M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
67
Ceyhun Hacıbəylinin mühacirətdən sonrakı həyatı, fəaliyyəti də maraqlı, zəngin və şərəfli olmuşdur. Onun həyatının bu hissəsini bir cümlə ilə ifadə etmək, belə söyləmək mümkündür: Azərbaycanın istiqlalı uğrunda ideoloji mücadilə. Bu mübarizə 1919-cu ildən başlamış 1962-ci ilədək – vəfatına qədər fasiləsiz davam etmişdir. Qeyd etmişdik ki, Ceyhun bəyin seçilmiş əsərlərindən ilk kitabı M.Teymurov və A.Aslanov tərtib etmiş və bura C.Hacıbəylinin mühacirətdəki irsinin bir qismi, o cümlədən «Bərpa quruculuq işinin ümumi problemində Azərbaycanda iqtisadi vəziyyət», «İslam əleyhinə təbliğat və onun Azərbaycanda yeni metodları», «Rus demokratları bolşeviklərlə harada birləşir», «Söz və əməl», «İlk Azərbaycan operası necə yarandı» kimi məşhur 6 əsəri daxil edilmişdir ki, həmin əsərlərdə sovet rejimi, kommunist ideologiyası, kolxoz-sovxoz həyatı, ateist tərbiyəsi, din siyasəti və s. konkret, tutarlı faktlarla kəskin, eyni zamanda yüksək sənətkarlıqla tənqid edilir. Kitab 1993-cü ildə «Azərbaycan» nəşriyyatı tərəfindən buraxılmışdır. C.Hacıbəyli irsinin mühacirət dövrü yaradıcılığının tədqiqatçılarından Mirzəbala Əmrahov «Ceyhun Hacıbəylinin mühacirət dövrü yaradıcılığı» adlı elmi iş üzərində işləyərkən Ceyhun Hacıbəylinin seçilmiş əsərlərini toplayıb nəşr etmişdir. M.Əmrahovun tərcüməsi, ön sözü və tərtibi ilə buraxılan kitabda isə «Müəzzinin lənəti», «Baş tutmayan ziyarət», «Stalinin öpüşü və ya staxanovçu Fatimə», «Nejdanovun işi», «XIX əsrin azərbaycanlı tarixçisi Abbasqulu Ağa Bakıxanov» və «SSRİ-də ziyalılar» adlı hekayə və məqalələri daxil edilmişdir. M.Əmrahov kitaba yazdığı «Ön söz»də müəllifin hekayələrinin, publisistik əsərlərinin geniş, dərin təhlilini verməyə səy göstərmiş və bu işə uğurla nail olmuşdur. O, yazır: «Yazıçının hekayələri içərisində sosializmin saxta mahiyyətini geniş təsvir edən iki hekayə də diqqəti cəlb edir. «Nejdanovun işi» və «Staxanovçu Fatimə» hekayələrində ötən əsrin otuzuncu illərində, eləcə də İkinci dünya Müharibəsindən sonra Stalin repressiya rejimindən heç kimin sığorta olunmamasından, «casusların və xalq düşmənlərinin» ən ucqar əyalət məktəbləri,
68
kolxoz və sovxozlarda göstərdiyi «təxribat işlərindən», «vətənpərvər və sayıq» sovet vətəndaşlarının onları «ifşa etməsindən» bəhs olunur». C.Hacıbəylinin mühacirətdə yazdığı digər bədii əsərlərdə – hekayələrdə də sovet cəmiyyətindəki həyat tərzi, rejimin eybəcərlikləri tənqid hədəfidir. İstedadlı qələm sahibinin diqqətçəkən publisistika nümunələrindən biri irihəcmli memuarı «Bir il xəyallarda və … bütöv bir ömür» adlanır. Fransız dilində qələmə alınmış memuar mövzusunun genişliyi, aktuallığı, toxunulan problemlərin taleyüklülüyü, tarixi və ədəbi dəyəri baxımından Azərbaycan bədii publisistikasının, mühacirət ədəbiyyatının ən parlaq və nadir nümunələrindəndir. Memuar -
