HəSƏn həSƏnov
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
85 sonra “Molla N əsrəddin” jurnalı artıq bir neçə müddət idi ki, nəşr olunmurdu. H əmin ilin iyun ayının ilk günlərində qardaşı Ələkbər C.Məmədquluzadəyə müv əqqəti olaraq İrana köçməyi məsləhət edir. Onun yaxın bir tanışı Hüseynağa Cavanşir isə getməməyi məsləhət görür. Mirzə Cəlil tərəddüd içərisində qalır, amma qardaşının təkidi ilə İrana getməyə məcbur olur. Elə həmin günlərdə yeni hakimiyy ət sanki Mirzə Cəlilə müsbət münasibət göstərərək onun “Ölülər” pyesinin müzakir əsini təşkil edir. “Ölülər” pyesi tamaşaya qoyulur və teatr s əhnələrindən düşmür. İyulun 18-də Azərbaycan sovet hökuməti Əliheydər Qarayevin başçılığı ilə “Balta” adlı jurnal buraxmaq fikrinə düşür və “Molla Nəsrəddin” jurnalının müəllif kollektivini bu jurnalın ətrafına toplamaq qərarına gəlir. 1921-ci ilin may ayında Birinci Ümumaz ərbaycan Sovetlər qurultayında Dadaş Bünyadzadə öz çıxışında xüsusi olaraq qeyd edirdi ki, hökum ət Mirzə Cəlilin Bakıya qayıtması üçün əlindən g ələni edir. Bu çıxışdan bir neçə gün sonra Təbrizdə erməni dilində çıxan “Minaret” q əzeti uydurma bir xəbər verir ki, guya “fevralın 27-də Təbrizdə 16 adam h əbs edilmişdir və onlar gizli təşkilatda iştirak etməkdə təqsirləndirilirlər. “Molla N əsrəddin” jurnalının redaktoru Mirzə Cəlil də onların arasındadır”. Bu x əbərdən 6 gün sonra Təbrizdə “Molla Nəsrəddin” jurnalının 2-ci nömrəsi çıxır və erm ənilərin xəbərinin növbəti yalan olduğu təsdiqlənir. Martın 25-də Bakıda qonaq olan Türkiy ə nümayəndə heyəti “Ölülər” pyesinin tamaşasına gedir. Aprelin 30-da Naxçıvan İnqilab Komitəsinin sədri Qədimovun vasitəsilə Mirzə Cəlil rəsmi olaraq Bakıya dəvət olunur. İyunun 14-də Mirzə Cəlil artıq Bakıya gəlir, Maarif Komissarlığının məsul işçisi olur və Azərbaycanın mədəniyyət həyatına fəal surətdə qovuşur. O, Şuşada kitabxana açır, Bakıda açılmış Tənqid-təbliğ teatrını “Molla Nəsrəddin teatrı” adlandırır. Həyat yoldaşı Həmidə xanım Kəhrizlidə xalçaçılıq emalatxanasını bərpa etdirir. 1922-ci il aprelin 17-d ə “Molla Nəsrəddin” jurnalının bərpası haqqında x əbər yayılır. Mirzə Cəlilin yeni yazdığı “Anamın kitabı” adlı əsəri səhnəyə qoyulur. H ələ 1916-cı ildə “Açıq söz” qəzetində N.Nərimanovun Mirzə Cəlilin “Ölül ər” pyesi haqqında “İdeyası inqilabi bu drama müsəlmanların həyatında böyük rollar oynayacaqdır” fikri dərc olunmuşdur. Həmidə xanım C.M əmmədquluzadə haqqında xatirələrində yazır: “Dadaş Bünyadzadə, Əliheydər Qarayev Mirz ə Cəlilin görüşünə gəldilər. Onlar bizə yaxşı mənzil və mükəlləfiyyət v əd etdilər. Bir həftə keçdi, ancaq heç bir xəbər çıxmadı. Mirzə Ələkbər (Mirzə C əlilin qardaşı) xəstə idi, utanır və əsəbiləşirdi. Mirzə Cəlil çox həyəcan keçirirdi. N əhayət, o, N.Nərimanovun yanına getməyi qərara aldı. Nərimanov vəziyyətdən hali olan kimi Mirz ə Cəlili haman saat Staropoçtovi küçəsindəki 64 nömrəli (indiki 56 nömr əli) evə aparıb, onun sərəncamına beş otaqlı münasib bir mənzil verdi” (423, s.109). “Yeni fikir” q əzeti o illərdə yazırdı: “A.