MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 200 200 Kaşğarlı Mahmudun yazdığına görə,Türküstandakı Barsqan,Sayram və Koyaş şəhərlərini Alp ər Tonqa saldırmışdır.12 illik türk dövri heyvan təqvimini də o icad etmişdir.Əski fars qaynaqlarında onun Xorəzm,Xorasan.İran və Azərbaycanda çox sayda şəhər saldırdığı qeyd edilməkdədir (84.19). Məsələn, Sasanilər dövründə pəhləvi dilində qələmə alınan, müəllifi bilinməyən və elm aləmində şərti olaraq "İran şəhərləri" adlanan bir kitabda Aturpatakandakı,yəni Azərbaycandakı Gəncə şəhərinin əsasının Əfrasiyab, yəni Alp Ər Tonqa tərəfindən qoyulduğu qeyd edilir. (83.19). Zərdüştün "Avesta"sında bu şəhərin adı Qanqxa kimi çəkilir və onun Turanın taxt şəhəri olduğu, Turan xaqanının da bu şəhərdə otuduğu qeyd edilir."Avesta"da bütün turanlılar,yəni türklər kimi ünvanına təhqir və böhtanlar yağdırılan Alp Ər Tonqa həmin kitabda Tranqrasyan adı ilə yad edilir.Qədim yunan mənbələrində onun adı Prototiy kimi çəkilir və onun iskitlərin, yəni türklərin xaqanı olduğu bildirilir. Bu bötük türk xaqanı haqqında məlumat verən və eradan əvvəl 7-ci əsrə aid olan aşşur mixi kitabələrində onun adı Partatua kimi qeyd edilib və o, İşkuz, yəni İç Oğuz hökmdarı adlandırılıb. Maraqlıdır ki, Firdovsi də "Şahnamə"də onu oğuz-türkmən mühiti ilə bağlayır. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 201 201 201 201 201 201 201 Firdovsiyə görə, Əfrasiyab (Alp Ər Tonqa) dödüncü oğlu Qara xana oğuzların da daxil olduğu türk odusunun komandanlığını vermişdir: "Sərkərdə Qara xan, dördüncü oğul Əlbisəsini geyinib, atasının yanına gəldi. Atası ona otuz minlik türk-çiqil atlılarını Verdi, döyüĢ yerindən qorxmayan Həmçinin taraz, oğuz, xalac atlıları Otuz minlik sınaqdan çıxmıĢ atlı." (85.88-89). Eyni zamanda Əfrasiyabın (Alp Ər Tonqanın) atası Pəşəngin başında durduğu otuz minlik qoçaq türkməndən də söz açmaqdadır: "Onların sərkərdəsi-təcrübəli qoca Nastul Qoçaq PəĢəngin himayəsi altında Otuz min igid türkmən DöyüĢ baltaları ilə silahlanmıĢ, Yayla-oxla silahlanmıĢ döyüĢə getdilər." (85.89). Təsadüfi deyil ki, oğuz olduqları heç bir şübhə oyatmayan Səlcuqlular özlərini Alp Ər Tonqanın (Əfrasiyabın) soyundan hesab etmişlər (85.28). "Avesta" Alp Ər Tonqanın bol duzlu Çiçəstə gölü sahilində qətlə yetirildiyi bildirilir."Bundaxşinin kitabı"nda www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 202 202 söylənilənlərdən isə belə məlum olur ki, Çiçəstə gölü Aturpatakanda.yəni Azəbaycanda yerləşir. (83.20). Bu məlumatlardan göründüyü kimi, Alp Ər Tonqa Cənubi Azərbaycanda yerləşən bol duzlu Urmiya gölü sahilində qətlə yetirilmişdir.Onun Azərbaycanda öldürüldüyünü Yeni Türk Ensiklopediyası da təsdiqləməkdədir: "Alp Ər Tonqa iranlılarla çox uzun bir mücadiləyə girmiĢ..., Altaylara qədər təqib edilmiĢ, yenə həmlə etmiĢ, nəhayət, Azərbaycanda... öldürülmüĢdür (m.ö.624)." (86.Xl,4363). Deməli, ona həsr edilən ağı da məhz həmin bölgədə,başqa sözlə,Azərbaycanda yaranmışdır.Təsadüfi deyil ki,Azərbaycanda yaradılmış digər ağılar kimi bu ağı da təmiz oğuz türkcəsindədir: Sel gəldi beldən oldu, Qan qusdu yeldən oldu. Vay düĢdü sarayıma, El gəldi harayıma. Dirsəkli,dirəkliydin, Sən aslan biləkliydin. Hay vergil harayıma, Vay düĢdü sarayıma. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 203 203 203 203 203 203 203 Oğul hey, Oğul hey, Oğul hey, Oğul hey! Yas nəğmələrinin mühüm hissəsini ağılar təşkil edir.Yas mərasimlərində oxunan ağılar bu gün təkcə bayatı şəklində yayılmış nümunələrlə məhdudlaşmır. Xalq içərisində onlardan daha əvvəlki dövrlərdə yarananlardan da dövrümüzədək gəlib çıxanları var: Mən öldüm ağlamaqdan, Bağa su bağlamaqdan. Bağda yarpaq qalmadı, Yarama bağlamaqdan. Altımda kilim yandı, Od düĢdü,kilim yandı. Canım oğul deməkdən, Ağzımda dilim yandı. Alp Ər Tonqaya ağı öz dilinə görə Kaşğarlı Mahmudun nümunə kimi verdiyi digər ağılardan fərqlənir.Buradakı digər ağılar uyğur dilində,başqa sözlə xaqaniyyə tükcəsindədir. Ulsıp ərən börləyü, Yırtıb yağa urlayu. Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|