309
sosyal yaşantım kalmadı. Hem para da kazanmam gerek. Yarın eski patro-
numa bir telefon etsem iyi olacak galiba.
Bebeğin ağlamasıyla düşüncelerinden sıyrıldı. Öğle uykusuna yat-
masına daha iki saat vardı. Onu biraz dışarıya çıkarmaya ve parkta
gezdirmeye karar verdi. Bebeği hazırladı, kendisi de hazırlandıktan sonra
evden çıktı.
‘Ananın bir günü
Güzin hәmin gün yuxudan oyandıqdan sonra әlini-üzünü yudu.
Mәtbәxә gedib uşağı üçün yemәk hazırlamağa başladı. Uşağın yemәyi
bişdikdәn sonra soyuması üçün stolun üstünә qoydu. Hәyat yoldaşını
oyatmaq üçün yataq otağına getdi. Yarım saatdan sonra onlar sabah yemә-
yi yeyәrkәn uşaq da yuxudan oyanıb ağlamağa başladı. Güzin uşağı
qucağına alıb әvvәlcә onun әlini-üzünü yudu, altını dәyişdirdi. Sonra da
yemәyini yedizdirdi. Hәmin vaxt əri də evdə deyinə-deyinə qalstukunu
axtarırdı. “Dәrhal geyinmәliyәm. Yoxsa gecikәcәyәm. Qalstukum
haradadır?” Güzin uşağı yatağına qoyub әrinin qalstukunu gәtirdi. Orçun
bәy hirsli-hirsli qalstukunu alıb taxdı vә arvadına “Sağ ol” belә demәdәn
evdәn çıxdı.
Əri evdәn çıxdıqdan sonra uşağı yatağından götürüb geyindirdi, ev
bir az sәrindi. Uşağı götürüb qonaq otağına getdi, onunla bir az oynadı.
Oyuncaqlarını uşağa verdikdәn sonra, bir qәhvә bişirib içmәk istәdi. Nәysә
bu gün qızının sakit bir günüydü. Bu arada öz-özünә danışmağa başladı.
Bir baxıcı tutub işә başlamaq lazımdır. Zәnn edirәm ki, belә daha
yaxşı olar. Bәzәn analıq da evlilik qәdәr çәtin olur. Uşaq anadan olandan
bәri çox yoruluram. Deyәsәn, artıq evdә otura bilmirәm. Çünki evdә hәr
gün eyni işlәri görmәkdәn bezdim. Heç adam arasına çıxmıram. Hәm dә
artıq pul qazanmaq lazımdır. Sabah keçmiş müdirimә bir zәng etsәm, çox
yaxşı olar!
Uşağın ağlamağa başlamasıyla düşüncәlәrindәn ayrıldı. Onun
günortadan sonra tәkrar yatmasına daha iki saat vardı. Ona görә dә uşağı
bir az bayıra çıxartmaq vә parkda gәzdirmәk qәrarına gәldi. Əvvәl uşağı
hazırladı, sonra özü dә hazırlandıqdan sonra evdәn çıxdı.’
Sözügedәn parselyatikli sintaktik-mәtnlinqvistik parçanın birinci
komponenti bir sadә cümlәdәn ibarәtdir vә müәllif nitqi ilә ifadә olunur.
Birinci komponenti tamamlayan vә sadә cümlәlәrdәn tәşkil olunan parsel-
yatiklәr isә ikinci komponent olaraq әrin daxili nitqi ilә ifadә olunur. Buna
310
görә dә parselyatiklәr qoşan-cümlәnin әnәnәvi dilçiliyә görә müәyyәn-
lәşdirilәn buraxılmış konkret bir mübtәdasını, xәbәrini, tamamlığını, tәyi-
nini vә ya zәrfliyini әvәz etmir. Onlar mәtnin müәllif nitqindәki funk-
sional olaraq konkret bir zamana vә obyektә işarә edәn aktual üzvlәrini ta-
mamlayır. Birinci komponentdә zaman semantik-funksional sahәsinә işarә
edәn altgöndәrimli aktual üzv olaraq ‘o sırada’ sintaqmı işlәnilir. İkinci
komponentdә mәtnlәşmәdәki hәmin zamanı tamamlayan altgöndәrimli
aktual üzvlәr kimi ‘hemen//dәrhal’ sözü vә ‘geç kalacağım//gecikәcәyәm’
sintaqmı özünü göstәrir. Mәtnlәşmәdәki konkret bir obyekt semantik-
funksional sahәsini ifadә edәn altgöndәrimli tәkrarlanan aktual üzv olaraq
isә hәm birinci, hәm dә ikinci komponentlәrdә işlәnilәn ‘kravat//qalstuk’
sözünü göstәrmәk olar.
Sözügedәn mәtn müәllifin, arvadın vә әrin daxili nitqlәrindәn
tәşkil olunur. Belә ki, mәtnin “Güzin hәmin gün yuxudan oyandıqdan son-
ra әlini-üzünü yudu. Mәtbәxә gedib uşağı üçün yemәk hazırlamağa başla-
dı. Uşağın yemәyi bişdikdәn sonra soyuması üçün stolun üstünә qoydu.
Hәyat yoldaşını oyatmaq üçün yataq otağına getdi. Yarım saatdan sonra
onlar sabah yemәyi yeyәrkәn uşaq da yuxudan oyanıb ağlamağa başladı.
