MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SAKLAR (ŞAKILAR) VƏ MƏRKƏZİ ASİYA
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 212 212 və Eneolit dövrlərinin yadigarıdırsa, üzümçülük və şərabçılıqla bağlı bəzi terminlər də, şübhəsiz ki Tunc dövrünün məhsuludur. Deməli, qədim fars və yunan müəlliflərinin "şərab bişirən saklar" adlandırdığı xalq bayandurlar imiş. Bayandurlaın isə bir oğuz soyu olduğu məlum-dur (112.95- 96). Gördüyümüz kimi, qədim mənbələr "sak" adını oğuzlara, o cümlədən iç oğuzlara da şamil etmişlər. Fəqət gerçək saklar özlərini "şakı" adlandıran saklar idilər ki, sonrakı dövrlərdə Şərqi Avropdan Hindistana və Çin səddinə qədər yayılmışdılar. Çinlilər onlara "sək", hindlilər isə "şakya" deyirdilər (7.73). SAKLAR (ŞAKILAR) VƏ MƏRKƏZİ ASİYA Ən qədim yazılı mənbələr saklardan Azərbaycan və Ön Asiya sakinləri kimi söz açsa da sonrakı dövrlərə aid mənbələrdə onlardan Şərqi Avropadan Hndistan və Çinə qədər geniş ərazidə yaşayan xalq kimi söz açılmaqdadır. Bu barədə söz açmamışdan öncə qeyd edək ki, əldə olan mənbələr sakların bu geniş əraziyə məhz Azərbaycandan yayıldıqlarını söyləməyə tam əsas verir. Söhbət Siciliyalı Diadorun yazdıqlarından gedir. Sakları "iskit" adlandıran Diador yazmışdır: www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 213 213 213 213 213 213 213 "Ġndi də (hindlilərlə) qonĢu olan iskitlərə keçək. Onlar əvvəllər o qədər də böyük olmayan bölgədə yaĢayırdı, lakin sonralar tədricən özlərinin artan qoçaqlığı, hərbi gücü sayəsində böyük ərazilər zəbt edib öz boylarını böyük Ģöhrət və iqtidar sahibi etdilər. Əvvəllər onlar azsaylı idi və Araz qırağında yaĢayırdılar, onda Ģöhrətsiz olduqları üçün onlara həqarətlə baxılırdı. Lakin hələ qədim vaxtlardan strateji bacarığı ilə seçilən baĢçılarının rəhbərliyi altında onlar Qafqaza qədər dağlarda , okean və Meotiy (Azov) dənizi sahillərindəki sakillərindəki düzlərdə və sair bölgələrdə özlərinə ölkə əldə etdilər...Xeyli vaxt keçəndən sonra Tanais çayından o tərəfdə Trakiyaya qədərə raziləri də özlərinə tabe etdib, yürüĢlərini baĢqa istiqamətə yönəltdilər. Nil çayına qədər özlərinin hökmranlığını yaydılar." (7.101). Yuxarıdakı sitatdan da göründüyü kimi, sonrakı dövrlərdə sakların məskun olduqları ərazilər Nil çayının şərq və Qara dənizin qərb sahillərindən ən azı Hindistana qədər uzanırmış. Sakların Asiyanın ən uzaq nöqtələinə qədər gedib çıxdıqları barədə məlumata Pomponiy Melada (l əsr) rast gəlirik: " Asiya Ģərqə doğru geniĢ sahil boyu uzanır. Onun Ģərqinə qədər olan məsafə Afrikanın ən cənub nöqtəsindən www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 214 214 Avropanın ən Ģimal nöqtəsinə qədər olan və üstəgəl Ağ dənizin eninə bərabər məsafə qədər böyükdür... Burada Ģərqdən baĢlayaraq ilk insanlar, görəcəyimiz kimi, hindlilər, serlər və iskitlərdir. Serlər Eoy dənizinin Ģərq sahillərinin tam ortasında, hindlilər və iskitlər isə onların ətrafında yaĢayırlar. Sonunci iki xalq cöx geniĢ ərazilərdə yaĢayırlarlar və onların əraziləri təkcə Eoy dənizinin sahilləri ilə yuyulmur. Hindlilərin əraisi oradan cənuba, istidən yaĢamağın mümkün olmadığı yerlərə və Hind dənizinə qədər uzanır. Ġskitlərin torpaqları isə Ģimala Ġskit dənizinə qədər uzanır və soyuqdan yaĢamağın mümkün olmadığı ərazilərdən baĢqa Xəzər sahillərinədək əraziləri əhatə edir... Buradan (yerin Ģimal sahillərindən yol Eoy dənizinə, yəni yerin Ģərqinə tərəf dönür. Bu yol Ġskit burnundan Kolida burnuna qədərdir. Amma ora öncə dözülməz soyuqlara, sonra isə oralarda yaĢayanlarıın vəhĢiliyi üzündən keçilməzdir. Daha sonra iskitlər: androfaqlar və saklar yaĢayır. Onları vəhĢi heyvanların yaĢadığı ərazi ayırır və həmin ərazdə elə bu səbəbdən də yaĢayıĢ yoxdur" (186.176-237). Bu sitatdan belə anlaşılır ki, Pomponiy Melanın təsvir etdiyi İskit dənizi Şimal Buzlu Okean, Eoy dənizi Sakit okean, Hind dənizi isə Hind okeanıdır. Müəllifin coğrafi bilikləri gerçəkdən də heyrətvericidir. Onun haqqında söz açdığı saklar www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 215 215 215 215 215 215 215 isə belə məlum olur ki, bugünkü türkdilli saxa-yakutlar, onların yaşadıqları ərazi isə bugünkü Saxa-Yakutiya Respublikasının ərazisidir. Melanın yanlış olaraq, iskitlərə aid etdiyi, "androfaqlar" (adam yeyənlər) adlandırdığı, yəni hannibal olduqlarını bildirdiyi xalq isə, görünür, tunqusmancurdilli evenklərdir. Evenklər hazırda Evenkiya Respublikasında yaşayırlar və Xəzərin şimal sahillərindən yola çıxıb, Saxa-Yakutiyaya getmək istəyən şəxs mütləq Evenkiyadan keçməlidir. Evenklərin qədim dövrlərdə tanrılara insan qurban verdikləri məlumdur. Görünür, müəllif bunu nəzərdə tutmuşdur. Deməli, hələ e.ə. l əsrdə saklar Yakutiyaya qədər gedib çıxıbmış. Halbuki, belə hesab edilir ki, guya saxa-yakut xalqı cəmi 500-600 il öncə indiki Saxa-Yakutiya ərazisinə cənubdan köçüb gələn türkdilli xalqların yerli tunqusman- curdilli xalqları assimilyasiya etməsi ilə ortaya çıxmışdır (179.178). Qədim Çin mənbələrində saklardan e.ə.V əsrdən etibarən söz açılmaqdadır. Çin arxeoloqlarının Cunqariyada üzə çıxardıqları və tədqiq etdikləri sak qəbirləri də e.ə. V-lV əsrlərə aid edilir. İssık, İsıkkul və Altay (Pazırıq) kurqanları, eləcə də Urumçi yaxınlığından tapılan kurqanlar da sak kurqanları hesab edilir və həmin dövrü əhatə edir (187.229). Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|