International scientific conference of young researchers

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

Baku Engineering University

  

1718

  

27-28 April 2018, Baku, Azerbaijan

 

qəzetlərini İran müxbiri sifəti iləhəmin ölkəyə göndərilir. Beş il İranda yaşayan Məmməd Sadıq Aran 1941-

ci  ildə  İstanbula  qayıdır.  İranda  yaşadığı  müddətdə  o,  İran  türklərinin  həyatı  ilə  yaxından  maraqlanır, 

Cənubi Azərbaycanın ictimai-siyasi vəziyyəti, tarixi görkəmli şəxsiyyətləri, ədib və şairlərindən bəhs edən 

“İran Türkləri” əsərini yazır.  

Biz - İran türkləri əsrlərdən bəri İranın varlığını qoruduq, qanımızı İran istiqlalı üçün axıtdıq. İrandakı 

bir ovuc fars milləti bizi daima istismar etdi. Hər bir ağırlığı bizim üzərimizə yüklədi. Bizim məqsədimiz 

insani və mədəni haqlarımıza qovuşmaqdır. Bunu bizdən əsirgəyənlərlə daima çarpışacağıq. “İran türkləri” 

əsərində xüsusilə bütün türk yazarlarına xitabən bu cümlələrə yer verilmişdir: “Bəzi türk yazarları məhkum 

türklərin  mübarizəsinin  tarixini  bilmədikləri  və  öyrənmədikləri  halda  tələsik  yazılarla  xalqların  istiqlal 

mübarizəsini siyasət naminə baltalamağa çalışmışlar.”[4,12].  

Əsər iki hissədən ibarətdir: Birinci hissədə (səh. 5-22) bölgənin təbii coğrafiyası tarixindən bəhs edir. 

İkinci  hissə  isə  “İranda  Türk  şairləri”  adlanır.  Burada  Hacı  Mehdi  Şükuhi,  Ə.Nəbati,  Ə.Qaracadaği, 

M.Xalxali, S.Təbrizi, Raci və başqalarının yaradıcılığına müraciət edilmişdir. Əsərin sonunda isə ayrıca bir 

İran xəritəsi verilmişdir. 

Ötən əsrin 1950-ci illərindən sonra Məmməd Sadıq Aranın mübarizələrlə dolu hərtərəfli fəaliyyətində 

insan psixologiyası, xalqın fikir və düşüncəsi əsas yer turur. Bu illərdə o, “Azərbaycan Qarşılıqlı Yardım 

Cəmiyyəti”ni  yaratmışdır.  Xeyriyyəçilik  adı  altında  fəaliyyət  göstərsə  də,  cəmiyyətin  əsas  qayəsi  Azər-

baycan istiqlaliyyəti fikrini şüurlarda yaşatmaq, onun uğrunda mübarizə aparacaq gənclər yetişdirmək idi. 

1951-ci ildə “Türk yolu” jurnalını nəşr etmişdir. 

M.S.Aranın  gənc  nəslin  vətənpərvərlik  və  millətsevərlik  baxımından  “Türkün  altun  kitabı”, 

“Millətlərin  haqqı  və  məhkum  türklərin  davası”,  “Qardaş  köməyi”,  “Gənclərə  nəsihət”,  “Qara  köynək” 

kimi  nəsr  əsərləri,  “Qaçaq  Nəbi”,  “Top  səsləri”  adlı  pyesləri,  yüzlərlə  siyasi-publisistik  məqalələri  onun 

qoyub getdiyi irsin nümayəndələridir. 

M.S.Aran  imzası  ilə  1944-cü  ildə  qələmə  alınan  və  nəşr  edilən  “Türkün  altun  kitabı”  əsəri  Qədim 

Türk yazılı abidəsi olan “Kutadqu-biliy”in 900 illik yubileyi ilə əlaqədar yazılmışdır. 

