Kızılkaya / Fıkıh Usulünde Sahabe Fetvasının Kaynaklık Değeri Cilt / Volume: • Sayı /Issue: • 2012
Yüklə 7,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
204 İnsan ve Toplum ağı örmüştür. Bununla İbn Sînâ, Tanrı’nın her türlü fiilî ya da kavramsal çokluktan münezzeh, yegâne varlık olduğunu ortaya koymuş, Tanrı-âlem arasındaki ilişkiyi ve ayrılığı kesin bir şekilde belirginleştirmiş, Tanrı dışındaki tüm mevcudatın kendi içinde- ki hiyerarşik düzenini anlamlı bir şekilde açıklamıştır (s. 196). Zorunlu varlık - mümkün varlık ayrımının, İbn Sînâ’nın ilk eserlerinden son eserlerine kadar gelişim gösterdiğini belirten yazar, bu çerçevede imkânın mahiyet, madde, zorunluluk ve kötülükle ilişkisi- ne dair çeşitli özellikler üzerinde durmuştur. Gutas, İbn Sînâ araştırmaları çerçevesinde, İbn Sînâ’nın otobiyografisi ve talebesi Cüzcânî’nin tamamlayıcı biyografisi temel alınarak tespit edilen kronolojik listeye binaen, İbn Sînâ felsefesinin muhteva ve üslubunun el-Hikmetü’l-arûziyye’den el-İşârât ve el-Mübâhasât’a akan bir süreçte fikrî bir tekâmül seyri izlediğini ileri sürmüştü. Bu teze binaen Kaya, mevcut İbn Sînâ araştırmalarına zimmi bir eleştiri yöneltmek sure- tiyle, İbn Sînâ düşüncesinde imkân kavramının ve imkân delilinin kronolojik bir seyrini sunmuştur. Yazar, önce İbn Rüşd’ün tanıklığından destekle Tanrı’yı ispat için imkân delilinin ilk defa İbn Sînâ tarafından kurgulandığını belirtmiş ve ardından İbn Sînâ’nın fikrî tekâmül sürecinde delilin el-Mebde ve’l-me‘âd, eş-Şifâ: el-İlâhiyyât ve el-İşârât’taki değişimleri üzerinde durmuştur. Bu bölümün son kısmı ise İbn Sînâ’ya yönelik eleş- tirileri, mesela İbn Rüşd’ün felsefî gelenekten kopuş çerçevesindeki eleştirileri ve mümkünün başkasıyla zorunlu varlık haline dönüşmesi şeklindeki eleştirisini, yine Gazzâlî ile Şehristânî’nin imkân ile âlemin ezeliliği arasındaki ilişki üzerinden yöneltilen eleştirilerini içermektedir. XIX. yüzyılın ortalarından itibaren modern anlamda incelemelere tabi tutulan İslam felsefesi üzerine oryantalistik çalışmaların ürettiği çok çeşitli problemler mevcuttur. Bu problemlerin bazıları, bizzat ‘İslam Felsefesi’ adından başlamak üzere; bu dalın tanımlanması, çerçevesi, hangi ilimleri kapsadığı, yöntemi ve tabiatına dairdir. Bu tartışmaların bu tez çerçevesinde yoğunlaştığı alanlar ise özelde İbn Sînâ felsefesinin nasıl tanımlanacağı, yani tabiatı ve genel olarak İslam felsefesi alanındaki araştırmala- rın yöntemi ile İslam felsefesinin özgünlüğüdür. Yazarın ifadesiyle, “Özgünlük ve taklit ikileminin baskısından kurtulmak gerekmektedir.” (s. 7), doğrudur. Bununla birlikte eser, İbn Sînâ’nın, en azından imkân kavramı çerçevesinde orijinalitesini yansıtmak bakımından dikkate değer veriler sunmaktadır. İslam felsefesi çalışmalarına yönelik yerli (Müslüman) ve yabancılar (oryantalistik çalışmalar) arasındaki metot tartışmala- rından hareket eden bu çalışma, Türkiye’de genellikle uygulanmamış bir yöntemi esas alacağını daha baştan ilan etmektedir. Esasen bir kavramın tam bir serüveni, mesela bu tezde “imkânın tarihi”, art-zamanlı bir iz sürme kadar, belli bir meslek/ilim/zaman kesi- tindeki eş-zamanlı okumaları da gerekli kılmaktadır. Bir tezde, kavramın tarihine ilişkin zamansal sınırlama bir zorunluluktur ve yazar bunu yapmıştır; bu nedenle, neredeyse bütün klasik dinî ve felsefi ilimlerdeki araştırmalarımızın tamamına teşmil edilebilecek bir eksiklik olarak XIII. yüzyıl sonrasının ihmal edilmişliği yeni araştırmalarla aşılıp imkân kavramının sonraki yüzyıllardaki serüveni de aydınlandığında, kitabın alt başlığındaki “imkânın tarihi” ifadesinin hakkı da tam olarak verilmiş olacaktır. 