International scientific conference of young researchers
Yüklə 24,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS Baku Engineering University 1715
- Kлючевые слова
- II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS Baku Engineering University 1716
- ƏDƏBIYYAT SIYAHISI
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS Baku Engineering University 1715 27-28 April 2018, Baku, Azerbaijan AXC DÖVRÜNDƏ QADINLARIN FƏALİYYƏTİ Xəyalə AĞAYEVA Azərbycan Dillər Universiteti, Regionşünaslıq kafedrası khayalayahyayeva@yhoo.fr
Establishment of the Democratic Republic of Azerbaijan in 1918 allowed great opportunities for the Azerbaijani woman to become an active member of a democratic society. The first democratic state of the Middle East equalized men and women’s rights. The women who played an active role during this period, their representation areas, material and moral support of the government are analyzed in the article.
Создание Азербайджанской Демократической Республики в1918 году создает условие для Азербайджанской женщины стать активным членом демократического общества. Первое Демократическое государство Ближнего Востока сравнил права мужчин и женщин. В статье находит место сведения о деятельности женщин этого времени ,сферы,где они учавствовали, материальная и моральная поддержка их деятельности.
XIX əsrin sonlarında artıq Azərbaycan qadınlarının həyatında fəallıq hiss edilməyə başladı. Bəhs edilən dövrdə baş verən siyasi, iqtisadi və mədəni proseslər bu fəallığı bir az da sürətləndirdi. Azərbaycanda qadın fəallığı öz yoluna maarifçilik və xeyriyyəçilik ideyalarını yaymaqla başlamışdı. Çünki, o dövrün görkəmli maarifçiləri çox yaxşı başa düşürdülər ki, təhsilsiz qadın heç bir zaman cəmiyyətdə layiq olduğu mövqeni əldə edə bilməyəcək. Dünyəvi təhsilin tərəfdarları Azərbaycan qadınının təhsil alması üçün, səlahiyyətləri çərçivəsində əlllərindən gələni əsirgəməməyə çalışırdılar. Yazıçı Cəlil Məmmədquluzadə Naxçıvanda direktor vəzifəsində çalışarkən, öz məktəbinə səkkiz qızı cəlb edə bilmişdi. 1902-ci ildə on səkkiz azərbaycanlı qızın təhsil alması üçün Məmmədqulubəy Kərim Sultani İrəvanda kişi məktəbinin nəzdində xüsusi siniflər təşkil etmişdi. 1901-ci ildə Bakıda, nəinki Rusiya imperiyasında, ümumiyyətlə müsəlman Şərqində qızlar üçün nəzərdə tutulmuş ilk dünyəvi qadın məktəbi açıldı. Azərbaycanın maarifçilk tarixindəki bu mütərəqqi hadisə, görkəmli mesenat H.Z.Tağıyevin təşəbbüsü və dəstəyi ilə baş vermişdi (7). Məhz bu məktəbi bitirmiş qızlar, Azərbaycanın ilk qadın pedaqoq kadrlarının əsasını təşkil etmişlər. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması Azərbaycan qadınının demokratik cəmiyyətin fəal üzvünə çevrilməsi üçün geniş imkanlar yaratdı. Yaxın Şərqin ilk Demokratik dövləti, kişi və qadın hüquqlarını bərabərləşdirdi. Buna qədərki dövrdə nəinki Azərbaycan qadınları, hətta kişilərinin də böyük əksəriyyəti səsvermə hüququndan məhrum idilər. Yalnız 1918-ci ildə AXC, Şərqdə ilk dəfə olaraq bütün vətəndaşlarına, o cümlədən qadınlara səsvermə hüququ verdi (1,səh.152). Baxmayaraq ki, bu qadınlar əsasən mədəni-maarif və ictimai sahədə