MahirəNərimanqızı
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 216 216 Bu kurqanlardan birindən, daha dəqiq desək, Qazaxıstan ərazisindəki İssık kurqanından tapılan türkcə yazılar sakların zəngin yazı və ədəbiyyat ənənələrinə sahib olduqlarını söyləməyə əsas verir. Bu barədə Oljas Süleymenov yazır: "...1970-ci ilin yazında Alma-Atanın həndəvərində, Ġssık gölünün yaxınlığında Altay tipli kurqan-qəbir aĢkar edildi; ilkin araĢdırmaya görə, yeni tapıntı Pazırık kurqanı dövrünə (e.ə.Vl-V əsrlər)aid edildi... ...Ġssık sərdabəsində üzərində horizontal yazı olan qab tapılmıĢdı: 26 hərf-dən ibarət ilan bu əlifba Orxon-Yenisey yazısını xatırladır." (48.178). Mahmud İsmayıl bildirir: "Məlum olduğu kimi, 1970-çi ildə Alma-Ata Ģəhəri yaxınlığında, Ġssık rayonunda arxeoloqların açdıqları kurqanda bir sak döyüĢçüsünün qızıl geyimi və üzərində yazı olan bir gümüĢ cam aĢkar edilmiĢdir. Qazax alimi A.S.Amonjolov cam üzərindəki yazını oxumuĢ və belə qənaətə gəlmiĢdir ki, bu qəbrin sahibi türkdilli sak olmuĢdur." (137.14). İssık kurqanından tapılmış yazı ilə bağlı Murad Aci yazır: www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 217 217 217 217 217 217 217 "Arxeoloq K.A.AkiĢevin tədqiqatarı xüsusi maraq doğurur, o," iskit məsələ-si" mövzusunda son nöqtəni qoymuĢdur. Alim Yeddisudakı (Qazaxıstan)Ġssık kurqanından üzərində run əlifbası ilə dəqiq türkcə yazı olan qab tapmıĢdır. Tapıntının, eynən kurqanın özü kimi, 2500 il yaĢı var. Beləcə, bu yazı iskit və sakların ilk yazılı abidəsi oldu, bu abidə onların dili barədə məlumat verməkdə-dir." (32.114). İssık yazısının hərflərinin Orxon-Yenisey əlifbasının daha qədim və xüsusi bir variantı olduğunu və onlar arasındakı genetik bağlılığı inandırıcı şəkildə açıb göstərən Elməddin Əlibəyzadə (47.Qeyd 2) mövu ilə bağlı deyir: "Ġssık yazısı nəsr dili nümunəsidir. Öz yığcamlığı ilə diqqəti cəlb edir. Ġkicə cümlədə hər Ģey aydın olur. Bu dil, təxminən 2500-3000 il bundan əvvəl danıĢdığımız ümumtürk dili və onun yazıda ifadəsidir" (19.290). Tanınmış qazax alimi A.Amonjolov isə bildirir: "Alma-Ata yaxınlığında sak qəbrindən tapılmıĢ runabənər yazı, nəticə etibarilə, Yeddisu köçərilərinin danıĢdıqları qədim türk dilidir" (174.66). İssık kurqandan tapılan və Orxon-Yenisey yazılarından daha qədim olan yazının əlifbası, yuxarıda qeyd edildiyi kimi, türk-run əlifbasının variantlarından biridir və İssık yazısı həmin əlfba ilə yazılmış yeganə epiqrafik abidə www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 218 218 deyildir. Mu-rad Acinin yazdığına görə, Termez yaxınlığındakı Kara-Təpədə aparılan arxeoloji tədqiqatlar zamanı ll-lV əsrlərə aid qədim bir buddist məbədi tapılmışdır. Həmin məbəddən tapılan qabların üzərində də eyni əlifba ilə qələmə alınmış yazılar aşkar-lanmışdır. Eyni yazı növünə Əfqanıstan ərazisində fransız geoloqları da rastlamış-lar (32.115). Murad Acinin söylədiklərini İ.Dyakonov da (28.224), B.Livşits də (189.165-166, qeyd 14; 190.220) təsdiqləməkdədirlər. Fəqət bütün əsərlərində iskit və sakla-rı irandilli kimi təqdim etməyə çalışan bu alimlər fakt qarşısında qaldıqlarından, yazıların dilinin türk dili olduğuna göz yummuş və onu sadəcə "İssık yazısı" adlandırmışlar. Məsələn İ. Dyakonov yazır: "Lap bu yaxın zamanlarda Orta Asiyada və Əfqanıstanda ilk tapıldığı yerin--Alma-Atadan 50 km aralıdan tapılmıĢ kurqanın (Qazaxıstan; kurqanın e.ə.Vl-V əsrlərdən gec olmayan dövrə aid edilir) adı ilə Ģərti olaraq "Ġssık" adlandırılan heca və ya hərf yazısı tapılmıĢdır. Eyni yazıya Mərkəzi Əfqanıstandan tapılan e.ə. l əsrə aid trilinqvada da, kxaroĢtxi əlifbası ilə hind-prakrite dialektində və yunan əlifbasının bir növü ilə baktriya dilində qələmə alınmıĢ yazılarla birlikdə rastlanmıĢdır.Eləcə də Cənubi Özbəkistan, www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi Bəxtiyar Tuncay Sakların dili və ədəbiyyatı 219 219 219 219 219 219 219 Cənubi Tacikistan və ġimali Əfqanıstandan tapılan və l-Vl əsrlərə aid edilən (?) qab qırıqları üzərində də eyni yazı nümunələri ilə rastlaĢırıq. Bu yazının yaranma yeri, ehtimal ki, sovet Özbəkistanı və Tacikistanının cənub-Ģərq hissəsi və Əfqanıstan olmuĢ və çox güman ki, oradan köçəri saklar tərəfindən gətirilmiĢdir." (28.224). Bir sözlə, İ.Dyakonov təkzibedilməz fakt qarşısında qalmasına baxmayaraq həmin yazının guya sakların kənardan əxz etdiklərini, yəni onların öz kəşfi olmadığını söyləyir, fəqət nədən həmin yazının ən qədim nümunəsinə məhz saklara aid kurqanda rast gəlindiyini izah etmir. Və bu onun yeganə ziddiyyətli fikri deyil. O bir yandan yazır ki, həmin yazı təqribən 1000 il işlənmişdir, bir qədər sonra isə onun guya birdəfəlik istifadə üçün kəşf edildiyini iddia edir. Daha sonra isə "İssık" yazısının başqa yazı növləri ilə, o cümlədən kxroştxi və brahmi əlifbaları ilə əlaqəsinin olmadığını söyləyir, o biri yandan isə onun qədim hind yazıları kxroştxi və ya brahmidən törəmiş ola biləcəyini iddia edir və dolayısı ilə həmin əlifbalar arasında müəyyən oxşarlığın olduğunu etiraf edir (28.224), amma nədən "İssık" yazısını həmin yazılardan daha qədim dövrə aid olduğunu izah etmir. Fakt isə budur ki, Orxon-Yenisey əlifbası ilə genetik qohum olan (47. qeyd 2) İssık yazısı adı çəkilən iki hind Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|