Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
129 Nə zülmünən alağını çəkibdir, Ayaqyalın Reyhan qarı, sərçələr! Molla Cümənin «Ay arvad» rədifli şeirinə nəzər salaq. Şeir aşığın dilindən arvadına müraciətlə söylənmişdir: Ağyazlıda taxılımız zay ola, İndən belə kəsəyənlər bay ola, İnanmıram çəltikdən də pay ola… «Üç ildir ki, yarımçıqdır xanamız» – deyən aşıq evini tikib qurtarmağa imkanı olmadığından, güzəranının ağır keç- məsindən şikayətlənir: Soruşursan neçə-neçə halım var, Ev tikəsi nə ustaya pulum var, Quyruğu yox, dişləri yox kəlim var, Nagah ölsə evim yıxdı, ay arvad. Ulu söz sərrafı həmin şeirin başqa bir bəndində o zaman qoyulan ağır vergilərdən təngə gəldiyini bildirir: Məşədilərin üstümüzdə borcu var, Saldat pulu, bir də Mirzə xərci var, İki koxa, otuz manat töycü var, Az deyirəm, hələ çoxdu, ay arvad. Aşığın arvadına müraciətlə söylədiyi bu şeir, şübhəsiz, o zaman ehtiyac içərisində yaşayan ümumi xalqın dərdi idi. Molla Cümə çar məmurları və yerli zülmkarlardan yaxa qurtar- maq üçün arvadına xitab etməklə xüsusi bir priyom işlətmiş, məsələyə sadəcə evə, ailəyə məxsus bir don geydirmişdir. Ancaq diqqət etdikdə aşığın etirazının xalqın şikayətilə birləş- diyinin şahidi oluruq: Mən Cüməyəm, bir murada irmədim, Ha ki, cəfa çəkdim səfa sürmədim, Bu dünyada yaxşı bir gün görmədim, Haqqın dərgahında bədbəxt qul oldum. O, əzabların və xoşbəxtliyin səbəbini dünyada, zəmanədə, hətta fələkdə görür. Ona görə də şeirlərində bəzən zəmanədən, fələkdən şikayətlənir: 130 Çoxlarına tər bənövşə iylədir, Çoxlarını gecə-gündüz göynədir, Çoxlarını dırnaq üstə oynadır, Çoxlarına tanbur çalan dünyadır. …Molla Cümə, sənin kimi aşığı, Kəmənd ilə çəkən dara dünyadır. Səciyyəvidir, klassik aşıq yaradıcılığında kama yetməz- lik, butasına, sevgilisinə qovuşa bilməmək böyük bir dərd kimi təsvir olunur. Bu dərd böyüyür, məhəbbət sərhədlərini keçərək elin, xalqın ümumi dərdi kimi ictimai bir rəng alır. Ustadların dərdləri, kədərləri bu yolla elin dərdinə qovuşur, onunla birləşir və o zaman daha böyük ictimai məzmun alır. Ey cahan içrə olan Ömrü-günü qara Cümə. Möhnətin, hicrin əlindən Düşübsən avara Cümə. Xalq ara sirlərini Etməyən aşkara Cümə, Dili şikəst, özü miskin Kimsəsiz, biçara Cümə. Ta ölüncə bu yarın Sevdası sərdə qalacaqmı? Molla Cümənin çox kəsərli deyilmiş həcvləri də vardır. Aşıq bunları o zaman ayrı-ayrı bəy, xan, torpaq sahibləri, yaramaz adamların üzünə söyləmişdir. Bu həcvlərdə tiplər, günahkarlar öz adları ilə ifşa olunur. «Hacı Kərimi həcv», «Molla», «Axsaq Laçın», «Dəllək salam», «Səid», «Cavad ağa» və s. şeirləri buna misal göstərmək olar. Molla Cümənin təcnis və bağlamaları da maraqlıdır. Bağlamalarda aşıq bu və ya digər şəkildə müəmmalı fikirlər söyləyir, dinləyicilərini, rəqibi düşünməyə sövq edir. Bu 131 cəhətdən onun «Gəlirəm» rədifli bağlaması böyük maraq doğurur. Görkəmli sənətkarın təcnis