İ. Hacıyev Elmi məsləhətçi və «Ön söz»ün müəllifi: akademik İ. Həbibbəyli
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
88 örtülməsi ilə əlaqədardır. Belə ki, giriş yolu nə qədər dar olsa qəbir kamerasının sal daşla qapanması bir o qədər asan olur. Qə‑ birin şımal, şərq və cənub divarlarının aşağı cərgələri iri həcmli qalın daşlarla, üst cərgələri isə orta həcmli daşlarla işlənmişdir. Bərkidici maddə kimi palçıqdan istifadə olunmuşdur. Bu qəbir orta yaşlı insana məxsusdur. Ölü qəbirə sol yanı üstə, arxası qəbirin şimal divarına söykənmiş halda, yarımbükülü vəziyyətdə qoyulmuşdur. Onun qulaqlarında 32 ədəd xırda ağ muncuqlardan və bir ədəd balıqqulağından ibarət sırğaları olmuşdu. Sağ qulağındakı sırğa müxtəlif təsirlərdən dağılsa da, sol qulağındakı sırğa qəbirin döşəməsi ilə kəllə sümüyü arasında sıxılaraq qaldığından ilkin vəziyyətini saxlamışdı. Boynunda iki boyunbağısı olmuşdu. Ölü qəbirə şərq tərəfdən qoyulduğundan boyunbağılar sıxılaraq çənəsinin altına yığılmış vəziyyətdə idi. Boynunun arxa tərəfində, boyunbağıların üstündə yundan toxunmuş paltarın qalın boyunluğu aşkar edildi. Paltar 0,3 mm qalın‑ lığında sadə toxunuşlu üst geyiminə aiddir. Ölünün sol əlində ağacdan sapı olan dörd çıxıntılı tunc toppuz, ayağına yaxın bir ədəd qolbağa oxşar tunc həlqə və tuncdan tökmə üsulu ilə hazırlanmış bir ədəd xəncər aşkar edildi. Onun dəstəyi boru formasında olub, üçbucaq kəsmələrlə şəbəkələnmişdir. Ortasında deşiyi vardır. Xəncərin dəstəyindən ti‑ yəsinə keçid 0,7‑0,8 mm enində düz relyefik formadadır. Tiyəsi orta hissədə qalınlaşır. Bu tip xəncərlərə Kolanı nek‑ ropolunda [Baxşəliyev V.2004,şək.20,2] , Gə‑ dəbəy kurqanlarında rast gəlinir [Avşa‐ rova İ., 2007 şək. 59,60,66] . Maraqlı tapıntılarından biri də içə‑ risində dəvəgözü və çaxmaq daşların‑ dan hazırlanmış on ədəd ox ucluğu olan ox qabıdır. Ox qabının uzunluğu 84 84 85 85 89 60, eni 13, qalınlığı isə 6‑7 sm‑dir. Nazık ağac təbəqəsindən hazırlanaraq üzərinə dəri çəkilmişdir. Üzəri aşağıdan və yuxarıdan ox qabını 0,8 sm enində haşiyələyən tuncdan hazırlanmış nazik təbəqə, bunlara şaquli istiqamətdə üç cərgə, diametri 1,0 sm, qalınlığı 0,1 sm olan ortası qabarıq piləklərlə bəzədilmişdir. Ox qabının ox ucluqları aşkar edilmiş yuxarı tərəfində toppuz və xəncərdə olduğu kimi yumşaq ağac çürüntüləri qalmışdır. Buradan şar gövdəli, düz oturacaqlı küp, qara və qırmızı boyalı qablar aşkar edildi. Qəbirin cənub‑qərb küncündə başı şimal istiqamətində, sağ yanı üstə qoyulmuş dağ keçisinin skeleti aşkar edildi. Skelet təmizlənərkən döş qəfəsində bir ədəd dəvəgözü da‑ şından hazırlanmış ox ucluğu tapıldı ki, bu da heyvanın qəbirə qoyulmaq üçün dəfn ərəfəsində ovlandığını göstərir. Bu qəbirdə müşahidə etdiyimiz dəfn adətinin bir sıra maraqlı cəhətlərini xüsusi qeyd etməyi lazım bilirik. Skeletin və avadanlığın kamerada necə yer‑ ləşməsinin təsvirindən aydın olur ki, qəbirin şımal‑şərq küncündə boş yer qal‑ masına baxmayaraq avadanlıq ölünün qarşı tərəfində çox sıx düzülmüş və bəzən də bir‑birinin üstünə qoyulmuşdur. Materialların bəziləri (xəncər və ox qabı) öz yerində deyildir. Dəfn zamanı ya tələsikliyə yol verilmiş, ya da silahların öz yerində olmasının dəfn edənlər üçün elə də mühüm əhəmiyyəti olmamışdır. Ümumiyyətlə, Plovdağ nekropolu üçün o qədər də xarakterik olmayan göbələkvari qulpu və ya bəzəyi olan qab da bu qəbirdə aşkar edilmişdir. Cənubi Qafqazın digər abidələrindən [Кесаманлы Г. П., 1976, c.65] fərqli olaraq qə‑ birdəki qabın göbələyə oxşar bəzəyi qabın birbaşa ağız hissəsinə yapışdırıl‑ mışdır. 