205 Değerlendirme / Review Sosyal Bilimler ve felsefe arasındaki ilişki üzerine düşünmek, salt teorik uğraşının ötesinde bu sahaların tarihsel görüngülerini incelemeyi de gerektirmektedir. Bu anlamıyla, sosyal bilimlerin tarihsel öyküsü içinde felsefenin rolü ve felsefenin tarihsel öyküsü içinde sosyal bilimlerin konumu, ele alınması gereken iki farklı, ancak bütün- leyici konuya işaret etmektedir. Lütfü Şimşek, kitabında, sosyal bilimlerin gelişiminde felsefenin rolünü iktisat disiplininin gelişimi çerçevesinde ele alırken vurguladığımız noktadan hareket etmektedir. Bu paralelde yazar, sosyal bilimlerin ortaya çıkışını temel olarak iki ana eksende ele almayı önermektedir. Bunlardan ilki, sosyal bilimlerin felsefi arka planı ve kökenidir. İkincisi ise doğa bilimlerinin gerek epistemolojik gerekse yöntemsel boyutlarıyla sosyal bilimler üzerindeki normatif etkileyiciliği veya paradig- matik örnekliğidir. Yazar, bunu yaparken kendi tespitiyle aslında pozitivizm, Marksizm ve hermenötik gelenek çerçevesinde sosyal bilimlerin felsefeyle olan ilişkisini de ele almaktadır. Bu paralelde, Descartes, Bacon, Hobbes, Locke, Hume, Kant, Hegel, Dilthey gibi filozofların yanı sıra, Galileo, Copernicus, Kepler ve özellikle Newton gibi bilim adamları da kitapta ele alınan isimler arasındadır. Sosyal bilimler sahasından ele alınan iki önemli isim Marx ve Weber iken iktisat disiplinin kurucularından sayılan Adam Smithde belirtilen çerçevede kitapta ele alınan bir diğer isim olarak öne çıkmaktadır. Bu çerçevede kitap, dört ana bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, bilimin ne olduğu sorusunun cevabı tarihsel boyutuyla ele alınmış. Bu çerçevede, Rönesans’tan başlamak üzere bilginin temelleri ve doğası üzerine olan düşünüşlerin hâsılalarının modern bilim anlayışına giden yolu açtığı vurgulanmaktadır. Benzer biçimde, Descartes’in kurucusu olduğu Kartezyen felsefenin özne/nesne ayrımı bağlamında evrenin mekanik kavranışı, bir diğer dönüm noktasıdır. Gözlem ve deneyin konusu olmayan her şeyi metafizik bir faraziye olarak reddeden Empirizm, sonrasında pozitivizm gibi olguların Bilim Devrimiyle birleşerek modern bilim algısını oluşturduğu kitapta, ayrıntılı biçimde tartışılan diğer konular olarak öne çıkmaktadır. Bu çerçeve çizilirken dönemleri itibarıyla oldukça etkili olan ve kendilerinden sonraki süreçte gerek insan doğasının gerekse bu doğayla ilişkili biçimde, bilginin (episteme) ne olduğu hakkındaki algıları ve kabulleri geniş ölçüde etkileyen filozofların modern dönemlerde kabul edilen bilimsel anlayışın kökeninde yattıkları tespiti, ayrıntılı sayılabilecek bir biçimde ele alınmış. Bu bölümde öne çıkan tespit, sosyal bilimlerin çeşitli disiplinler arasında parçalanmış görüntüsü içinde insanı ve insani etkinliği ele alırken aslında doğa bilimleri örneğinden hareketle kendisine köken sağlayan felsefeyle arasına bir mesafe koyma çabası içinde geliştiği tespitidir. Doğa bilimlerinde öne çıkan husus, olması gereken anlamındaki normatiflikten ziyade, olanın Lütfü Şimşek, Sosyal Bilimler ve Felsefe, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2011, 193 s. Değerlendiren: Muhammed Veysel Bilici* * Arş. Gör., Kırklareli Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Yüklə 7,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|