Kızılkaya / Fıkıh Usulünde Sahabe Fetvasının Kaynaklık Değeri Cilt / Volume: • Sayı /Issue: • 2012
Yüklə 7,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
208 İnsan ve Toplum tutmuştur. Hegel’de ideanın veya tinin tarihsel yürüyüşteki temel dinamiği olan diya- lektik, zihnî kurgudan kurtarılarak üretim altyapısına, dolayısıyla insanın üretim araçları yoluyla hem doğayı dönüştürmesi hem de insani ilişkilerin bu sayede oluşturulması çerçevesinde maddi unsurlara hasredilmiştir. Diğer yandan Marx, önemli ölçüde isti- fade ettiği Smith’in düşüncelerinin evrensel olma iddiasının karşısında, onun aslında belli bir üretim altyapısı ve ilişkilerinin sözcülüğünü üstlendiğini belirterek iktisadın tarihselliğine işaret etmiştir. Marx’a göre bu iktisat anlayışı, kapitalist ilişki biçimle- rinden kaynaklı sömürüyü haklılaştırmak üzere öne sürülen ve yanlı(ş) bilinç olarak kodlayabileceğimiz ideolojik bir tutum ve duruma göndermede bulunmaktadır. Yazar, bu durumu, Marksist eleştirinin temel dayanak noktalarını oluşturan kavramsal bir çer- çeve içerisinde ele almaktadır. Bu bağlamda, sosyal bilimlerin doğa bilimlerine öykün- mesi veya onları örnek alması, tarihsel görüntüsü içerisinde Marksist bir perspektifle kritiğe tabi tutulmaktadır. Bu kritiğin temel noktası ise ideoloji kavramı çerçevesinde belli bir tarihsel dönemin hâkim görüntülerinin ve işleyiş biçimlerinin mutlaklaştırılarak insanın şeyleştirilmesi ve tarihin dinamik yapısının görünmez kılınmasıdır. Bu nokta, sosyal bilimler için var olan durumun analiziyle başlayan veya bu iddiada olan, böy- lece de bilimselliğini belli bir kavramsal çerçevede öne süren anlayışın, aslında büyük ölçüde olması gereken “Nedir?” sorusuna bir cevap olması, bu doğrultuda da baskıcı bir unsura dönüşebilmesi tehlikesine işaret etmesi açısından oldukça önemlidir. Yazar, mevcudu açıklama ve kontrol etme iddiasında olan Pozitivizm ve çoğu kez mevcutla ilgili kültürel yorumla yetinen hermenötik yaklaşımın aksine, Marksizm’in toplumun eleştirel dönüşümünü ve bireyin özgürleşmesini merkeze aldığı ölçüde sosyal bilim- lere hem yöntemsel hem de kavramsal açıdan doğa bilimlerinde olması mümkün olmayan bir perspektif kazandırdığını da savunmaktadır. Son olarak dördüncü bölümde yazar, hermenötik gelenek ve sosyal bilimler arasında ne türden bir ilişki olduğunu tartışırken aynı zamanda farklı bir sosyal bilim anlayışının imkânına da işaret etmektedir. Bu bölümde, temel tartışmasını Kant, Dilthey ve Weber üzerinden yürüten yazar, doğa bilimlerinin tikel olandan ziyade tümelle ilgilenirken sosyal bilimlerin, tam aksine, hangi ad altında olursa olsun insanla dolayısıyla yöne- limli, tarihsel ve tinsel bir varlıkla ve onun diyalektik bir biçimde inşa ettiği bir çevreyle muhatap olmasını değerlendirmesinin merkezine almaktadır. Kant’ın bu noktadaki en önemli katkısı, insan için saf gerçeklik denen bir olgunun ve kavrayışın mümkün olmadığı ve gerçeklik dediğimiz şeyin belli ölçülerde aklın kavrayışının imkânı olan kategoriler tarafından koşullandığını ortaya koymasıdır. Bu noktayı, Dilthey’in, Batı’nın Bacon’dan sonra bilim derken sadece doğa bilimleri modelini kabul ettiğinihâlbuki toplumu veya insanı bu yöntemle ele almanın aslında imkânsız olduğu eleştirisiyle birleştirmemiz gerekmektedir. Dilthey, bize, sağduyusal olarak doğru gibi gelen doğa bilimlerinin sosyal bilimlerden daha fazla nüfuz edilebilir bir sahaya dair olduğu şek- lindeki kabulü tersine çevirmektedir. Kant’ın, daha önce belirttiğimiz düşüncesinden çıkan önemli sonuçlardan biri de dış dünyanın bize göründüğü hali olan fenomen ve aslında her ne ise o olduğu, ancak, bizim