Şaiq, Ə.Haqverdiyev, S.S.Axundov kimi Az ərbaycanın məşhur ədiblərinə gəlincə, bunlar da çox məsul mövqelərdə 86 şuralar idarətinin zəhmətkeş hakimiyyəti uğrunda çalışır... Əgər “Molla Nəsrəddin” m əcmuəsinin müdiri Mirzə Cəlildən bəhs edilərsə, müsavat zamanında nəşr edilm əyən bu məcmuə müntəzəm çıxır” (378). 1920-ci ildə Tənqid-təbliğ teatrında faci ə və komediyaların qəbulu üçün tərkibində Mirzə Cəlil, Məmməd Səid Ordubadi, Abdulla Şaiq, Süleyman Sani Axundov, Hüseyn Cavid olan xüsusi ədəbi komissiya t əşkil olunmuşdur. N.N ərimanov ziyalılara öz diqqətini əsirgəməmişdir. O zamanın sovet respublikaları arasında Azərbaycan yaşlı nəsildən olan bu qədər ziyalının hökum ətlə əməkdaşlığa girib xalqına xidmət etdiyi müstəsna bir respublika idi. Bu, sözsüz ki, N.N ərimanovun şəxsi nüfuzu və milli ruhu hesabına olmuşdur. Araşdırmalar göstərir ki, N.Nərimanovun bu sahədəki fəaliyyəti xüsusi tədqiq olunmalıdır. N.N ərimanov və İslam dini problemləri. İslam dininə münasibət N.N ərimanov siyasətinin ən ümdə məsələlərindən olmuş və milli dövlətçilik baxışlarında önəmli yer tutmuşdur. O, bu məsələni dəfələrlə işıqlandırmağa çalışmışdır (308, t.2, s.164-167, 168-176). 1920- ci il mayın 26-da N.Nərimanovun verdiyi ilk göstərişlərdən birində yerli əhalinin milli adət-ənənələrinə və dini hisslərinə hörmətlə yanaşılması tələb olunurdu (160, s.52). Bu m əsələdə N.Nərimanovla XI Qırmızı ordu komandanlığı arasında xeyli ixtilaf baş vermişdir. N.Nərimanov hətta ənənəvi “cümə axşamı”nı müq əddəs sayaraq, həmin gün qəbul etdiyi xəstələri pulsuz müalicə etmişdir (424). O, milli d əyərləri yaranmaqda olan beynəlmiləl dəyərlərdən üstün tutaraq bir neçə m əsciddə nitq söyləmiş, dindarlara qarşı repressiyaların tətbiqinə qəti etiraz etmişdir (156). N.Nərimanov çadranın atılmasında məcburiyyətə qarşı olmuşdur. Onun fikrinc ə, bu prosesi məntiqi şəkildə həyat özü tənzimləməli idi (424). M əhərrəmlik günlərində N.Nərimanov məscidə ərzaq göndərmişdir (424). 1921- cı ilin aprelində N.Nərimanov Təzəpir məscidinin bərpası, təmiri üçün xüsusi s ərəncam vermişdir və bu işin icrasını hərbçilərə tapşırmışdır (211, v.100). O, Şəkidə şiələrlə sünnilər arasında ola biləcək toqquşmanın qarşısını almışdır (211, v.100a). Novruz bayr amını və müsəlman dini bayramları olan Ramazan bayramını, Qurban bayramını, Mövlud (Məhəmməd Peyğəmbərin doğum günü) bayramını, Aşura gününü istirahət günü elan etmişdir (211, v.146). Bu münasibətlə m əsul işçiləri xalq tərəfindən keçirilən tədbirlərdə iştirak etmələri üçün yerlərə ezam etmişdir (178, v.42). Çiçerin Lenin ə məktubunda yazırdı ki, N.Nərimanovun “mollalar üçün nitqi müs əlman camaatına nəzakətlə yanaşmağın nümunəsidir” (122, t.52, s.430). N.N ərimanov 1920-ci ilin sentyabr ayında XI Qırmızı ordunun rəhbərliyindən ordu bölm ələrinin yerləşdikləri məscidlərin binasını boşaltmasını tələb etmişdir. N.N ərimanov məscidlərə ərzaq malları ayırmış və din xadimlərinin ərizələrinin baxılmasına çox həssaslıqla yanaşmışdır (60, s. 29-35). Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|