Islam qəribli
Məhəmməd Hadi və mətbuat
Yüklə 3,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Məhəmməd Hadi və mətbuat
- İslam Qəribli
Məhəmməd Hadi və mətbuat
217 mümkünsüz olduğunu dərk edəndən sonra o başa düşdü ki, “bütün cismlər, üzvlər, maddələr münheysəzzahir müvəqqəti yaşayır. Hərçənd ki, kainatda heç bir mövcud qabili-ədəm deyildir... Nə qədər ki, cism mövcuddur, əziyyətdən xilas mümkünsüzdür”(211, N 101). Suddharthın uzun axtarış və götür-qoyları onda belə bir əqidənin yaranmasına səbəb olur ki, “bəşəriyyətin səadət və rifahını nəfsin pis, yaramaz arzularından imtina etməkdə, bunlardan azad olmaqda axtarmaq lazımıdr”(11, 227).
Bir tədqiqatda yazılan: “Ümumiyyətlə Buddanın təliminə görə həyat iztirabdır... Yaşamaq cəhdindən, həzz, hakimiyyət və əbədi həyat arzularından törəyən bu iztirablardan xilas olmağın yeganə yolu həddi-hüdudu olamyan bu cəhdlər və arzularadan imtina etmək, fani dünyadan əl üzməkdir”(401, 51) fikrinin əksinə olaraq, bu dinin təməlində dörd həqiqət durur ki, bunların hər biri bəşəriyyətin ümumi mənafeyinə xidmət edir və bunların da ən başlıcası məhəbbət və hürriyyətdir. M. Hadinin fikrincə, “məhəbbət məzaya və fəzailin anasıdır. Şu insan ki, öz arizuyi- şəhvətpərəstanə və mənafeyi-zatiyyəsini məhəbbəti-ümumiyyəyə fəda edir, şübhəsizdir ki, cəhalət və tərbiyəsizlik zatiyyəsini qırıb hürr və sərbəst olur. Bu məhəbbət vasitəsilə özünü həm əzabi- vicdaniyyədən və həm də ölülükdən xilas etmiş olur”(211, N 102).
verərkən bildirir ki, bu dinə, Buddanın təliminə görə qarşıya qoyulan vəzifəni icra etmək on maddəyə bağlıdır ki, bunlar da aşağıdakılardan ibarətdir: kimsəni qətl etmə, insan həyatını
Göründüyü kimi, bu on şərtin hər biri bəşər tarixinin bütün dövr- ləri üçün gərəkli və heç zaman köhnəlməyən şərtlərdir ki, məhz
İslam Qəribli
218 bunlar bu təlimin intişarına, Suddharthın ətrafına çoxlu müridlərin toplaşmasına və bir din olaraq günümüzə qədər yaşamasına səbəb olmuşdur.
Doxsan illik ömrünün “iyirmi sənəsı müstəsna olduğu təqdirdə” yetmiş il həqiqət axtarıcılığı yolunda keçən və bütün yaranmışlar kimi labüd ölümə məhkum olan Budda bu fani dünyadan əbədiyyətə köçərkən şagirdlərinə belə bir vəsiyyət edir: “Sevgili övladlarım! Necə ki, sizə tövsiyə etmişdim, elə də yaşayın. Tövsiyələrimi xətti-hərəkət ittixaz edib o dairədə dolanın. Dami- ovhamdan özünüzü xilas etməyə çalışınız. Bilin ki, bütün cismlər məhkumi-fənadır, fəqət həqiqət fani deyil, baqi və müəbbəddir. Hürriyyətinizi həqiqətdə arasanız, taparsınız”(211, 102).
