Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
102 mişdir. Bu münasibətlə yenicə yazdığı müxəmməsini o, belə başlayırdı: Min üç yüz otuz iki, Tarixdədir indi sənə, Altmışa çatmış yaşım, Sevda səndə durur yenə... Həmin hicri tarix miladiyə çevriləndə 1914-cü il alınır. Deməli, bu zaman Molla Cümənin yaşı altmışa çatıbmış. Ona görə də aşığın özünün dediyi tarixə əsaslanaraq onun 1854-cü ildə anadan olduğunu qəbul edə bilərik. Ölüm tarixi isə 1920-ci ildir. İndiyə qədər biz yazmışıq ki, Molla Cümə 1920-ci ildə vəfat etmişdir. Əslində isə Molla Cümə öz əcəli ilə ölməyib, onu öldürmüşlər, özü də vəhşicəsinə öldürmüşlər. Aşığın ölümü də indiyə qədər bir sirr olaraq qalmaqdadır. Çox təəssüf ki, bu barədə heç nə yazılmamışdır. Əlbəttə, biz onun şeirlərini toplamaq üçün ekspedisiyaya gedərkən bu məsələ barədə də maraqlandıq və çoxlu rəvayətlər eşitdik. Onlardan bəzilərini burada misal gətirmək istəyirik. Hələ uşaq vaxtı mən eşitmişdim ki, Molla Cüməni öz həyət- lərində öldürüblər. O zaman həyətə soxulan kənar adamlar özbaşınalıq etmiş, aşıq gəlib işə qarışmış, azğınlaşmış şəxslər isə onu öldürmüşlər. Təxminən belə bir rəvayəti biz Qax rayonunun Zərnə kəndində aşığın yaradıcılığının gözəl bilicisi olan Əbdülmənaf Əfəndiyevdən də eşitdik. “Arvadı və qızı çörək bişirirmişlər, şübhəli adamlar gəlib həyətə doluşur, qarışıqlıq salırlar. Bu zaman aşıq yaxınlaşır, dözə bilmir, acıqlanır, o zaman onu doğrayırlar”. Qaxda yaşı yüzü addamış Aşıq Məhəmməd: “Molla Cümə üç nəfər yoldaşı ilə gedir- lərmiş, çiynində sazı olub, tüfəng bilib vurub öldürüblər. Öldürənlər isə soldat paltarında şübhəli adamlar idi, tanıma- yıblar, səhvən öldürüblər”. Məsələ burasındadır ki, aşıq 1920- ci ilin may ayında öldürülmüşdür. Bu zaman Şəki-Zaqatala 103 zonasında Sovet hakimiyyətinin qələbəsi uğrunda mübarizə aparılan bir dövrdür. Bəzi rəvayətçilər aşığın məhz belə bir qarışıq zamanda öldürüldüyünü söyləyirlər. 1961-ci ildə Şəkidə ekspedisiyada olarkən internat mək- təbinin dil və ədəbiyyat müəllimi Cahangir Qazıyevlə tanış ol- duq. O, bir neçə il idi ki, aşığın şeirlərini toplamaqla, tərcüme- yi-halını öyrənməklə məşğul idi. C.Qazıyev o zaman “Şəki fəhləsi” qəzetində Molla Cümə haqqında dərc etdirdiyi bir mə- qaləsini lütflə bizə təqdim etdi. Məqalədə Molla Cümənin ölü- mü haqqında aşağıdakı sözlər yazılmışdı: “1920-ci ilin may ayının əvvəllərində XI Qızıl Ordunun hissələri Şəkidən Zaqata- laya doğru gedərkən bu yolun ətrafındakı kəndlərin varlıları orduya müqavimət göstərmək fikrinə düşürlər. Burada atışma başlayır. Bir çox yoxsul kəndli ilə orduya qarşı mübarizə aparanların arasında qalır. Molla Cümə də yoxsulların yanında idi. Bu vaxt ona güllə dəyir. Şəkinin Baş Göynük kəndindən olan, sənəti etibarı ilə feldşer Yaqub Əkbərov doğma dayısı Mahmud müəllimin he- kayəsini olduğu kimi bizə nəql elədi. Mahmud o zaman Aşağı Layisqidə müəllimlik edirmiş. Şəki-Zaqatala