18 saylı qəbirin qurbangahı kurqanın kromlexinə şərq tərəfdən bitişik iş‑ lənmişdir. Oval planda olub, diametri 2,2 ‑ 2,7 m‑dir. Qurbangah qəbirdən 86 86 90 hündürdə yerləşir. Yanları 4‑5 cərgə dağ daşları ilə hörülmüşdür. Qurbangahın dağın yamacına tərəf olan şərq hissəsi qismən dağıntıya məruz qalmışdır. Üstü təmizlənərkən saxsı qab fraqmentləri və daş alətlər aşkar edildi. Yer səthindən 70‑75 sm dərinlikdə kameranın örtük daşları göründü. Örtük daşları şərq və qərb tərəfdə salamat qalmış, ortadakı örtük daşı götürülmüşdür. Salamat qalan daşlar da nizamsız düzülmüşdür. Qurbangahın yalnız kurqana tərəf olan örtük daşı yerində idi. Qurbangahın kamerası uzunsov altıbucaqlı formasındadır. Qurbangahın içəridən şimal və cənub divarlarına iri həcmli sal daşlar maili vəziyyətdə elə qoyulmuşdur ki, ka mera yuxarıya doğru genişlənir. Qəbir qarət olunmuşdur. Qurbangahın cənub divarı yanında qara rəngli, cila‑ lanmış, sıxılmış şar gövdəli, düz oturacaqlı bir qab tapıldı. Şimal‑şərq kücündə, örtük daşının altında qırmızı gilli, şar göv dəli, düz oturacaqlı, enli lentvari ağzı olan küp aşkar edildi. Küpün otura cağında 1,0 sm diametrində deşik açıl ‑ mışdır. Ümumiyyətlə, bu küplər Plov dağ nekropolunda hələlik aşkar edilmiş ən iri həcmli qablardır. Analoji formalı, lakin qara rəngli qablara Çalipiraqorebi qəbirlərində rast gəlinir [Абрамишвили Р. М. и др., 1995, c.56‐58] . 87 87 91 25 saylı kurqan təpəciyi 45‑50 sm hündürlüyündə salamat qalmışdır. Dia‑ metri 4,2‑4,6 m‑dir. Onun kromlexi iki‑ üç cərgə müxtəlif ölçülü dağ daşları ilə işlənmişdir. Qəbir təqribən kromlexin ortasında yerləşir. Üstü daş plitələrlə örtülmüşdür. Qəbirin kamerası dörd‑ bucaqlı planda olub, müxtəlif ölçülü daşlarla bir qədər səliqəsiz işlənmişdir. Belə ki, bəzi daşların ucu qəbirin içəri‑ sinə çıxmışdır. Şərq divarının şimal tə‑ rəfinə, bir sal daş dikinə, örtük daşının altına elə qoyulmuşdur ki, bura xeyli daralmışdır. Qapı yeri iki ədəd daş plitə ilə örtülmüşdür. Bu daş plitələrdən bi‑ rinin kənarı qəbirin örtük daşlarından 26‑28 sm hündürə qalxır. Beləliklə, bu qəbirdə də baş daşı qoymaq prinsipinə əməl edilmişdir. Qəbirdə başı şərq isti‑ qamətində, sol yanı üstə, yarımbükülü vəziyyətdə dəfn olmuşdur. Onun boynunda əqiq, pasta və başqa minerallardan hazırlanmış muncuqlardan düzülmüş boyunbağı və kəllə sümüyü qarşısında, cənub divarına bitişik iki ədəd qara rəngli, cilalanmış gil qab aşkar edildi. Bu qablar ilk Tunc dövrü keramikasının ənənələrini [Aşurov S., 2002., s.43‐63] həm forma, həm naxışlanma, həm də bişirilmə keyfiyyətinə görə qoruyub sax‑ lamışdır. Beləliklə, ilk Tunc dövrü gil qablarının əksər xüsusiyyətlərinin orta Tunc dövrünün ortalarına qədər davam etdiyi aydın görünür. Qəbirin şərqində, onunla qurbangah arasında dördbucaqlı planda dromosu vardır. Qurbangah şərq tərəfdən kromlexə bitişik işlənmişdir. Dördbucaqlı plandadır. Ehtimal ki, dromosdan həm qəbirə, həm də qurbangaha giriş olmuşdur. Bu dəfn prosesinin son mərhələsini az vaxt içərisində başa çatdırmağa imkan vermişdir. Qurbangahdan dörd ədəd gil qab aşkar edildi. Bunlardan biri qara rəngli, cilalanmış, üçü isə çəhrayı gilli, boru formasında lüləsi olan qabdır. Lüləli qabların üzərində tünd qımızı boya ilə, iti ucları qabın boğazına tərəf olan həndəsi naxış izləri vardır. Sanki naxışları sonradan qaşıyıb pozmağa çalışmışlar. Qəbirlərdə aşkar edilmiş maddi‑mədəniyyət nümunələri, eləcə də qəbirin forma və ölçüləri mərhumun sosial vəziyyətini xarakterizə etməyə 88 88 Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|