Kızılkaya / Fıkıh Usulünde Sahabe Fetvasının Kaynaklık Değeri Cilt / Volume: • Sayı /Issue: • 2012
Yüklə 7,06 Mb. Pdf görüntüsü
|
217 Değerlendirme / Review araştırma yapabilmek için katılımcının eylemlerine yüklediği anlamlara sadık kalmak ve yorumları, katılımcının eylemine yüklediği anlamın üzerinden yapmak gerekmektedir. Sosyal bilimlerde nitel araştırmayı uygulanabilir kılan bu sadakat, aslında araştırmacının, kendi düşünce dünyasını paranteze alması ile mümkündür. Yukarıda zikretmeye çalış- tığımız nitel araştırmanın tabiatından kaynaklanan ve kolayca suiistimal edilebilecek olan bu durum, ancak araştırmacının kendi yorumundan ziyade, katılımcının eylemine yüklediği anlamı araştırmasının merkezine alması ile aşılabilir. Hülasa edecek olursak araştırmacının perspektifi ve kendisini içinde konumlandırdığı paradigması, nitel araştır- manın bulgularının değerlendirilmesinde merkezî bir öneme sahiptir1. Fakat katılımcının eylemine yüklediği anlamı araştırmanın merkezine alarak araştırmacının kendi siyasi ve ya ideolojik tutumunun araştırma sonuçlarını manipüle etmesinin önüne geçilebilir. Bu bağlamda Durak’ın mülakatlara kendi teorik çerçevesinin içinden bir anlam yüklediğini ve bu anlam yüklemesini araştırmasının merkezine aldığını söylemek mümkündür. Nitekim ileride örnekler üzerinde de görebileceğimiz üzere, Durak’ın görüşme yorumları, bize, görüşmecinin kendi dolayımından ziyade araştırmanın teorik çerçevesini sunmak- tadır. Tam da bu noktada Durak’ın, Marksist bir perspektifi benimsemiş, dolayısıyla yapı- lan görüşmelere bu bağlamdan yaklaşmış olduğunu belirtmek gerekir. Esasında Durak, mülakatların yorumuna bakmaya gerek duymadan nasıl bir paradigmanın içinden konu- ya yaklaştığını, seçtiği terminoloji ile de açıkça ortaya koymaktadır. Yukarıda izah etmeye çalıştığımız hususu eser özelinde açacak olursak ikinci bölümde yer alan birkaç görüşmeyi örnek olarak vermek yeterli olacaktır. Örneklere geçmeden önce Durak’ın, ikinci bölümde, işçilerle işveren arasında kültürel hegemonyanın gereği bir uzlaşım alanının oluşturulduğunu ve bu süreçte dinin araçsallaştırıldığını iddia etti- ğini belirtmek gerekir. Bu doğrultuda Durak, bir işçinin, patronunun harama el uzatma- dığını, namazlarını kaçırmadığını (s. 41) belirtmesi üzerine, işçi ile işveren arasında dinî bir alanda uzlaşım gerçekleştiğini, bu uzlaşım alanının güven duygusuna göre şekil- lendiğini belirtmektedir. Daha sonrasında Durak, patronun güven duygusu üzerinden otorite kurduğunu iddia etmektedir. Yani işveren ile işçinin dinî duygulardan dolayı ortak paydada yer almaları, ortaya bir güven duygusu çıkarmakta ve bunun üzerinden patron işçisine otorite kurmaktadır. Yine aynı bölümde yer alan başka bir mülakatta, patronu görmese dahi işini ahlaki sebeplerden dolayı düzgün yapmaya özen gösteren bir işçinin, kendi iş ahlakına dair görüşleri, patronun “uhrevi bir panaptikon” olarak görüldüğü şeklinde yorumlanmaktadır (s. 43). Başka bir mülakatta da alkol aldığı için işten çıkarıldığını belirten bir kişinin görüşleri –bu kişinin alkollü bir şekilde işe gelip gelmediğine dair herhangi bir ibare olmamasına rağmen-, dindar muhafazakâr net- workun dışlayıcılığı ile yani dinî anlamda bir uzlaşımın olmamasıyla açıklanmaktadır 1 Durak’ın çalışması ile aynı kategoride değerlendirilebilecek olan Şennur Özdemir’in MÜSİAD üzerine yaptığı bir çalışması (bkz. Özdemir, 2010), bize göstermektedir ki aynı alandan toplanan iki farklı çalışmanın bulguları, tamamıyla birbirine zıt olabilmektedir. Nitekim Durak’ın bulguları ile Özdemir’in bulguları çelişmektedir. Bu durum, en temelde bizim yukarda izahını yapmaya çalıştığımız araştırmacının paradigmasının belirleyiciliğinden kaynaklanmaktadır. 