Əsərin  ön  sözündə  müəllif  qeyd  edir:  “Məqsədim  Türk-Uyğur  şivəsini  bilmədiklərindən  bu  böyük 

türk  xəzinəsindən  faydalanmayanlara  bir  məsləhət  verməkdir.  Bir  çox  yazarlarımız  “Kutadqu  Biliy”in 

varlığından bixəbərdirlər. Hətta İstanbulda gündəlik bir qəzetin yazı işləri müdiri “Kutadqu Biliy”in türkcə 

olmadığını  sıxılmadan  iddia  etdi.  Mən  də  öz  millətinin soyunu  və  ana  şivələrini  bilməyənlərə  bir  cavab 

olaraq bu risaləni yazdım.” 

M.S.Aran 1972-ci ildə İstanbulda vəfat etmişdir. 

M.S.Aranın  yaradıcılığını  küll  halında  nəşr  edilib  xalqımıza  çatdırılmasına  ehtiyac  var.  İnanırıq 

ki,onun  əsərləri  demokratiya  milli  müstəqillik  uğrunda  mübarizədə  ictimai  fikrin,  Azərbaycan  mühacir 

ədəbiyyatının  və  milli  mühacirət  tariximizin  mühüm  səhifəsi  kimi  vərəqlənəcək,  haqq  işinin  tərcümanı 

sayılacaqdır. 

ƏDƏBIYYAT 

1.

 

İbrahimli X. Azərbaycan siyasi mühacirəti. Bakı, Elm, 1996. 

2.

 

Həsənli C. Azərbaycan tarixi 18-20-ci illər. Bakı, Elm, 1998. 

3.

 

Şimşir S. Azərbaycan istiqlal mücadiləsi. Türkiyə, 2002. 

4.

 

Şimşir S. “Məmməd Sadıq Aran”. Türkiyə, 2012. 

 

 

BABAK WASN’T AGAINST ISLAM 

 

Əli MƏMMƏDOV 

Bakı Mühəndislik Universiteti 

Pedaqoji Fakultəsi, Tərcümə kaferası 

[e-mail]  

 

Myarticleisaboutrevolutionary leader Babak Khorramdin, thefirst half of the 9th century of Azerbaijan 

history. In most cases I heard that Babak wasn’t a hero of Azerbaijan, he was against Muslims and he was 

against us. Mostly heard it from foreigners and some of our historians confirmed that it is true. Those 

approaches annoyed me. On the other han think it is provocation of foreign politics, like they said that 

Nizami is a Persian writer. That is why I wanted to explore and analyze. My analysis base on facts and it 

denies what they say Firstly Babak was born in 819 in peasant family. He was just leader of revolt. He 

wasn’t a politician. Even if he was a politician he couldn’t see our day, he couldn’t see what we are or what 

---

II INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

Baku Engineering University

  

1719

  

27-28 April 2018, Baku, Azerbaijan

 

is our religion today. I want to note that in those times Islam religion was not spread widely in Azerbaijan. 

Let's look at the history of the caliphate. Arab Caliphate is divided into three major caliphates which 

succeeded each other: Rashidun Caliphate (632-661) , the Umayyad Caliphate (661-750) and the Abbasid 

Caliphate (750-1258). The caliphate was created after death of Islamic Prophet Mohammed. The dominion 

was based on Religion. People accepted Islam without resistance. Taxes was low. Government created a 

favorable condition for peasants, for agriculture. In a word the period of Rashidun was the condition of 

paradise. In 661 the control of Caliphate passed to Umayyad before the year 750. After Rashidun 

Caliphate,arbitrariness began to emerge. After Umayyad Caliphate in 750 the power passed to Abbasid 

Caliphate and after this event everything was changed. The taxes extremely were raised. Tough orders was 

accepted against aliens. They forced aliens with sword to accept Islam. They imposed taxes on each tree, 

on each animal. They imposed taxes also on empty lands. The robbers came to power. They exiled people 

who didn’t accept Islam in occupied territories and sold people as slave who did not subordinate.They were 

indifferent to women or men. Innocent people were whipped. BabakKhorramdin Abdul oglu was born in 

