Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İslam Qəribli
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
| Məhəmməd Hadi və mətbuat
221
tasadüfdür, yoxsa təsadüfən daha qəddar, daha qəhhar olan bəşərmidir?,- suallarına aydın cavab ala bilməyən müəllif dostunun məsləhəti ilə qərara alır ki, xidməti vəzifəsini yerinə yetirdikdən sonra, saat beşdə o bədbəxt qadınla görüşüb rubəru, üzbəüz söhbət etsin, məsələnin mahiyyətini, işin nə yerdə olduğunu öyrənsin. Saat on ikidə idarəyə, işə gələn müəllif “övrətin taleyi kimi siyəhrəng, könlü kimi qəlbişikəstə qələmini ələ alıb vəzifəsi ilə məşğul olsa”da, “qələmin ucundan təşərröh edən qaralar övrətin əyyami-siyəhfamını gözləri qarşısına gətirdiyindən” “stol üstündə yığın-yığın duraraq” ona müntəzir olan işləri ilə əməlli- başlı məşğul ola bilmir və aşağıdakı fikirlər onu düşüncələrə qərq edir: -
Ədalət, o mizani-səadət nə vaxt qurulacaq? -
Müsavat, o qanuni-insaniyyət nə zaman icra olunacaq? -
Hürriyyət, o yari-əfsunkar nə gündə ərzi-camal edəcək?
-
Mürrüvət, o feyzi-cahanpira hansı əyyamda sayəəndazi-aləmi-bəşəriyyət olacaq? -
afaq olacaqdır? Bu düşüncələrlə işini birtəhər bitirməyə səy edən müəllif yaşadığı “İslamiyyə” mehmanxanasına gəlib nahar etdikdən və bir qədər dincəldikdən sonra qadınla görüşüb onun düşdüyü vəziyyətlə tanış olmaq üçün dostunun mənzilinə yollanır. “Xatun hüzurə daxil olduqdan sonra” araya bir sükunət çökür və bir neçə saniyə sürən sükutdan sonra müəllif qadından xahiş edir ki, “sizə üz vermiş fəlakətin səbəbini olduğu kimi söyləyin və mən də əhvalınızı olduğu kimi yazıb qövlən qeyrətdən, himmətdən, mürüvvətdən, namusdan, fəzaili-insaniyyədən boş-boş dəm vuran müsəlmanların nəzərgahi-ibrətinə vəz etməkdən çəkinməyəcəm. O qələm isə, onu da sizin haqqınızda oynatmağı müzayiqə etməyəcəyik. İslam Qəribli
222 Deyərik, çağırarıq, bağırarıq, səda verən olmazmı? Bu yanıqlı fəryadlardan əsərlənmiş bir qəlb tapılmazmı?”(220, N 179). Müəllifin bu suallarından təsirlənmiş “bu heykəli-səfalət ehtizalı, titrək və kəsik səslə... sərgüzəşti-bədbəxtanəsini nəql edir” və aydın olur ki, əslən şirvanlı olan bu qadının adı Mişkibikə, atasının adı Rəhimxandır. Şamaxıda tanınmış bir “familiyaya mənsub” olan bu xanım “sahibsizliyin nəticeyi- məşumanəsindən naşi iki il bundan qabaq xasiyyəti, təbiəti, ətvari- mişvari” ona büsbütün məlum olmayan bir adama ərə verilmiş və altı ay onunla bərabər yaşamışdır. Qadının sözlərinə görə bu yaşamaq deyil, “cəhənnəm içində həyatla cəngləşmək” imiş. Bəs bunun səbəbi nə idi? M. Hadi qadının dili ilə səbəbi oxuculara aşağıdakı kimi təqdim edir: “İxtiyarı əlimdə olmayan könlümün ərimə qarşı olan məhəbbətsizliyi... Könül bir şeydir ki, zülm və sitəmlə ələ gətirilməz. Güclə məhəbbət olmadığı kimi, məhəbbətsiz yaşamaq da mümkün deyildir”(220, N 180). “Bu əzabdan, əzabi-iztirabdan xilas ola bilmək üçün” Şamaxının hazırda vəfat etmiş qazısına müraciət etsə də, qazıdan: “Güclə boşanmaq olmaz, madam ki, ərin boşamayır, şər fəsxi- nikahə hökm edə