Islam qəribli
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İslam Qəribli
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
İslam Qəribli
224 gənc onun tələbələri sırasına qoşulur və az br müddətdə ustadının etimadını doğruldur. Bir gün Nemanın mədrəsəsində “Ümmül-sənaye” bulunan elmlə məşğul olan bu adamın anası ilə müəllim arasında bir söhbət olur və alim ananı xatircəm edir ki, darıxmağa dəyməz, sizin bütün ehtiyaclarınız ödənəcəkdir. Sonra da əlavə edir ki: “Ana, övladının, o sevgili balanın oxumağına darıxma. Elm elə fəzilətli, məziyyətli bir şeydir ki, sabah oğluna badamlı şəkərləmə yedirər. Öylə isə övladının təhsili-fəzail etməsinə mane olma”(223, N 183). Ustadın “təlim və tərbiyəsi sayəsində təhslinini tamam edib vaxtının ən fazil bir alimi olan” Əbu Yusif aldığı təhsil, ağıl və istedadın nəticəsi olaraq xəlifə Harun ər-Rəşidin sarayında yüksək vəzifə sahibi olur və hökmdarın ən yaxın adamları cərgəsinə keçir. Xəlifəyə o qədər yaxın olur ki, “hətta əksər gecələri xəlifə ilə təam edir, müsahibə və mübahisədə olur”(223, N 183).
Daha sonra məqalədə oxuyuruq: “Adəti üzərinə bir gecə bir ziyafəti-şahanədə olduğu halda xəlifə Əbu Yusifə qaşıqla bir şey uzadır. Əbu Yusif ağzına aldıqda xəlifəyə xitabən: - Nə ləzzətli bir şey, əcəba nədən bişmiş?, - deyib sual edər. Xəlifə: - Nə olacaq? Badamla yoğrulmuş şəkər. Əbu Yusif heyrətlə Haruna baxır: -
Xəlifə: - Bəli, səhih! Əbu Yusif bir təşəkkür dili ilə: - Sədəq ustad na Əbu Hənifə!, - cümləsini söyləyir”(223, N 183). Xəlifə bu müəmmanın mənasını öyrənmək istədikdə, Əbu Yusif neçə il bundan qabaq ustadı ilə arasında olan söhbəti məclis əhlinin nəzərinə çatdırır və “bu sözü eşidən hazıri-məclis Əbu Hənifənin ruhuna rəhmətxan oldular” (223, N 183). Göründüyü kimi, məqalədə üç məqam qabardılmışdır. Birincisi, istedadı, təhsilə marağı olanlara himayədarlıq edilməlidir, necə ki, Əbu Hənifə bunu etdi. İkincisi, göstərilən Məhəmməd Hadi və mətbuat
225 etimadı doğrultmaq lazımdır, necə ki, Əbu Yisif etimadı doğruldu. Üçüncüsü, elm, təhsil hər bir şəxsə səmərə verər və Əbu Yusifin timsalında biz bunu gördük. “Elmin, maarifin yayılmasını insanların həyatının daha yaxşı qurulması üçün ciddi amil hesab edən”(11, 214) M. Hadi oxucularını bu ibrətamiz hadisə barədə dərin-dərin düşünməyə çağırır və yazır: “Baxın, elm insana şəkərləmə yedirər. Cəhalətin yedirəcəyi isə zəhrimar və fəlakətdir. Biz də rəqabət, müsabiqət şəkərləməsini yemək istərsək, mütləqa oxumalı, fürsətdən istifadəyə çalışmalıyıq”(223, N 183). M. Hadi irsinin kamil bilicilərindən olan akademik Əziz Mirəhmədovun məlum tədqiqatında oxuyuruq: “Hələ uşaq ikən Hadidə böyüklərə xas olan sifətlər var imiş. Çox atılıb düşməyi, çığır-bağırı, şıltaqlığı sevməzmiş. Üsullu, lakin xeyli inadkar bir uşaq imiş. Yaşıdları, dərs yoldaşları “qapaz-qapaz”, “durna- durna” oynadığı vaxtlarda o, sakit bir küncə çəkilib, saatlarca kitab oxuyarmış”(401, 10). M. Hadinin həyatı, məişəti və düşüncə tərzi ilə bağlı olan bu fikrin nə qədər sərrast və inandırıcı olduğunu isbat etmək üçün böyük mütəfəkkirin səmimi hisslərlə qələmə alınmış bir əsərini nəzərdən keçirmək kifayətdir ki, bu əsər “Dəftəri-həyatımdan bir vərəq,