Buddanın yaşam tərzinə və yaradıcısı olduğu dinin şərhinə təsadüfən müraciət etməmiş, buddizmdə insan və bəşər taleyi üçün gərəkli məqamlar gördüyündən Budda və onun təlimi ilə Azərbaycan oxucusunu tanış etmişdir. “Ah, kimsəsiz vətən!” şeirinin əvəlinə bir növ müqəddimə kimi verilmiş “Şamaxıdan” adlı yazıda(215, N 161) M. Hadi tarixən abad olan Şamaxının indi fəna bir vəziyyətdə olmasından ürək ağrısı ilə söz açır. Yazının əvvəlində müəllif qeyd edir ki, “Şamaxıya daxil olduğum gündən bəri özümü şəhər deyil, adətən bir məzarstanda hiss eləyirəm. Fikrim hərəkətdən, hissim fəaliyyətdən, təbim qüdrətdən, əlahasil, bütün məlakəti- mənəviyyəm ifayi-vəzifədən qalmışıdr”(215, N 161). Buna səbəb isə, müəllifin “dirilər qəbiristanı”,- deyə təsvir etdiyi şəhərin büsbütün inkişafından, tərəqqidən ayrı düşməsi, şəhər evlərinin zəlzələdən xarabaya çevrildiyi kimi, əhalinin də qəlblərinin “zəlzəliyi-xanimansuzi-cəhalətədən xarab və bərbad” olması olmuşdur. “Asari-mədəniyyətin naqili-yeganəsi olan dəmir yolu”nun, elektrikin yoxluğu, ədəbi, mədəni mühitdəki süstlük şəhərdə çox acınacaqlı vəziyyət yaratmış, “Yədi-qüdrətin insanlara ehsan etdiyi nuri-əql və idrakları sayiqeyi-cəhl və
Məhəmməd Hadi və mətbuat
219 qəflətlə elə paslanmışdır ki, o ayineyi-səadətnüma istiqbalı göstərmək istedadından məhrum qalmışdır”(215, N 161). Bu müqəddimədən sonra gələn “Ah, kimsəsiz vətən!” şeirində isə Şamaxını əvvəlki dəbdəbəsindən salan bir çox başqa xüsusiyyətlər də göstərilmişdir ki, şairin poetik əsərlərini təhlil edərkən bunlara münasibət bldirdiyimizdən, burada əlavə şərhə lüzum görmədik. M. Hadi pulisistikasının ən dəyərli nümunələrindən biri “Həyati-səfilə, yaxud bəxtsiz bir ailə” məqalə-hekayəsidir(220, N 175,177,179,180). XX əsrin əvvəllərində, dünyanın biri digərini əvəz edən təlatümlü hadisələr burulğanında çalxalandığı bir zamanda əsrarəngiz, tarixi nağıllara bələnmiş Şərqin Azərbaycan adlanan məməkətində insan haqlarının tapdanmasının gündəlik həyat normasına çevrildiyni vətəndaş qeyrəti ilə qələmə alıb mətbuat səhifələrinə çıxaran, ictimaiyyəti bu cür tükürpərdici hadisələrdən ibrət dərsi almağa çağıran M. Hadi bir ailənin timsalında Azərbaycan mühitinə xas olan ümumi bir bəlanı şərh və bu bəlanın köklərini açıb göstərməyə cəhd etmişdir. Sadə, anlaşıqlı bir dilə, çox aydın sintaksisə malik olan və şəxsi təəssürat əsasında yazılmış bu əsərin əvvəlində müəllif qeyd edir ki, Əbdüləli adlı bir dostu vacib bir işdən ötrü onunla görüşmək istəmiş və görüş baş tutandan sonra o, yəni Əbdüləli M. Hadini “islam övrətlərinin bəxti kimi qara, çəkdikləri cövri-cəfa qədər tükənməz” olan bir əhvalatla tanış etmiş və bu xüsusda qəzetdə işlədiyi üçün ondan kömək diləmişdir. Bu əhvalat, müəllifin dili ilə desək “hekayeyi-dilsuz kimsəsiz, sahibsiz, yersiz, nəfəqəsiz, ac, möhtac, qərib, kəndlər, şəhərlər avarəsi olan bədbəxt bir müsəlman övrətinin hekayəsindən ibarətdir”(220, N 175). Dostunun məlumatından anlaşılır ki, özündən başqa səkkiz nəfər də köməyi olmayan ailə üzvləri ilə “hekayəti-səfilə ilə mübarizə edən” bir qadın vətənindən didərgin düşərək Bakıya gəlməyə məcbur olumuşdur.
Dostuna verdiyi: - Bunlar nə vaxdan Bakıya gəlmişlər, məqsədləri nədir, bunların bu hali-bədbəxtanəsinə səbəb Yüklə 3,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|