Kitabın nəşrinə göstərdiyi köməyə görə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı
Yüklə 7,98 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Amillərin qiymətlərinin bərabərləşməsi haqqında Samuelsonun teoremi.
- Leontyev paradoksu.
əmək məsrəfləri aşağı, kapital xərcləri isə torpağın və kapitalın dəyərinə nisbətdə yüksək olacaqdır. Bu amillərin dəyəri ölkələri izafi və daha ucuz istehsal amilləri istifadə olunan sahələrdə məhsul buraxılışını genişləndirməyə və ixracını artırmağa sövq edə bilər. İstehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi istehsal amillərinin nisbətlərində, bazarın xarakterində, əmtəələr və istehsallar barəsində müxtəlif cür ehtimallara əsaslanır və bunlar mütləq və müqayisəli xərclər nəzəriyyəsində olanların eynidir. Fərq yalnız bundadır ki, istehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi yalnız iki ölkənin və iki əmtəənin mövcud olması ehtimalına istinad edir: bunlardan biri
digəri isə kapital tutumludur və bir deyil (A.Smit və D.Rikardonun nəzəriyyəsində - əmək), iki amil istehsal amili, dinək və kapital vardır. Özü də, hər bir ölkə bu istehsal amilləri ilə müəyyən dərəcədə təmin olunmuşdur. Deməli, bu konsepsiyada dəyərin əmək nəzəriyyəsi inkar edilməyərək, dəyərin yaradılmasında təkcə əməyin deyil, başqa istehsal amillərinin də iştirakı ideyası əlavə edilir. Hekşer-Olinin yanaşması ümumdünya ticarətinin xarakterini izah etmək qabiliyyəti baxımından çoxsaylı empirik yoxlamalara məruz qalmışdır. Ən məşhur sınaq 1954-cü ildə V.Leontyev tərəfindən ABŞ-m xarici ticarətinin strukturu öyrənilərkən işləyib hazırladığı «xərclər - buraxılış» metodologiyası (modeli) vasitəsilə keçirilmişdir. Leontyev ABŞ-ın ixracında və idxalında istehsal amillərinin tərkibini tədqiq edib ABŞ ixracının əmək intensivlikli, idxalı əvəz edən mallarının isə kapital intensivlikli olması barədə maraqlı nəticə çıxarmışdır. Alınan nəticələr Hekşer-Olin modelini guya inkar etdiyinə görə «Leontyev paradoksu» adlandırılmışdır. 6.2. Hekşer-Olinin beynəlxalq ticarət nəzəriyyəsi, Samuelsonun töhfəsi, Leontyev paradoksu və s. Aşağıda bu məsələlərin Pol Samuelson tərəfindən həyata keçirilmiş təhlilini Mark Blauqun şərhində təfsilatı ilə nəzərdən keçirək.'
qaçınnışlar: Hekşer-Olin modeli Hekşerin əsas təşkil edən və sonradan ^ Блауг М. Методология экономической науки, или Как экономисты объясняют ; 2-е изд. М., 2004. С. 288. 138 «Regionlararası və beynəlxalq ticarət» (1933) əsərində yeniləşdirilmiş və genişləndirilmiş məqaləsinin (1919) müddəalarından daha çox, Samuelsonun 1940-cı illərin sonu - 1950-ci illərin əvvəlində çap edilən bir neçə məqaləsinə istinad edir. Hekşer və Olin ehtimal edirdilər ki, azad ticarət beynəlxalq ticarətin istehsal amillərinin ölkələr arasında hərəkətini əvəz edə biləcəyi səviyyədə onların nadirlik dərəcəsini və deməli, onların bütün dünya üzrə qiymətlərini eyniləşdirməlidir; Olin
həmin prosesin ümumi bərabərləşmə ilə yekunlaşmayacağmı ehtimal etmək üçün tutarlı səbəbləri görürdü. Samuelson isə bəzi xüsusi hallarda (müasir rəqabət, nəqliyyat xərclərinin sıfır səviyyəsi, natamam ixtisaslaşma, eyni, oxşar istehsal funksiyalarını yerinə yetirmə, xarici iqtisadi əlaqələrin yoxluğu, amillərin qiymətləri nisbi dəyişmədikdə onlardan istifadənin nisbi intensivliyinin sabitliyi, amillərin keyfiyyət baxımından eyniliyi, amillərin sayının əmtəələrin miqdarından çox olmaması) azad ticarət amillərinin qiymətlərinin bəzilərinin deyil, ümumilikdə dəyişəcəyi ilə nəticələnəcəyini sübut edən amillərin qiymətlərinin bərabərləşməsi teoremini isbat etmişdir. Blauq yazır ki, bu cür zərif ifadə sonradan n ölkəyə, n amilə və n əmtəəyə qədər ümumiləşdirilir, halbuki, indiyədək iki ölkə, iki amil və iki əmtəə halı üçün teorem olaraq qalan Hekşer-Olin modeli haqqından bunu demək olmaz. Leontyev paradoksu. Professor Vasiliy Leontyev hələ 1950-ci illərdə ABŞ-ın xarici ticarətinin strukturuna aid məşhur «xərclər cədvəli» olan əsərlərini nəşr etdikdən sonra Hekşer-Olin nəzəriyyəsini heçə endirdi. Leontyev aşkar etdi ki, ölkə Hekşer-Olin nəzəriyyəsinə əsasən ixrac edilməsi gözlənilən malların tam əksinə olaraq, əmək intensivliyi nisbətən yüksək olan malları ixrac edir. Sonradan onun çıxardığı nəticələr «Leontyev paradoksu» adlandırılmışdır. Bu paradoks bütün nəzəriyyəçilər tərəfindən həqiqət kimi qəbul olunmasa da, onlar, o cümlədən Pol Samuelson faktların ifadə olunmasının səlisliyini və məntiqinin qüsursuzluğunu etiraf edirdilər. Bununla əlaqədar olaraq Çariz Kindlerger yazırdı; «O (Leontyev - R.X.), ABŞ-ın kapital baxımından yoxsulluğunu və əmək resursları ilə zənginliyini deyil, Hekşer-Olin teoreminin səhv olduğunu sübut edir. Ticarət nəzəriyyəçilərinin əksəriyyəti aşkar surətdə təkzib olunmuş amil nisbətləri nəzəriyyəsini mükəmməlləşdirməyi davam edərək, get-gedə Leontyev paradoksunun yaratdığı texniki tapmacalara daha çox təəccüblənirdilər. ^ Bnayz M. TaM we. C. 289. 139 Yüklə 7,98 Mb. Dostları ilə paylaş:
|