tanınırdılar, onlar kökündə maarifçilik missiyası duran həm pedoqoji, həm də publisistik fəaliyyətlərinə görə kişilərdən geri qalmırdılar. Onu da yaddan çıxarmamalıyıq ki, 1918-ci ilin Azərbaycanında bir qadının ziyalı elitada çalışması, bu sahədə çalışan bir kişinin fəaliyyətindən ən azı iki dəfə çətin idi. 1918-ci ilin dekabr ayında AXC Parlamentində, işləyən qadınlar üçün xüsusi güzəştlər nəzərdə tutan iki maddə müzakirə edildi. Bəhs edilən 43 və 44-cü maddələrdə əks olunan güzəştlər əsasən bunlardan ibarət idi: qadınların sağlamlıqlarının təminatı üçün zərərli işlərdən uzaqlaşdırılması, doğuşdan əvvəl və sonra ödənişli məzuniyyətin verilməsi, qadınların iş yerlərində azsaylı uşaqların qayğısına qalan müəssisələrin yaradılması, səhhətlərində problem yarandığı təqdirdə dərman və əmək haqqının işə götürənin hesabına ödənilməsi (4). Artıq qadınlar bir sıra mötəbər tədbirlərə də dəvət alırdılar. Onlar yaranmış fürsətdən istifadə edərək, söz alıb Azərbaycan qadınlarının həyat və problemlərindən danışırdılar. Şəfiqə Əfəndizadə Qafqaz Müsəlmanlarının birinci qurultayına Azərbaycan nümayəndə heyətinin tərkibində göndərilmişdi. 1918-ci ilin məlum mart hadisələrindən sonra İstanbula köçən Şəfiqə xanım, AXC-nin qurulmasından sonra yenidən Bakıya qayıdır. Əsasən pedoqoji fəaliyyətlə məşğul olmasına baxmayaraq, o, dövri mətbuatla da müntəzəm əlaqə saxlayırdı. Xüsusilə, AXC dövründə Şəfiqə xanim daha çox qadın azadlığı və vətənpərvərlik mövzularında məqalələr yazırdı (5). XIX əsrin sonlarında olduğu kimi, AXC dövründə də qadınların maariflənməsi məsələsinə xüsusi həssaslıqla yanaşırdılar. Həmin dövrdə 4 qadın gimnaziyası, 3 müqəddəs Nina qız tədris müəssisəsi fəaliyyət göstərirdi. 1919-cu ilin avqustun 11-də Xalq Maarifi Nazirliyinin qərarı ilə Bakı, Gəncə və Nuxadakı (Şəki) müqəddəs Nina qız tədris müəssisələrinin adları dəyişdirilərək Bakıdakı birinci Azərbaycan qız gimnazsiyası, Gəncə və Nuxadakılar isə qız gimnaziyaları adlandırıldı (2,səh.73).
II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS Baku Engineering University 1716 27-28 April 2018, Baku, Azerbaijan Azərbaycan qadını maarif müəssisələrində yalnız müəllim vəzifəsində çalışmırdı. Nadir hallarda olsa da, rəhbər vəzifələrə də cəlb edilirdilər. Həsən bəy Zərdabinin xanımı Hənifə xanım Məlikova 1909-1918- ci illərdə Bakıda yerləşən “rus-müsəlman” məktəbində, AXC dövründə isə birinci qadın türk məktəbində müdir vəzifəsində çalışmışdır (3,səh.186). Azərbaycan qadını təkcə maarif sahəsində fəallıq göstərmirdi. Valideyn himayəsindən məhrum olmuş uşaqlara, qaçqınlara, maddi cəhətdən zəif təmin olunmuş ailələrə yardım etmək məqsədi ilə xeyriyyəçilik qurumları yaradılırdı. Onlar bu qurumlar çərçivəsində xəstə və yaralı əsgərlərə, yetim və yoxsul uşaqlara yardım göstərir, tez-tez müxtəlif tədbirlər həyata keçirirdilər. Belə cəmiyyətlərdən biri də, 1914-cü ilin noyabrın 21-də təsis edilmiş Bakı Müsəlman Qadın Xeyriyyə Cəmiyyəti idi. Liza Muxtarovanın (milyonçu Murtuza Muxtarovun həyat yoldaşı) rəhbərlik etdiyi Cəmiyyətin nəzdində yoxsul qızlar üçün peşə məktəbi də açılmışdı. Azərbaycanlı qızların savadlanmasında, onlara milli-mənəvi