaf etməkdə olan ölkə partnyorları texnologiya köhnəldikcə texnologiyanın sahibinə ödəyəcəkləri royaltiyə və ya vergiyə limit qoymaq və müştərək sahibkarlıq fəaliyyəti zamanı həmin texnologiya üzərində nəzarəti genişləndirməyə can atırlar. 269 Qərb alimlərinin apardığı tədqiqatlara görə müştərək sahibkarlığı partnyor adətən özünün sifarişçiləri, distribyutorları, satıcıları (məhsullarını satan) hətta rəqiblərinin biri ilə də formalaşdırır. Birgə müəssisələrin idarəedilməsində ‚marketinq buraxılışı‛ və “kadr hazırlığının‛ da özünə məxsus yeri var. Yerli partnyorun idarəetmə nəzəri nöqteyincə bölüşdürmə kanalları və marketinqin üzərində nəzarətin qurulması müştərək sahibkarlığın davamlı əməkdaşlığının təmin edilməsinin bir yoludur (üsuludur). Başqalarının digər əməliyyatları tək həyata keçirmək üçün özlərinin maliyyə axınlarını genişləndirməyinin yollarını axtarmağa cəhd edərkən bəzi kompaniyaların nə üçün genişlənmək və bazar payını cəld qazanmaq üçün digər kompaniyalarla müştərək şəkildə birləşməsini dividend siyasəti vasitəsi ilə başa düşmək olar. Bu fərqli məqsədlər arasında potensial konfliktlər müştərək danışıqlar zamanı daha yaxşı yoluna qoyulur. Birgə müəssisələrin partnyorların fəaliyyətinin sənayenin inkişafına tə’sirini məhdudlaşdıran amillərdən biri qarşılıqlı borclar problemidir. Macar iqtisadçısı Y.Kornai qeyd edir ki, bazar iqtisadiyyatının normal fəaliyyəti üçün maliyyə intizamına əməl olunması tələb olunur. Bununla əlaqədar olaraq dörd sadə qaydaya əməl olunmalıdır: a) alıcılar bağlanmış müqavilələri yerinə yetirməli və aldıqları əmtəələrin haqqını ödəməlidirlər; b) borclular kredit müqaviləsində tələbləri pozmamalı və öz borclarını vaxtlı vaxtında ödəməlidirlər; c) vergi ödəyiciləri vergidən vaxtlı vaxtında verməli və yayınmamalıdırlar; d) şirkətlər xərclərini əldə etdikləri gəlirlər hesabına ödəməlidirlər. Göründüyü kimi, birinci iki qayda bilavasitə qarşılıqlı borclar problemi ilə əlaqədardır. Qarşılıqlı borclar problemi adətən yerli partnyorun maliyyə çatışmamazlığı və s. amillərlə yaranan problemdir. Dolğun hesab mexanizminin formalaşdırılması o cümlədən müəssisələrin bu sahədə mə’suliyyətlərinin artırılması 270 əlverişli investisiya mühitinin formalaşdırılmasında əhəmiyyətli addımdır. Amerikan iqtisadçısı R.Linq müştərək əməkdaşlığı iki və daha artıq şirkətin öz aralarında mülkiyyəti, cavabdehliyi, maliyyə risklərini və mənfəəti müstəqil bölüşdürülməsi kimi müəyyənləşdirir. Həqiqətən də dünya praktikasında müştərək sahibkarlıq fəaliyyətinin mahiyyətindən görünür ki, bütün sahələrdə riskin tərəflər arasında paylanması partnyorların daha səmərəli iş görməsinə və maliyyə itkisi ehtimalının azalmasına səbəb olur. Alman tədqiqatçısı K.Zaybert-ə görə müştərək sahibkarlığda partnyorlardan heç olmasa biri müştərək sahibkarlıq obyektinin yaradıldığı ölkəni təmsil etməlidir və müştərək sahibkarlıq- müştərək kapitala, müstəqil mənafelərə malik tərəfdaşların kooperasiya əməkdaşlığına əsaslanmalıdır. B.Olin isə beynəlxalq ticarət konsepsiyasında göstərmişdir ki, istehsal amillərinin hərəkəti müxtəlif ölkələrdə onlara olan müxtəlif tələbatlarla bağlıdır: onlar səmərəliliyi aşağı olan ölkələrdən daha yüksək olan ölkələrə doğru hərəkət edir. Olin həmçinin kapitalın beynəlxalq hərəkətinə tə’sir edən tamamlayıcı momentləri də göstərmişdir. Bunlara o, gömrük baryerlərini (əmtəə idxalına mane olur və xarici kapitalın ölkədaxili bazara girməsinə şərait yaradır), filialların kapital yatırımları coğrafi diversifikasiyasına can atması, xarici investisiya riskləri və onların bu əsasda təhlükəsiz və riskli tiplərə ayrılmasını aid etmişdir. Ispan alimi Hennart müştərək sahibkarlıq üçün xərclərin izahının aparılması təhlilini vermişdir. Hennart əmin olmuşdur ki, müştərək sahibkarlıq bazarların iflasa uğradıqları məhdud saylı xüsusi vəziyyətlərdə ən yaxşı strategiyadır, lakin tam sahibkarlıq idarəetmə xərcləri və ya ölçüsü və ya iqtisadiyyatın əhatə edilməsi baxımından idarəetmənin effektiv üsulu sayılmır. Alman alimi L.Hebert aşağıdakıları xüsusiyyətləri müştərək sahibkarlığa aid edir: Iki və ya bir neçə tərəfdaş arasında müqavilənin olmasını; Partnyorların hər birinin payının və hansı formada iştirakının müəyyən olması; Yüklə 2,13 Mb. Dostları ilə paylaş:
|