tərəfdə qarışıqlıq düşən vaxtı, yəni Sovet hakimiyyətinin qurulmasına qarşı Za- qataladan olan Hafiz Əfəndiyevin düzəltdiyi əksinqilabi qiyam zamanı məhz burada – Aşağı Layisqidə qaçhaqaç düşür. (Aşağı Göynük, Aşağı Layisqi Şəki ilə Qaxın arasındakı yolun üstün- dəki kəndlərdir). Çünki XI Qızıl Ordunun əsgərləri ilə qiyam- çılar arasında atışma olur. Camaat dağlara çəkilir. Bu zaman Mahmud müəllim də qaçırmış, özü də atnan qaçırmış. O danı- şır ki, atnan gedirdim. Bir də gördüm ki, Molla Cümə çiynində də saz yol ilə çox sakitcə yeriyir. Nə qədər təkid etdim ki, gəl, min ata, qaçaq, razı olmadı, cavab verdi ki, mən aşıq babayam, mənə heç kim heç nə eləməz, heç bir yerə qaçmaram, qonşu kəndə gedirəm. Mən atla uzaqlaşandan sonra güllə səsi eşitdim. Məncə bu güllə Molla Cüməyə dəydi. Hər halda bu rəvayətdə müəyyən həqiqət ünsürü olsa da, xalq arasında tez-tez təkrar 104 olunan danışıqdır. Çoxlu rəvayətlər təxminən bu məzmuna gə- lib çıxır. Molla Cümənin qızı Reyhan xanım atasının ölümü haq- qında belə danışır: əvvələn, atam nə özü kənddən çıxıb, nə də ailəsini heç yerə qaçmağa qoymamışdır. O zaman Aşağı Layis- qi kəndinin əksər camaatı dağlara qaçmışdı. Ancaq Molla Cümə ailəsi ilə birlikdə kənddə qalıb. Onda elə bir qənaət olub ki, sənətkar adamdır, ona heç kim heç nə eləməz. O biri tərəfdən gələnlərin, - XI Qızıl Ordunun kim olduğunu Molla Cümə çox yaxşı bilirdi. Ona görə də kənddən çıxmayıb, onların yolunu gözləmişdir... Şəkinin Aşağı Layısqi kəndində yaşı yüzə çatmış İdris Mustafayev (o, Molla Cümənin uşaqlıqdan dostu olmuşdur) söyləyir ki, doğrudan da əksinqilabçıların qiyamı kəndə, cama- ata çox zərər vurdu. Bu atışma zamanı səhvən çox adamlara güllə dəydi. Onlar ya yaralandı, yaxud da öldülər. Atışma ge- dən kəndlərdə sonra çoxlu ölü yığılıb basdırıldı. İ.Mustafayev davam edir: təxminən may ayının axırları idi, ara nisbətən sakitləşmişdi, adamlar yerbəyer edildi. Bir də yolun kənarında olan kolluqdan nəsə ağır bir qoxu hiss edilir, camaat şübhə- lənir, gedib baxırlar, bir neçə insan cəsədi tapırlar. Molla Cümə də onların arasındadır. İdris dayı göstərir ki, Molla Cüməni yolun alt tərəfində şəxsən mən özüm bax bu əllərimlə bas- dırmışam. Özü də üzü aşağı yatdırılmışdı. Bir necə yerdən qılınc yarası vurulmuşdur, sifəti tanınmaz olmuşdu, aşığı yalnız paltarlarından tanıdıq. İdris Mustafayev davam edir ki, kəndin bu mötəbər adamlarını aparan və məhv edən o zaman müxtəlif yollarla hətta orduya belə soxulan, özü də əslən Şəkinin Səbətli kəndindən olan millətçilər idilər. Onlar Molla Cüməni tək aparmağa ehtiyat etmiş, çünki bu, müəyyən şübhə doğura bilərdi, bir çox işlərin üstünü açardı, həm də xalq buna qətiyyən icazə verməzdi. Ona görə də kəndin ən hörmətli adamlarından - qocalardan bir neçəsini seçmiş və aldadıb aşıqla birlikdə aparıb tələf etmişlər. Beləliklə, 1920-ci ilin may ayının Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|