L ü Ğ Ə t V ə e n s I k L o p e d I y a L a r

A R A L I-Ö R T Ü L Ü
ARALI  -   ÖRTÜLÜ  Qarlarla  örliilü  bir 
düzo  goİdik  (S. Vurğun);  Hom  do  çox 
aralıdır, gedib-gəlmək do olma/ (H.Hüseyn- 
/ado).
ARALI  -   YAXIN  Xasay  atlıların  bir- 
birindon  aralı  gciınosini  ınoslohol  gördü 
(M.Hüseyn);  Yaxın  gol,  qulaq  as  qolbim 
dcyono (S. Vurğun).
ARAMAQ -  TAPMAQ Bos fikri no idi? 
Kimi arardı'?  (S. Vurğun);  Onun şöləsindən 
şola  tapırlar (S. Vurğun).
ARAMLA  -   BİRNƏFƏSƏ  "Mirzəyi’* 
havasında  bir  vozn  ağır  və  arunıla  vurulur 
(Ş.Bədolbəyli);  Kişi  parçı  birnəfəsə  başına 
çəkdi (1.Əfəndiyev).
ARAMLA  -   T Ə LƏ SİK   Tez-tələsik 
saçlarını  düzəldib  keçirdi  (M.İbrahimov); 
Səkinomn  aranıla  dediyi  sözlərə  qulaq 
asa-asa qaralıb ağarırdı  (M.İbrahimov).
ARAMLIQ  -   SƏBİRSİZLİK  Güldən 
çox gül, çiçəkdən çox çiçək, lakin fırəkdo bir 
arandıq, ruhda isə sakitlik yox  idi (Çəmən­
zəminli);  Oğul,  səbirsizlik  adama  həmişə 
ziyan  verər (M.İbrahimov).
ARAN  -   DAĞ  Aranda  tutdan  olduq, 
dağda qurutdan (Ata. sözü).
ARAN -  YAYLAQ Örüşdən örüşə çəkib 
sürünü;  Aram ,  yaylağı  gəzdi  çobanlar 
(U. Hüseynzadə).
ARANÇ1  -   DAĞÇI  Arançı  qardaş,  xoş 
gördük,  oralarda  nə  var,  no  yox?  (İ.Şıxlı); 
Dağçı aran yerlərində çox  qala bilməz.
ARANLI -  DAĞLI Son elə anadangəlmə 
aranlısan.  Xızı  rayonundanam,  dağlıyam, -  
deyə o cəld cavab verdi (S.Vurğun).
ARA-SIRA -   HƏMİŞƏ Ara-S’ra bu işıq 
sütunu sanki  dairəvi  bir şüşəyə rast gələrək 
sönürdü  (M.İbrahimov);  Ömrünün  tarlasına 
qəm  kotanında;  Həmişə gül  əkdi,  vay  dərdi 
babam  (B. Vahabzadə).
ARD ICIL  -   ARABİR  Oğlu  Tapdığın 
həyatı  ardıcıl  surətdə  gəlib  onun  gözünün 
qabağından  keçirdi  (Ə.Əbülhoson);  Gülon- 
dam bacı onlara guşhuş ilə qulaq verib arabir 
sual  verirdi  (Çəmənzəminli).
ARXAYINÇILIQ -  NİGARANÇILIQ
ARDINCA  -   QABAĞINCA  Moşodi 
Əsgərin  ardınca  nhostə-ahosto  gedirdi 
(S.M.Qonizado);  Elo  ınon  do  sonin  qaba­
ğı uca cvo gəlmişəm.
ARXA  -   QABAQ  Qabaq  diişmon  idi, 
arxa  isə  hor  gün  davam  edən  bombalama 
noıicosində dağılırdı  (Mir Colal).
ARXADAKI  -  QABAQDAKI  O,  məh­
kəmədə  lap  arxadakı  skamyada,  küncdə 
oyloşmişdi  (C.Əmirov);  Tutaq  qabaqdakı 
qayalıqları; Oralar çox bərkdir (S. Vurğun).
ARXAİK  -   YENİ  Köhnəlmiş  sözlər 
arxaik,  təzə  yaranan  sözlər  isə yeni  sözlər 
adlanır.