nüfuz etmemiz mümkün olmayan numen 209 Değerlendirme / Review şeklinde iki var oluş biçimi olduğuna yönelik tespitleridir. Dilthey, tam da bu noktadan hareket etmekte ve doğanın, ancak fenomen boyutuyla doğa bilimlerine konu olabi- lirken insanın kendi yapıp etmelerinin, tinselliğinin ve bilincinin tabiattan daha fazla bilinebilir olduğunu savunmaktadır. Yani dış dünyanın “özü” bize kapalıyken kendi “özümüz” bize açıktır. Ancak, bu dünya, empirik gerçeklik dünyası değil, bir anlam dün- yasıdır. Dolayısıyla bu dünyayı merkeze alan bir bilim anlayışının, açıklamacı bir yön- temden ziyade, anlamacı bir yöntemle kendisini kurması gerekmektedir. Bu noktada Weber’in tarihsel görüntü ve oluş biçimlerini okuyabileceğimiz ve anlayabileceğimiz bir kategorik unsur olarak ideal tipler önerisi de anlam kazanmaktadır. Weber’in ideal tip kategorisi, Plâtoncu anlamda zaman-mekân ötesi formlar olmaktan ziyade, tarihsel görüntülerin kaotik yapısından arındırılmış ve belli bir toplumsal yapıda görünürlük kazanan kategoriler hüviyetindedirler. Bu kategorilere ihtiyaç duyulmasının nedeni, Weber için, sosyal bilimlerin bir yandan insani durumlarla, ilişkilerleilgilenirken anla- macı bir yönteme sahip olmalarının, diğer yandan bilim olmaları hasebiyle de açıklayıcı bir boyuta, dolayısıyla soyutlamaya dayanan bir yönteme de sahip olmalarının gereği- dir. Dolayısıyla Weber’in yaklaşımı, sosyoloji ekseninde pozitivizmin açıklama ideali ile hermenötiğin anlamacı yöntemi arasında orta bir yol olarak da yorumlanabilir. Bireyi merkeze alan yöntemi ve zihinsel olana yaptığı vurgu ile Marksist gelenekten ayrılan Weber, bu anlamıyla daha farklı bir sosyal bilimin imkânına işaret etmektedir. Yazar, yukarıda ana hatlarını çizmeye çalıştığım dört bölümde, sosyal bilimler ve felsefe ilişkisini ele almaktadır. Kitap, özellikle bazı noktalarda ufuk açıcı analizlerle önemli bilgileri belli bir bütünlük ve tarihsel süreklilik içinde okuyucuya aktarmaktadır. Kitap, elbette ki ele aldığı konuyla ilgili tüm tartışmaları ve isimleri ele almak durumunda değil ve olamaz da. Ancak, doğa bilimlerinin sosyal bilimlere örnek olmasını müm- kün kılan ideal, yöntem ve başarılarının da kendi içinde kritiğinin yapıldığı bir bölüm olması daha iyi olabilirdi. Örneğin, Thomas Samuel Kuhn, bilim felsefesi tarihinde köşe taşlarından biri sayılan, “Bilimsel Devrimlerin Yapısı” adlı kitabında, paradigma kavramı etrafında doğa bilimlerinin tam da bu türden bir kritiğini tarihsel perspektifle yapmak- tadır. Kuhn’dan ilham alarak belirtecek olursam, olan ve olması gereken ikilisinden olanı incelediğini belirten doğa bilimleri, aslında gerçekliği belli bir biçimde görmeyi dayatan hâkim paradigma tarafından bir nevi olması gerekene doğru yönlendirilmek- tedir. Buna göre, Kant’ın insan idrakinin mümkün koşulu olan kategorilerinin, hâlâ kendi içinde taşıdığı bir evrensellik vurgusu bulunmaktadır. Ancak, Kuhn, bu kate- gorileride belli ölçülerde tarihsel bir hüviyete büründürürken doğa bilimlerinin farklı tarihsel dönemlerde, aslında farklı olgularla ilgilendiğini de ima etmektedir. Örneğin, Newton fiziğindeki kütle ile Einstein fiziğindeki kütle, isim benzerliği dışında birbirile- rinden farklıdır. Bu nokta, ele aldığımız kitap açısından sosyal bilimler, doğa bilimleri ve felsefe arasındaki geçişkenlikler ve zıtlıklar hakkında daha zengin bir analiz imkânını ortaya koyardı düşüncesindeyim. Yazarın kitabın sonuç kısmında yazdığı şu satırlar da umarım diğer bir çalışmanın müjdecisidir: “Farklılıkların iç içe geçerek birlikte organik bir bütün oluşturduğu dünya- Yüklə 7,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|