Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qlobal korporasiya
- Beynəlmiləl korporasiya
- Üfüqi inteqrasiya
- Şaxələndirilmiş korporasiya
- TMK-nın əsas əlamətləri.
birləşdirən iri firmalar kimi nəzərdən keçirilir. Bu korporasiyalara klassik nümunə kimi, adətən 1907-ci ildən fəaliyyətdə olan ingilis-holland «Royal Dutch Shell» şirkəti göstərilir. F.Kotler beynəlmiləl korporasiyalara xarici aktivləri olan iri firmalar kimi baxır; onların istehsal-satış fəaliyyəti birdən çox xarici dövlətdə həyata keçirilir. Kotler təşkilati prinsipinə görə beynəlxalq korporasiyaları 4 əsas tipə bölür: 1)
2)
çoxmillətli; 3)
beynəlmiləl; 4)
qlobal. Qlobal korporasiya tennini xüsusilə iri, aktivləri 100 milyard dollardan artıq olan (bu rəqəm dünya ölkələrinin əksəriyyətinin ÜDM-dən çoxdur) TMK- ya münasibətdə işlədilir. Qlobal korporasiya, adətən öz əməliyyatlarını dünya üzrə səpələnmiş müəssisələr arasında bölüşdürür. Onun üçün ən mühüm meyarlar xərclərə qənaət olunması, müxtəlif ölkələrdə yüksəkixtisaslı işçilərdən istifadə etmək imkanı, bazarda satışın qlobal şəbəkələrinin yaradılması və sairdir. XXI əsrin əvvəlinədək müxtəlif ölkələrin TMK-sı və çoxmillətli şirkətlər arasında həm fəaliyyətin miqyasına, həm də kapitalının tərkibinə görə beynəlxalq olan çoxlu strateji alyanslar yaradılmışdı. Müəssisələrin beynəlxalq fəaliyyətinin dinamik inkişafı və miqyasının genişlənməsi, onlann qarşılıqlı əlaqələrinin güclənməsi və rəqabət ayrı-ayrı müəssisələrin birləşməsinə təkan verir. Ancaq TMK-lar, qovuşmaqdansa, onlara hüquqi şəxs statusunu saxlamağa, başqa firmalarla əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə imkan verən qarşılıqlı münasibətlər mexanizmlərinin yaradılmasına üstünlük verir. Nəticədə şirkətlərin keyfiyyətcə yeni növü - bir qrupda birləşən şirkətlərin beynəlxalq birlikləri meydana çıxır. Qlobal korporasiyanın ən mühüm əlamətləri bunlardır: •
göstərməsi; •
QK quruluş baxımından şəbəkə təşkilatı kimi fəaliyyət göstərir; •
QK hüququ baxımdan bir-biri ilə müqavilələr və razılaşmalarla bağlı olan hüquqi şəxslərin məcmusudur; •
şirkətlər qrupundan ibarət olsa da, mərkəzi qrup, adətən ümumi korporativ 397 etikaya daha uyğun işgüzarlıq mühiti fonnalaşan inkişaf etmiş ölkədə yerləşir. Beynəlmiləl korporasiya - xarici aktivləri olan iri milli korporasiyadır. Əvvəl qeyd etdiyimiz kimi, onların istehsal və ticarət-təchizat fəaliyyəti bir ölkənin hüdudlarından kənara çıxır. Onların bəzisi öz fəaliyyət miqyasını və coğrafiyasını genişləndirərək, qlobal beynəlmiləl inteqrasiya olunmuş müəssisələrə, yəni qlobal korporasiyalara çevrilmişdir. Onlar, əsasən neft, metallurgiya, kimya, elektrotexnika, elektron, avtomobilqayırma sənayelərində və bank sektorunda fəaliyyət göstərir. İstehsal strukturu baxımından bütün TMK-lar aşağıdakı 3 qrupa bölünür; 1)
2)
şaquli inteqrasiya olunmuş; 3)
şaxələndirilmiş. Üfüqi inteqrasiya müxtəlif ölkələrdə yerləşən şirkətlərin eyni malı istehsal etmək yaxud eyni tipli xidmətləri göstəmıək üçün birləşməsinə imkan yaradır.