aşiqinin ürək çırpıntıları, qəlbinin səsidir; - çar və sovet imperiyasının milli siyasətinin əsl mahiyyətini, eybəcərliklərini göstərən və ifşa edən sənəddir; - 1905-ci və 1918-ci illərdə ermənilərin Azərbaycanda, xüsusilə Bakıda törətdikləri vəhşiliklərə, qırğınlara şahidlik edən məxəzdir; - milli adət-ənənələri, xalqımıza mənsub ailə-məişət münasibətlərini, dini mərasimləri, şifahi ədəbi nümunələri əks etdirən mənbədir; - inqilabdan əvvəlki Bakı həyatı, xüsusi ilə qoçuların şəhərdəki fəaliyyəti, əhali arasındakı nüfuzu barədə müəllifin özünəməxsus görüşləridir; - Qarabağın, xüsusən Şuşanın Azərbaycan tarixində və mədəni həyatındakı yerinə, roluna işıq salan əsərdir; - bir mühacirin qürbət – Paris macəralarıdır; - nəhayət, böyük Hacıbəylilər nəslinin həyat hekayəsidir. Bu məziyyətlərinə görə memuarın tərcüməsi və nəşri aktual və təqdirəlayiqdir. Təsadüfi deyil ki “ Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı kitabxanası“ nın yaradılması haqqında AMEA Rəyasət Heyətinin iclasının qərarından dərhal sonra həmin qərarla müəyyənləşdirilmiş tədbirlərin icrasının həyata keçirilməsi - seriya ilə kitabların buraxılması , o cümlədən adı çəkilən
69
memuar da daxil olmaqla Ceyhun Ha cıbəylinin bədii irsinin nəşrə hazırlanması istiqamətində AMEA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı şöbəsində müvafiq işlər görülür. Artıq təcrübəli və peşəkar mütəxəssis Şamil Zaman əsəri tərcümə etmiş və memuarın tərcümə variantı bu sətirlərin müəllifi tərəfindən redaktə edilmişdir.
Məsləkdaşları, qəhrəmanları Ceyhun Hacıbəyli elə böyük sənətkarlardandır ki, onun əsərlərini müəllifin t ərcümanı hesab etmək olar. Bu əsərlər Ceyhun bəyin keçdiyi şərəfli həyat yoluna işıq salır, onun Vətənə, millətə, dinə sədaqətini, azadlıq, istiqlal ehtirasını parlaq t əzahür etdirir. C.Hacıbəylinin ictimai fəaliyyəti də onun ünvanına ən dəyərli fikirl ərin söylənilməsinə əsas verir. Digər tərəfdən isə Ceyhun bəyin təmasda olduğu, birgə çalışdığı, əməkdaşlıq etdiyi insanlar C.Hacıbəylinin əqidəsi, m ənəviyyatı, şəxsiyyəti barədə fikrin formalaşmasına kifayət edir. Qardaşları Üzeyir v ə Zülfüqar Ceyhun bəyin, həm də ən yaxın mənəvi dostu olmuşdur. O, «Az ərbaycan mədəniyyətinin pioneri» adlandırdığı Həsən bəy Zərdabinin vurğunu idi. M əqalələrində, xüsusən böyük maarif xadiminin vəfatının ildönümünə həsr etdiyi yazılarında , o Həsən bəyin xidmətlərini yüksək qiymətləndirir və c əmiyyətdən inadla, israrla xalq xadiminin xatirəsinin əbədiləşdirilməsini tələb edir. İllər ötür, nəticə isə yoxdur. Ceyhun bəy isə yenə qələmi yerə qoymur. Həsən b əyin vəfatının 7-ci ildönümü münasibəti ilə yazdığı məqalədə isə deyəsən, Ceyhun b əyin səbri tükənmişdir. Bu dəfə qəzəblə ittiham edir: Bu gün müs əlmanların (azərbaycanlıların – T.A.) mədəni-maarifçilik sahəsində pioneri sayılan Həsən bəy Məlikovun vəfatının 7 ili tamam olur. Bakılıların pafoslu nitqləri və təntənəli mərasimlə öz xadimlərini dəfn etdikləri həmin gündən vur-tut 7 il keçir. Hələ tam soyumamış meyit üzərində səslənən o çıxışlar mənim indi də qulaqlarımdadır. Aman Allah, həmin nitqlərdən necə od-alov püskürürdü, çıxışlar
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|