yaxud xatirati-səbavət” adlanır(225, N 200). M. Hadinin yeniyetməlik illəri barədə ən dolğun məlumatların verildiyi bu məqalədən öyrənirik ki, hələ uşaqlıq illərindən tay-tuşlarından fərqli olaraq o, əyləncə və oyunlara biganə olmasa da, onlardan o qədər də xoşlanmaz, kiçik yaşlarından “hekayət və əşar kitabları oxumağa” daha çox meyil göstərərmiş. Gələcək ədibin xatirini əyləndirən, uşaq zövqünə uyğun olan bir şey var imişsə, o da kitab oxumaq imiş. Bu da səbəbsiz deyilmiş ki, həmin səbəbi M. Hadi bir cümlə ilə belə ifadə edir: “Ta kiçikliyimdən bəri başımda böyük bir ədib olmaq sevdası”(225, N 200). Gələcəkdə həqiqətən də böyük ədib olan M. Hadi qeyd edir ki, anam “tanış-bilişlərindən, əhibba və əqrəbadən birinin ziyafətinə dəvət olunduğu zaman” mən də zor-xoş onunla gedər,
İslam Qəribli
226 “mütaliəyə olan kəsrəti-eşqimdən dolayı hansı ziyafətgahda bulunsaydım gözlərimi rəfə, şkafa ətf edər, durardım. Şayəd gözümə bir kitab yığıntısı ilişsəydi, dərhal oraya qoşar, alt-üst edərdim. Zövqümə müvafiq bir kitab bulmağa müvəffəq olursam, artıq dünyalar mənim olmuş kimi son dərəcə məmnun olurdum. Kitabı bulduğum kimi bir güşeyi-tənhaiyəyə çəkilib oxumağa başlardım... Movcibi-maraq orası idi ki, keyfimə gələn bir kitab əlimə düşdümü, sahibi-xanənin gözünü oğurlamağa qeyrət edər, fürsət bulduğum kimi dər cib edərdim”(225, N 200). Məqaləni sadəcə müəllifin yeniyetməlik dövrü ilə bağlı xatirəsi adlandırmaq doğru olmaz. Əsərdə bir neçə mühüm məsələyə aydınlıq gətirilmişdir ki, bunlardan biri müsəlman aləmini, xüsusi ilə əhalinin orta və aşağı təbəqəsini ağuşuna almış cəhalət və nadanlıqdır. Bir qonaqlıqda ikən fürsət tapıb xəlvətcə aradan çıxara bildiyi bir kitabı evlərində hansı şəraitdə oxuduğu barədə məlumat verən müəllif düşünməkdən çox “yatmaq da ibadətdəndir”,- deyə “cəhalət bəstərində” mürgü vuran həmdin və həmvətənləri barədə yazır: “Müsəlmanlar ayıqlıqdan ziyadə uyğuya aşiqdirlər. Oturub nə yapacaqlar? Zövc cahil, zövcə cahilə. Hər ikisi dilli, fəqət dilsiz. Əfradi-ailə bütün tərbiyəsiz. Ədəbiyyatdanmı danışacaqlar, siyasətdəınmi qonuşacaqlar? Tərzi- məişətdən, yaxud sənayeyi-nəfisədənmi mübahisə edəcəklər? İdareyi-beytiyyə, tərbiyeyi-ətfaldanmı dəm vuracaqlar? Heyhat!.. Söhbətləri bir xürafat, həp ləğləğiyyat olmayacaqmı?”(225, N 200). Belə səmərəsiz, məslək və məramsız diriliyin ölümdən daha betər olması fikrində olan, “mənasız yaşamaqdan isə mənalı ölmək gözəl deyilmi?”,- deyən müəllif oxuduğu qəribə məzmunlu bir kitab haqqında məlumat verdikdən sonra digər bir məsələ ortaya çıxır. Anlaşılır ki, səyyahlardan birinin “bazar, dükan, mağazaların qapısı güşad, əmtəə, əqmişə yerli-yerində”, fəqət əhalisi hərəkətsiz, “heykəli-biruh” olan bir şəhər haqqında kitabı M. Hadinin əlinə keçmişdir. Elə bir şəhər ki, oradakı adamların “gözləri vardı görmüyor, qulaqları vardı dinləməkdən məhrum, Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|