təmərküzləşməsidir; bu halda istehsal olunan məhsul, həmin beynəlxalq korporasiyanın tərkibinə daxil olan başqa müəssisələrə istehsal prosesinin növbəti mərhələlərində istifadə edilmək üçün göndərilir. Şaxələndirilmiş korporasiya özündə ayrı-ayrı ölkələrdə fəaliyyət göstərən müxtəlif (üfüqi və şaquli inteqrasiya olunmuş) şirkətləri birləşdirir. Bütün hallarda müasir TMK-nın həlledici əlaməti onun fəaliyyətinin əvvəlki onilliklərdə olduğu kimi, kapitalın mənşə ölkəsinə görə deyil, fəaliyyət regionuna görə beynəlxalq xarakter daşımasıdır. İndi kapitalın hansı ölkədən daxil olması deyil, onun həcmi və hara istiqamətlənməsi, harada istifadə olunması və mənfəətin nədən əldə edilməsi daha böyük əhəmiyyət kəsb edir. Müasir transmilli korporasiyaların böyük əksəriyyəti ilk vaxtlar milli baxımdan çoxmillətli deyil, xüsusiləşmiş kimi təqdim olunsa da, tədricən daha çox ölkədə fəaliyyət göstənnəyə başlamış və transmilli xarakter almışdır. TMK-nın əsas əlamətləri. TMK-lar aşağıdakı əsas əlamətlərlə xarakterizə olunur:
•
TMK dünya təsərrüfatının inkişafının, BƏB proseslərinin fəal iştirakçısıdır; dünyanın qloballaşmasının agentləri məhz onlardır; •
TMK üçün kapitalın hərəkətinin milli sərhədlər çərçivəsində baş verən proseslərdən nisbətən müstəqil olması səciyyəvidir; 398 •
TMK öz əməliyyatlarını dünyanın bir çox ölkələrində həyata keçinnəklə, üınumdünya təsərrüfat münasibətlərinin tənzimlənməsində iştirak edir; •
tərkibi baxımından TMK - idarəçilik qərarlarının yerləşdiyi ölkədəki vahid mərkəzdə qəbul edilən və filialları başqa ölkələrdə olan istehsal, ticarət yaxud maliyyə təyinatlı müəssisələrin beynəlxalq kompleksidir; •
səhmdar kapitalı • üzərində mülkiyyət hüququ yalnız təsisçi-ölkənin nümayəndələrinə məxsusdur; •
bilər; •
TMK mərkəzləşdirilmiş idarəçiliyi müxtəlif ölkələrdə yerləşən və onun tərkibinə daxil olan müəssisələrin, struktur bölmələrinin - filialların, nümayəndəliklərin, törəmə şirkətlərin müəyyən dərəcədə müstəqilliyi ilə əlaqələndirir; •
proseslərdən kifayət dərəcədə azaddır; •
bu korporasiyalar filialların, törəmə şirkətlərin, bölmələrin dünyanın bir sıra ölkələrində yerləşdirilməsinə və əsas məsələlər üzrə vahid mərkəzdən idarə olunmasına əsaslanan beynəlxalq istehsal sistemini formalaşdırır; •
TMK onlara müəyyən üstünlüklər təmin edən çoxmillətli səhmdar kapitalına malikdir; •
minimumun 25% həcmində olması müəyyən edilmişdir; •
TMK beynəlmiləl direktorlar şurası tərəfindən idarə edilir; •
TMK resursların müxtəlif növlərini (kapital, işçi qüvvəsi və s.) dünyanın müxtəlif regionlarında yerləşən ölkələr arasında kifayət qədər səmərə ilə yerləşdirməklə, kapitalist müəssisəsinin əsas məqsədi olan 3diksək mənfəətə nail olur; bu zaman istehsalın müxtəlif ölkələr və regionlar arasında optimal yerləşdirilməsi məsələsi həll edilir; •
TMK fasiləsiz surətdə ETTKİ sahəsində fəaliyyəti həyata keçirir, yeni malların, xidmətlərin və texnologiyaların işlənib hazırlanmasını, tətbiqini və yayılmasını təmin edir, bu tədqiqatların universitetlərdə həyata keçirilməsini maliyyələşdirir; •
beynəlxalq əməkdaşlığın genişlənməsini fəal dəstəkləyir. 399 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|