dəyərlərin aşılamasında, öz hüquqlarını anlamasında böyük rol oynayan məktəbə AXC Hökuməti tərəfindən 30 min manat vəsait də ayrılmışdı (2,səh. 231). Bundan əlavə Liza Muxtarova, 1907-ci ildə yaradılmış və AXC dövründə də fəaliyyətini uğurla davam etdirmiş “Uşaq ölümü ilə mübarizə” cəmiyyətinin fəxri üzvü idi. Cəmiyyətin yaradılmasında əsas məqsəd uşaq ölümünün artmasının qarşısını almaqdan ibarət idi. Haqqında bəhs edilən qurum, imkansız uşaqlara xəstəxanalarda tibbi yardım göstərir, onları pulsuz yeməklə təmin edirdi. Onun sərəncamında fəaliyyət göstərən müalicəxanalar (Balaxanı müalicəxanası-mədə-bağırsaq xəstəliklərindən əziyyət çəkənlər üçün, Zuğulba uşaq koloniyası-vərəmdən əziyyət çəkən uşaqlar üçün və s) da mövcud idi (3,səh. 415-416). Mədəniyyət və incəsənət sahəsində çalışan qadınlar haqqında əməkdar mədəniyyət işçisi Zərifə Dulayeva yazır: «Qadınlar savadsızlığın ləğv edilməsinə dair xüsusi kurslar, teatr dərnəkləri yaratmağa başladılar. Bu olduqca mühüm məsələdir, belə ki, Qurana görə qadının aktrisa olmağa ixtiyarı yoxdur. Hələ 1917-ci ildə səhnədə qadın rollarını əsasən kişilər oynayırdılar. Lakin Üzeyir Hacıbəyovun musiqili komediyalarındakı qadın rollarının ifaçısı Göyərçin xanım Əliyeva oldu. Bakıda, Milanda musiqi təhsili almış Şövkət xanım Məmmədovanın, Rusiyada məşhur olan Fatma xanım Muxtarovanın konsertləri təşkil edilirdi. XX əsrin əvvəlində ilk azərbaycanlı pianoçular meydana çıxır: X.Qayıbova, N.Şah-mirzə, K.Əliyeva” (6). Nəticə olaraq bunu qeyd edə bilərik ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökuməti qadın məsələsinə çox həssaslıqla yanaşmış və qadın hüquqları istiqamətində düzgün siyasət həyata keçirmişdi. Məhz bu dövrdə atılan addımlar cəmiyyətdə qadının rolunu artırdı və xanımlar cəmiyyət üçün hazır kadr kimi yetişdirildi.
1.
Ağayeva K. Azərbaycanda gender məsələləri, Bakı, 2014 2.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, II cilddə I cild, Bakı, 2004 3.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası, II cilddə II cild, Bakı, 2005 4.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918-1920). Parlament. Stenoqrafik hesabatlar, Bakı, 1998 5.
Dünyaminqızı. Q, Şəfiqə xanım Əfəndizadə kim idi?. //Azərbaycan//.2011-21 iyul 6.
Qadın fəallığı əsrlərin hüdudlarında https://www.gender-az.org/index_az.shtml?id_doc=490 7. Xalq təhsilinin fədakarları https://www.gender-az.org/index_az.shtml?id_doc=489
Aybəniz MƏMMƏDOVA Sumqayıt Dövlət Universiteti aybeniz.mammadova1962@gmail.com
Açarsözlər:Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin istilası, mühacirətədəbiyyatı, Məmməd Sadıq Aranın ictimai-siyasi və ədəbi fəaliyyəti Giriş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin istilasından sonra onun qurucuları vətəndən xaricə mühacirət etməyə məcbur olmuşlar. Mühacirlərinbirqismi İran və Türkiyəyə, digər bir qismi isə Avropa ölkələrinə üz tutmuşlar. Harada yaşamalarından asılı olmayaraq, Azərbaycan istiqlalı uğrunda mübarizə aparmışlar. Belə mübarizlərdən biri də Məmməd Sadıq Aran olmuşdur. Bütün ömrünü yalnız Azərbaycanın deyil,
Yüklə 24,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|