Kızılkaya / Fıkıh Usulünde Sahabe Fetvasının Kaynaklık Değeri Cilt / Volume: • Sayı /Issue: • 2012

200
İnsan ve Toplum
The final contribution is provided by John Webster, who aims to ease tensions between 
philosophers and theologians ‘by careful, courteous and self-critical self-explanation’ 
of God’s aseity. The term ‘aseity’, we should note, refers to the existence of a being that 
is derived from itself, having no other source. In the first section, Webster writes how 
the attributes of God, as conceived in the Holy Trinity, primarily act not to establish 
conditions for conceivability but rather for believers to have rational dealings with 
God. Here he identifies two different concepts of aseity, one that explicates the self-
expressive being of God, and one that emerges out of a consideration of the nature 
of contingent reality. This second conception Webster calls a ‘deformation’ which, 
since modern times, has often been read back into patristic and mediaeval texts by 
such writers as Clark, Schleiermacher, and Tillich. The next section discusses ways that 
theology can move beyond this stripped-down conception of aseity via granting con-
ceptual priority to the materially rich notion of God in Trinitarian teaching. Webster 
then closes his account with some comments on two closely associated concepts 
previously used to state God’s self-existence, namely, God as causa sui, and God as ens 
necessarium, both of which he deems inadequate to account for the material dimen-
sion of God’s life. He therefore finally attempts to complete the material description 
of God’s aseity by expanding upon the self-expressive being of God through the use 
of Christian exegesis taken from Augustine and Calvin. Webster’s ultimate message is 
that both theological and philosophical inquiry into the Christian faith should be led 
by the material content of the church’s confession of faith.
The main strength of this book is that it presents in an intellectually provocative and 
enlivened fashion a fresh approach to an area as yet neglected in the philosophy of 
religion. This religion realism debate has traditionally been dominated by arguments 
for the existence of God and or coherence claims regarding God’s existence, but by 
giving emphasis to issues about meaning and the accessibility of religious claims, this 
book promotes exploration of areas that are in some ways even more fundamental 
and that have received sustained and groundbreaking treatment in other areas of 
philosophy. It contains the work of realist and antirealist philosophers and theologians 
from several different theoretical backgrounds and in this way the reader is presented 
with an array of different proposals regarding the truth status of religion and sci-
ence that can often be fruitfully compared. The diversity is not only evident in the 
approaches, but also the aims of the writers in this single area. This means that many 
of the contributions can be engaged with on a different basis. The editors could have 
provided a more illuminative examination of the essays in their introduction, some 
of which receive little more than a few words, but in so far as giving the background 
and framework of the debate, it will prove extremely useful to new students. While 
the essays of all the contributors focus mostly on the details of Christianity, the nature 
of their observations are of recognizable significance to other religions and would 
occupy any scholar or student working in the field. In sum, this book provides a repre-
sentative collection of philosophical and theological perspectives that introduces new 
comers into a key and relatively unexplored area paving the way for new research.

---

201
Değerlendirme / Review
Varlık ve İmkân Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkânın Tarihi, 2008 yılında İstanbul 
Üniversitesi’nde “İslam Felsefesinde Metafizik Bir Problem Olarak İmkân” adıyla tamam-
lanan doktora tezinin gözden geçirilmiş şeklidir. Yazar M. Cüneyt Kaya, hâlen İstanbul 
Üniversitesi’nde öğretim üyesidir ve çalışmalarını İslam Felsefesi alanında yoğunlaştı-
ran genç kuşak akademisyenlerden biridir.
Aristo metafiziğinin en önemli kavramları olarak birlik-çokluk, cevher-araz ve kuvve-
fiil gibi kavram çiftleri sayılabilir. Özellikle kuvve (dunamis) ve onun bağlaşığı olarak 
fiil (energia), Antik Yunan düşüncesinde Parmanides ve Herakleitos felsefelerinde 
tecessüm eden meşhur varlık-oluş problemini çözmeye odaklanan Aristoteles için 
elverişli kavramlardır. Yunan felsefesinde önce doğa alanında, “Hiçlikten hiçlik çıkar.” 
ilkesinden hareketle değişimin sebebini açıklama çerçevesinde ortaya konan bu 
kavram çiftinin Müslümanların mevcudatı aşkın varlığın sebebi gibi farklı sorunlarına 
bir çözüm olmadığı, İbn Sînâ’ya gelen süreç içerisinde zamanla belirmiştir. İbn Sînâ, 
kuvve-fiil ayrımını, oluş- bozuluş âlemindeki olayları açıklama çerçevesinde kullansa 
da varlığın bütün hallerine uygulanabilecek ve varlık-mahiyet kavramlarıyla birlikte 
tutarlı bir metafizik sistem oluşturabilecek bir kavram çifti olarak görmemiştir. Nitekim 
İbn Sînâ’nın felsefi tekâmülü içerisinde dakikleşmiş ve kendisinden sonraki entelektüel 
çalışmaların da temel metni haline gelmiş el-İşârât’ta kuvve-fiil kavramları geçmezken 
Tanrı ve onun dışındaki varlığın sebep ve sebepli olmak bakımından sürekliliğini; ama 
ontolojik düzeyde mübâyenetini anlamlı bir şekilde açıklama imkânı sunan, Tanrı’nın 
varlığını ispat ve sıfatlarla ilgili tartışmaları metafizik bir sistem halinde inşa etmeyi 
mümkün kılan varlık-mahiyet ve zorunluluk-imkân kavram çiftleri merkeze alınmıştır. 
Böylece Kaya’nın kitabının odağındaki “imkân”la birlikte zorunlu ve imkânsız kavram-
ları
,
 İslam felsefesinde bütün varlıklara ilişen en genel şeyleri (el-umûru’l-âmme) araştı-
ran ontolojinin merkezî üç kavramından biri haline gelmiştir. Varlığın zorunlu, imkânsız 
ve mümkün varlık şeklindeki taksiminin metafiziğin temelini oluşturduğu düşüncesi, 
zaman zaman İslam felsefesinin tamamına teşmil edilmekteyse de Kaya’nın bu araştır-
ması, hem mantıkta önermelerin bir kipi olarak imkânı, hem de imkânın metafizik bir 
kavram olarak tedavüle giriş seyrini ele alarak söz konusu genel yargının sıhhatini de 
sorgulamaktadır.
Kitap, merkezinde İbn Sînâ’nın imkân kavramına dair görüşleri olmakla birlikte, batıda 
İslam felsefesi alanında bazı yeni araştırma tutumlarına uygun bir şekilde, İbn Sînâ’nın 
düşüncesinin kaynaklarını ve orijinalitesini göstermek bakımından, imkâna dair hem 
M. Cüneyt Kaya, Varlık ve İmkân: Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkânın Tarihi, İstanbul: Klasik, 2011, 302 s. 
Değerlendiren: Eşref Altaş*
*  Yrd. Doç. Dr., Yalova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Felsefe ve Din Bilimleri Bölümü

---