bilməz. Sənin ixtiyarın kişinin əlinə verilmişdir”(220, N 180), - cavabını alan qadın ərinin hədələrinə dözməyərək “səkkiz baş səfalət qurbanları ilə Şamaxını tərk etmiş”, doqquz ay Ağabəyli kəndində yaşamış, daha sonra Sağırlıya gedərək beş həftə də orada güzəran keçirmişlər. Qadın məlumatı bu sözlərlə tamamlayır: “Şəhər-şəhər, qəryə-qəryə dolaşmaqdan məqsədimiz isə bu adamın, ərimin əlindən xilas olmaq istəyidir, bu dərdə bir çarə axtarırıq. Fəqət heyhat!”(220, N 180). Bu “ədalətsizlik və bərabərsizliyin hökm sürdüyü, azadlıqdan əsər-əlamət olmadığı bir dövrün”(11, 91) ürək parçalayan hadisəsini Qafqaz Ruhani İdarəsinin və Şamaxı Şəriət Məhkəməsinin nəzərinə çatdıran müəllif islamiyyət adından tələb edir ki, bu işə əncam çəksinlər. Xüsusən “iş başına əyləşən gündən ədalət, müsavat və hüquqi-insaniyyəni nəzərdə tutan” Şamaxının
Məhəmməd Hadi və mətbuat
223 təzə qazısı Mustafa əfəndidən rica edir ki, “qazılığa bir məmuriyyə nəzəri ilə deyil, xadimi-ədalət ilə nəzəri baxsın”, bu biçarə ailənin əzablardan qurtarması üçün yardımçı olsun. Müəllif eyni zamanda Şirvanın imkanlı adamlarının da yadına salır ki, maddı imkanlarını bu çarəsizlərdən əsirgəməsinlər. Qısaca şərhini verdiyimiz məqalənin ümumi ruhundan aydınlaşan budur ki, ədalət, hürriyyət, bərabərlik olmayan yerdə qanunsuzluğun baş alıb getməsi adi hal olsa da, buna qarşı vətənini, millətini, dinini sevən hər bir şəxs imkanları daxilində mübarizə aparmalı, millət və din adına ləkə gətirən işlər mümkün qədər minimuma endirilməlidir. Bir mütəfəkkir olaraq vətənin, millətin xoşbəxtliyindən bəhs etməkdən yorulmayan, bu saf, pak və müqəddəs arzusuna çatmaq üçün yollar axtaran M. Hadi ictimai bəlaların, ədalətsizliyin başlıca səbəbini ən çox maarifsizlikdə, cəmiyyəti ağuşuna almış cəhalətdə gördüyündən, cəhalətpərəstliyi kəskin şəkildə tənqid etməklə bərabər, elmə, maarifə təqribedici əsərlər də yazır, insan və cəmiyyət həyatında maarif və elmnin rolunu göstərmək üçün Qurandan, hədislərdən sitatlar gətirir, tarixdə olmuş bir çox hadisələrin günün bir çox həlli vacib olan məsələləri ilə səsləşdiyini nəzərə alaraq onları oxucuların nəzərinə çatdırır, bu günkü acınacaqlı hallarına baxıb tarixdən ibrət almağa çağırırdı. “Elm insana paxlava yedirir” məqaləsi də bu qəbildən olan əxlaqi-tərbiyəvi və dərin mündəricəli əsərləndəndir(223, N 183). Abbasi xəlifələrindən olan Harun ər-Rəşidin zamanında olmuş bir görk götürüləsi hadisəni zəmanəsinin halına uyğunlaşdıraraq oxuculara təqdim edən müəllif yazır ki, islam aləminin ən böyük üləmalarımdan olan Sabitoğlu Neman başmaqçılıqla məşğul olub özünü və qoca anasını dolandıran Əbu Yusif adlı bir uşaqdakı fərasət və istedadı görərək onu oxumağa, yanında təhsil almağa dəvət edir və bildirir ki, təhsil aldığı müd- dətdə onun və ailəsinin yaşayışı üçün lazım olan bütün xərcləri ödəyəcəkdir. “Künyəsi əbu Hənifə olub İmam Əzəm ləqəbi ilə şöhrətyabi-cahan olan” Nemanın bu alicənab təklifini qəbul edən
Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|