ARXAİZM  -   NEOLOGİZM  Köhnəl­
miş  və  ya  dildən  çıxmış  söz  və  ya  ifadələr 
arxaizm, dildə əmələ golmiş yeni söz və ya 
köhnə  sözün  almış  olduğu  yeni  məna  neo- 
logizm  adlanır.
ARXALI  —  KİMSƏSİZ  Cahan  xanım 
mahalda  arxalı  adam  idi  (M.İbrahimov); 
Hüseyn artıq  arxasız  vo kimsəsiz bir yetim­
dir (S.Rəhimov).
ARXASINCA  -   QABAĞINCA  Mostan 
birdən sıçrayıb qaçdı; Ala-bula da arxasınca 
qaçıb onu  tutdu  (A.Şaiq);  Uşaqların  marağı 
daha  da  artdığı  üçün  onlar  Dursunun  qaba- 
ğmca qaçışırdılar.
ARXASIÜSTƏ -   ÜZÜQOYLU Arxası- 
iistə çarpayıda uzanan  vo şirin yuxuya gedən 
Aliyəyə  yaxınlaşdı  (C.Əmirov);  Birbaşa 
otağa gedib soyundu, üzüqoylu yerinə yıxıldı 
(M.İbrahimov).
ARXASIZ  -   HAVADARLI  Zöhhakı 
məhv edən Gavə yoxsul, arxasız bir dəmirçi 
idi  (H.Cavid);  O  elə  gəzir  ki,  elo  bil  alçaq 
dağları  o yaradıb, havadarlıdır.
ARXAYIN  -   NİGARAN  Bu  mosolo 
barəsində  do  arxayın  ola  bilərsən,  dostum! 
(C.Əmirov); Zəng etdim ki, nigaran qalma­
yasınız (C.Əmirov).
ARXAYINÇILIQ  -   NİGARANÇILIQ
Yolçular öz xorultuları  ilə  çayçının  ürəyin­
dəki  arxayınçılığı  daha  da  möhkomlondir-
14

---

A SU D Ə L İK -A S IL IL IQ
ASUDƏLİK  -   A SILILIQ   Asıuhlik 
istorson  dünyadan  uzaqlaş  son  (Heyran 
xanını); Asılılıq adamın gözünü kölgəli edir.
AŞAĞI  -   YUXARI  Aşağı  tüpürürəm 
saqqaldır.yuxarı  tüpürürəm bığ (Ata. sözü).
AŞKAR -   XƏLVƏT  Bu aşkar bir mot- 
lobdir; boyana ehtiyacı yoxdur (C.Mommod- 
quluzado); Mon gorok sözümü Axund ağaya 
xəlvət deyim (Ə.Haqvcrdiyev).
AŞNA -  DÜŞMƏN  Baş üsto sizin murov 
mənimlə  aşnadır  (Ə.Haqvcrdiyev);  Diişnıən 
qüvvəsini bizim üstümüzə atır (S.S. Axundov).
ATEİZM  -   TEİZM   C.Məmmədqulu- 
zado  Mirzə  Fətəli  Axundzadənin  realizmi 
və  ateizminin  varisi  olmuş  (M  İbrahimov); 
Teizm  dünyanın  Allah  tərəfindən  yaradılıb 
idarə  edildiyini  iddia  edən  dini-mıstik 
ehkamdır.
ATƏŞLİ  -   ÖLGÜN  Gavo  atəşli  bir 
qəlblə inqilaba başladı... (H.Cavid); Zindan­
dan çıxmışdı  o qan  ölgiin  (A.Şaiq).
ATƏŞLİ  -   SÖNÜK  Bu  bolko  onun 
atəşli  fikirləri  idi  ki.  gözlərində odlu qanad 
çalırdı  (Ə.Mommədxanlı);  Söylədiyi  sönük 
nitqlə tamaşaçıların rəğbətini qazana bilmədi.
ATILMAQ -   DÜŞMƏK  Atıl  cəbhələrə 
aslanlar  kimi  (S.Vurğun);  Bu  səslər altında 
Zeynəb düşüb yerində oturdu (M.İbrahimov).