798 and unfortunately it was the period of Abbasid and he was a witness of these events. Before Babak the 

people of Azerbaijan started an uprisings and clashed with Arabs..From childhood he faced with many 

challenges. Arabs killed his father.After his father’s death in his early teens, Babak was given the 

responsibility of his two brothers and mother during a Zoroastrian ceremony in a fire temple. He saw the 

people’s hate to Arabs and saw how people stand against Arab Caliphate. From these events inside him 

grew up hostility and the spirit of revenge.Two rich men named Javidan and Abu Emran were then living 

in the highland around the mountain of Badd and contending for the leadership of the highland's Khorrami 

inhabitants. Jwidan when stuck in the snow on his way back from Zanjan to Badd, had to seek shelter at 

Balalabad and happened to go into the house of Babak's mother. Being poor, she could only light a fire for 

him, while Babak looked after the guest's servants and horses and brought water for them. When Babak 

spoke to Javidan, he impressed Javidan with his shrewdness despite his lack of fluency of speech. Javidan 

therefore asked the woman for permission to take her son away to manage his farms and properties, and 

offered to send her fifty dirhams a month from Babak's salary. The woman accepted and let Babak go.In 

816 Babak became the leader of Khorramids which was movement against Arabs bondage not against 

Islam Religion. Unluckily today some people think that Babak fought against Muslims and these ideas 

deny heroism of Babak. However he fought for the people, for us until the last drop of blood. If even they 

were Christians or Buddhists, he would again be battling. Because hostility of Khorramid’s movement was 

only against boundless rulers of Caliphate. There was no any religion characters. I think If the Caliphs 

remained faithful to religion, today manything would be different. But the history have been written already 

and he is hero of Azerbaijan people. I proud of him and I suggest that learn the history exactly and love it.  

I love my folk, I love my nation. Love yourself so that you will be loved.  

 

 

ABŞ-IN CƏNUBİ QAFQAZ SİYASƏTİNDƏ XƏZƏR AMİLİ 

 

Aygün MƏMMƏDOVA  

A.A. Bakıxanov adına Tarix institutunun  

“Azərbaycan diasporu” şöbəsinin dissertantı 

ADPU Ümumi tarix kafedrası, böyük laborant 

[e-mail] 

 

XÜLASƏ 

ABŞ-ın 1990-cı illərdə Cənubi Qafqaz siyasətində aparıcı istiqamətlərdən biri kimi regionda Xəzər amili önəmli əhəmiyyət 

daşıyırdı.  Azərbaycan  etibarlı  strateji  tərəfdaş  olmaqla  öz  daxili  və  xarici  siyasət  prioritetlərini  daim  inkişaf  etdirib  və  yeni 

məqsədyönlü ideyalarla irəliləməsi dünyanın aparıcı dövlətləri ilə əməkdaşlığa zəmin yaratmışdır. Təqribi sayı 50 milyon nəfər olan 

dünya  azərbaycanlılarının  10  milyondan  çoxu  hazırda  mühacirətdə  yaşayır.  Dünyanın  5  qitəsində  məskunlaşan  azərbaycanlılar 

siyasi, iqtisadi və sosial-mədəni fəaliyyəti yaşadıqları ölkələr, oradakı şərait, mənəvi dəyərlər kimi müxtəlifdir.

 

 

Giriş 

ABŞ-ın 1990-cı illərdə  Cənubi Qafqaz siyasətində aparıcı istiqamətlərdən biri  kimi regionda Xəzər 

amili önəmli əhəmiyyət daşıyırdı. Azərbaycan etibarlı strateji tərəfdaş olmaqla öz daxili və xarici siyasət 

prioritetlərini daim inkişaf etdirib və yeni məqsədyönlü ideyalarla irəliləməsi dünyanın aparıcı dövlətləri ilə 

əməkdaşlığa  zəmin  yaratmışdır.  Azərbaycan  ABŞ  əlaqələri  özünü  sentiyabrın  20-si  1994-cü  ildə  “Əsrin 

---