növündə yazdığı şeirləri də müxtəlifdir. Bir sıra təcnislərdə bütün misralar eyni hərflə başlayır: «Zəhmətim əşəddir, bülbülüm gülsüz» təcnisinin bütün misraları «z», «Muştuluq sevdiyim, istəkli dostum» təcnisininki isə «m» üstündə qurulmuşdur. «k» üstündə qurulmuş bir təcnisə diqqət edək: Kəşf etdik çölləri divana düşdük, Kələyə, qovğaya, divana düşdük, Göstərdin camalın divana düşdük, Kərəm et Cüməyə ya dili göyçək. Bütün göstərdiyimiz şeirlərlə yanaşı, Molla Cümə yara- dıcılığında əsas yeri məhəbbət lirikası tutur. Aşığın müxəm- məs, gəraylı, divani, təcnis və deyişmələrindəki yüksək sənət- karlıq, ülvi məhəbbət hissləri, nəhayətsiz həyat eşqi, canlı və təbii lirik duyğular, əxlaqi-estetik duyumlar kütlələrin zehninə, təfəkkürünə, dünyagörüşünə güclü təsir göstərir, onları daim düşündürür. Molla Cümə gəncliyindən başlayaraq ustad sənətkarların ədəbi irsini dərindən öyrəndiyi üçün onun yaradıcılığı getdikcə zənginləşmiş və bənzərsiz bir orijinallıq kəsb etmişdir. Belə ki, o, özündən əvvəlki poeziyanın bəzi xüsusiyyətləri ilə bir səsləşən əsərlər yaratmış və onlara oxşatmalar yazmışdır. Ən başlıcası isə ulu ustad özünə qədər deyilməyən fikirləri böyük ustalıqla müxtəlif şəkildə təcəssüm etdirmişdir. Molla Cümə hər şeydən əvvəl gözəllik aşiqidir. Onun «Pəri» rədifli müxəm- məsində gözələ xas olan bütün əlamətləri görmək olar: Yəqin bil kərəm kanı, Mən yanıram ataşına. Mayılam camalına, Həm gözünə, həm qaşına, Yıxılım ayağına, Durub dolanım başına, 132 Həm sənə qurban olum, Həm də sənin yoldaşına, Yoldaşın pərvazdı gəlin, Xub yerişin qazdı gəlin, Bu necə əndazdı, gəlin, Baxışın şahbazdı, gəlin, Doğmuşsan şəmsü qəmər, Gül didarın yazdı gəlin. Ey bahar yazım, Durna avazım, Əlimdə sazım, Eşit niyazım. Aç qolunu qucaqlaşaq, Demək nə lazım. Oynatsın Molla Cümə, Şamama tək səni pəri. Misralardakı axıcılıq, şirinlik, canlı portret gözəlliyi oxu- cunu vəcdə gətirir. Aşıq bir qitədə dörd dəfə şeirin şəklini dəyişdirir. Eyni qitədə bir hissədən o birisinə elə ustalıqla keçir ki, oxucu onun sənətkarlığına heyran qalır. Hecaların sayı dəyi- şərkən, bir hissədən o biri hissəyə keçilərkən əlaqə yaradan sözlər işlədilir. Məsələn, birinci səkkiz misranın sonunda gələn «yoldaş» sözü ikinci hissəyə, ikinci altı misranın sonunda rədif kimi işlənən «yaz» sözü ikinci hissəyə keçid vasitəsi kimi işlədilir. Bu cür sənətkarlıq xüsusiyyətlərinə görə aşıqlar Molla Cüməni müxəmməsin atası adlandırmışlar. Kəndlərdə, eldə, obada, elin bəzəyi, yaraşığı olan el qız- larını Molla Cümə böyük ilhamla vəsf etmişdir. Əliabadda Məryəm, Çobankolda Nigar, Ənbərçayda Güllü, İlisuda Şirin- can, Qımırbazarda Firdövs, Marsanda Reyhan, Almalıda Tü- kəzban, Şotavarda Leyli, Tasmalıda Gülüzar, Güllükdə Fətmət, Talada Həlmət və başqaları Molla Cümənin şeirlərində vəsf olunmaları ilə fəxr edirlər. Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|