ATLI  -   PİYADA  A  kişi,  gəzməyin  elə 
bir  ləzzəti  piyada  getməkdir,  atlı  getmək 
ləzzət  verməz (Ə.Haqvcrdiyev).
ATMAQ  -   TUTMAQ  Kim  isə  zəncir­
ləri  lom  ilə  yerə  atır  (M.İbrahimov);  Usta 
gəmiçilər tufanda  belə;  Sükanı  düz tııtıır öz 
əllərilə (S.Vurğun).
ATMARALI  -   HƏYALI  Güldəstə  ilə 
Südabə rəfiqə olsalar da, bir-birindən  fərq­
lənir:  Güldəstə həyalı,  Südabə atmaralıdır.
ATÜSTÜ  -   ARAMLA  Atüstü  olsa  da 
qısa  bir söhbət;  Dönür  unudulmaz  bir  xati-  I 
rəyə  (S.Vurğun);  Qaraca  qız qalxıb  aramla  | 
geyinməyə başladı  (S.S.Axundov).
AVAM -   MƏDƏNİ Görürəm  ki, mədəni 
adamsınız (İ.Fərzəliyev); Naçalnik Qurbanoli
AYAZLI  -  İSTİ
bəyə cavab verdi  ki,  Kərbolayı Qasım qan­
mır, a vanıdır ((/.Məmmədquluzadə).
AVAMLIQ  -   MƏDƏNİLİK  Əlbiso- 
sinin  tərzi,  biçimi  avamlığını...  andırırdı 
(S.Hüseyn); Onlar Qasım əminin mədəniliyi 
sayəsində qaçdılar.
AVAND  —  ASTAR  Bu  parçanın  astarı 
avandından  gözəldir.
AVARA  -   İŞGÜZAR  Qaraca  qız  da 
sərxoş  vo  avara  Yusifin  hər  bir  əzabına 
dözür  (S.S.Axundov);  Çox  işgüzar,  omok- 
sevon,  intizamh qadındır (C.Əmirov).
AVARALIQ -  İŞGÜZARLIQ  Bu oğlan 
avaralığa  öyrənib,  heç  bir  işdən  yapışmaq 
istəmir.  Çünki  onu  tanıyırdı,  işgüzarlığına 
bələd  idi (Mir Cəlal).
AVAZI M AQ  -   QARALM AQ  Onun 
qaramtıl  çöhrəsi  avazıdı,  sonra  boğulub 
qaraldı (İ.Şıxlı).
AYAQ  -   BAŞ  Odur  ki.  sənin  ayağını 
biləni bizim başımız da bilə bilməz (C.Cab- 
barlı).
AYAQÜSTÜ  -   RAHAT  ...Ayaqüstü 
Kəlontər  lələşə  baş  çəkməyi  qərara  aldı 
(M.İbrahimov);  indi  cücələr  rahat  yeyir­
dilər (M.İbrahimov).
AYAQYALIN  -   BAŞIAÇIQ  Elə  alt 
köynəkdə  ayaqyalın,  başıaçıq  bayıra  çıxdı 
(İ.Şıxlı).
AYAR -  ÖLÜVAY  Abbas kişi çox ayar 
adamdır,  amma qardaşı ölüvaydır.
AYAZ  -   İSTİ  Kül  rəngli  havada  toz, 
duman  var;  Dəhşətli  soyuq, ayaz, boran var 
(A.Şaiq);  Yorğun  adam  kimi,  elə  bil  bu an; 
İsti tor tökürdü yerin sinəsi  (H.Hüseynzadə).
AYAZIM AQ  -   TUTQUNLAŞMAQ 
Payızın  çiskinli,  dumanlı  günü  ayazıyırdı 
(S.Rəhimov);  Belə  zamanlarda  təbiidir  ki, 
onun  gülər üzü bir qədər tutqunlaşar,  alnını 
kiçik qırışıqlar örtərdi  (M.İbrahimov).
AYAZLI  -   İSTİ  Son,  ayazlı  gecələrdə 
ulduzların  sirdaşısan;  Boranların,  çovğun­
ların,  dumanların  qardaşısan  (S.Vurğun); 
Onlar  uçdu  uzağa;  Daha  isti  torpağa 
(H. Hüseynzadə).
16

---