218 İnsan ve Toplum (s. 44). Çoğaltılması mümkün olan örneklerden görülebileceği üzere Durak, görüşme- leri, işçilerin eylemlerine yüklediği anlamların dışında –ki nitel araştırma tam olarak eyleyenin eylemine yüklediği anlamı ortaya koymaya çalışır- kendi teorik çerçevesine uygun anlamlar çıkartarak yorumlamıştır. Örneğin birinci örnekte, işçinin patronuna güvenmesini pek tabii sosyal sermaye analizine tabi tutarak bu durumun, aslında işçi patron iletişimi açısından çok olumlu olduğunu ve bu güven duygusunun esasında bir dayanışmaya sebep olduğunu belirtmek mümkün olabilirdi. Ya da ikinci mülakatta, işçinin alkol kullanmasından dolayı işini aksattığını ve hatta işverenin sosyal sorumlu- luk duygusu ile işçisinin alkol kullanmaması için çaba gösterdiğini belirtmek mümkün olabilirdi. Üçüncü örnekte, işçinin ahlaklı olmasına vurgu yaparak karşılaştığı başka ahlaksız durumlarda onurlu bir duruş sergileyeceğini ve kendi kimliğini, patronunun konumundan ziyade, benimsediği ideal değerler üzerinden inşa ettiğini söylemek mümkün olabilirdi. Bu ve bunun gibi yorumlar bize göstermektedir ki aslında makro bir yaklaşım üzerinden nitel araştırma yaptığımızda, katılımcının ne söylediği çok da önemli değildir. Onun söylediği her cümleyi, kültürel hegemonya ya da başka bir kuşatıcı kavrama evirmek mümkündür. Mesela birinci örnekte ele aldığımız görüşmeci, tam tersi ifadeleri kullansaydı, acaba yine kültürel hegemonya üretimine konu olmaya- cak mıydı? Nitekim dikkat edilirse işvereni ile uzlaşan da (birinci ve üçüncü örnekteki kişi) işvereni ile uzlaşamayan da (ikinci örnekteki kişi) kültürel hegemonya üretimine konu olmaktadır. Elbette bu durum, Durak’ın yorumlarının tamamıyla gerçekten uzak olduğunu göstermez; fakat bu yorumların, işçi işveren arasındaki ilişkiye dair var olan gerçeklikleri kuşatmaktan uzak olduğu aşikârdır. Durak, eserinin üçüncü bölümünde, Thompson’un “tiyatro” kavramından yola çıkarak işverenin zaman zaman tiyatrolar kurgulayarak kültürel hegemonyayı tesis ettiğini veya yeniden ürettiğini iddia ederek iddiasını, Bloch’dan aktardığı “köpek ve at” başlıklı fabl ile karikatürize eder (s. 85). Üçüncü bölümün devamı niteliğinde olan ve “Kültürel Hegemonyanın Sınırlar: Hassas Riayet” adını taşıyan dördüncü bölümde Durak, dinsel kavrayışın eşitsizliklerin kabulüne yol açtığını, başka bir deyişle zulmü meşrulaştırdığını iddia etmektedir. Ona göre sabır, sınav, şükür ve tevekkül gibi dinî kavramlar, işçilerin gözüne perde çekmekte ve eşitsizliği yeniden üretmektedir (s. 98). Bu noktada belirt- mek gerekir ki bir algılayışın bir durumu meşrulaştırdığını anlayabilmek için öncelikle o algının olması muhtemel farklı durumlarla karşılaşması gereklidir. Daha açık bir ifade ile sabır, tevekkül, şükür, sınav vb. dinî algılayış biçimlerinin mevcut bir eşitsizliği meş- rulaştırması, ancak işçilerin eşitsizliğin ortadan kaldığı bir durumla karşı karşıya kalma- ları halinde test edilebilir. Gerçek şu ki bir işçi; sabır, tevekkül, şükür, sınav vb. kavramla- ra sığınıyorsa –ki bu kavramlar tam anlamıyla insanlar için bir sığınaktır- bunun sebebi, elindeki mevcut durumu kaybetme korkusudur. Yani hiçbir işçi, daha rahat bir koşulda çalışabilecek teknik imkâna sahipken bu imkândan dinî algılayış biçimi sebebiyle fera- gat etmez ise içinde çalıştığı koşulları da dinî algılayış biçimi ile meşrulaştırmaz. Beşinci bölümde Durak, mevcut kültürel hegemonyanın ortadan kaldırılması umudun- dan bahsetmektedir. Bu noktada Durak, işçilerin bir araya gelerek namaz izinleri husu- sunda mücadele vermeleri örneğinden yola çıkarak kültürel hegemonyanın sınırlarını Yüklə 7,06 Mb. Dostları ilə paylaş:
|