Güzin uşağı qucağına alıb әvvәlcә onun әlini-üzünü yudu, altını
dәyişdirdi. Sonra da yemәyini yedizdirdi. Hәmin vaxt əri də evdə deyinə-
deyinə qalstukunu axtarırdı.”; “Güzin uşağı yatağına qoyub әrinin
qalstukunu gәtirdi. Orçun bәy hirsli-hirsli qalstukunu alıb taxdı vә arva-
dına “Sağ ol” belә demәdәn evdәn çıxdı.”; “Əri evdәn çıxdıqdan sonra
uşağı yatağından götürüb geyindirdi, ev bir az sәrindi. Uşağı götürüb qo-
naq otağına getdi, onunla bir az oynadı. Oyuncaqlarını uşağa verdikdәn
sonra, bir qәhvә bişirib içmәk istәdi. Nәysә bu gün qızının sakit bir gü-
nüydü. Bu arada öz-özünә danışmağa başladı” vә “Uşağın ağlamağa baş-
lamasıyla düşüncәlәrindәn ayrıldı. Onun günortadan sonra tәkrar yatma-
sına daha iki saat vardı. Ona görә dә uşağı bir az bayıra çıxartmaq vә
parkda gәzdirmәk qәrarına gәldi. Əvvәl uşağı hazırladı, sonra özü dә
hazırlandıqdan sonra evdәn çıxdı.” parçaları müәllif, “Dәrhal geyinmә-
liyәm. Yoxsa gecikәcәyәm. Qalstukum haradadır?” parçası әrin nitqidir.
Mәtnlәşmәdә yer tutan “Bir baxıcı tutub işә başlamaq lazımdır. Zәnn
edirәm ki, belә daha yaxşı olar. Bәzәn analıq da evlilik qәdәr çәtin olur.
Uşaq anadan olandan bәri çox yoruluram. Deyәsәn, artıq evdә otura
bilmirәm. Çünki evdә hәr gün eyni işlәri görmәkdәn bezdim. Heç adam
arasına çıxmıram. Hәm dә artıq pul qazanmaq lazımdır. Sabah keçmiş
311
müdirimә bir zәng etsәm, çox yaxşı olar!” parçası isә arvadın nitqindәn
ibarәtdir.
Burada әrin parselyatikli sintaktik-mәtnlinqvistik parça ilә ifadә
edilәn nitqi müәllif nitqinin içәrisindә yer tutur. Hәmin daxili nitq birinci
komponentlә birlikdә ayrıca bir sintaktik bütöv olaraq da qiymәtlәndirilә
bilәr. Çünki әrin daxili nitqi sözügedәn birinci kommonentlә mәtnin “se-
mantik-funksional nüvәsi”ni vә ya mәtnlinqvistik-kontekstual mәrkәzini
tәşkil edir.
5. Keyfiyyәt-kәmiyyәt әlaqәli semantik-funksional sahәyә görә
gerçәklәşәn parselyatiklәşmә hadisәsi vә ya parselyatikli quruluşlar
5.1. Sadә cümlә әsasında
5.1.1.. “Lider” ilk olanı yapan, ilk olanı keşfedendir. Tıpkı
Colomb’un Amerika’yı keşfi, Edison’un elektrik ampulü icadı gibi (III,
s. 145-146). ‘Lider ilk olanı yerinə yetirən, ilk olanı kəşf edəndir.
Eynilә Kolumbun Amerikanı kәşfi, Edisonun elektrik lampasını icad
etdiyi kimi.’
Metin 5.1.1.10.
Liderlik
A.
Bir liderde bulunması gereken özellikler sizce neler
olmalıdır? Bu özelliklerin sizde olduğuna inanıyor musunuz?
Zordur liderlik. Bir topluma yön vermek, tek bir yürek olmuş
milyonlarca insanı meydanlarda toplayabilmek, hele hele on binlerce
insandan o ideal uğruna canlarını bile vermelerini beklemek zordur, zor.
İşte bu nedenle liderlerin sayısı azdır. O denli üstün özellikler ister ki; tüm
bu özellikler sıradan insanlarda bulunmaz. İşte onun içindir ki, “Yurtta
sulh, cihanda sulh.” sözlerini duyduğumuzda Mustafa Kemal Atatürk’ü,
“Bir hayalim var.” sözünü duyduğumuzda Martin Luter King’i hatırlarız.
Onların, yani tarihin seyrini değiştiren, evrensel mesajlarla toplumlara
önderlik eden “gerçek” liderlerin insanları ortak değerler etrafında
birleştirdiklerini kabul ederiz. Onların kılavuzluğunda yolumuzu çizer,
onların ilkelerini kendi ilkelerimiz biliriz.
Burada eskilerin değişi ile bir mim koyalım:”Lider” birçok kişinin
sandığı gibi bir yönetici, bir ülkeyi ya da bir kurum veya kuruluşu yöneten
insan değildir. “Lider” ilk olanı yapan, ilk olanı keşfedendir. Tıpkı
Colomb’un Amerika’yı keşfi, Edison’un elektrik ampulü icadı gibi.
Ama, liderin işi daha zordur. Çünkü, o tüm alışkanlıkları, tüm kokuş-
Dostları ilə paylaş: |