Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
140 ğəmbərlərin, islam dünyasının şöhrətli şəxslərinin həyatına, fəaliyyətinə çox gözəl bələd imiş. Böyük ustad sənətkar heç bir şeirində İslamı təbliğ etmir, insanları dinə çağırmır. Ancaq İslamın böyüklüyünü, müqəd- dəsliyini və toxunulmazlığını ürəkdən gələn sözlərlə bədii şəkildə ifadə edir. Molla Cümə din kahinləri kimi insanları bu dünyadan, həyatdan, zövq-səfadan əl çəkməyə səsləmir. Aşığa görə, İslama hörmət və məhəbbət bu dünyadan əl çəkmək demək deyil. Bu mövzuda şeirləri oxuyanda aydıncasına görür- sən ki, İslamın müqəddəs qanunlarını, Quranı əlində tutub bu dünyada ömür sürməyə, gözü açıq olmağa, halal zəhmətlə yaşamağa, düzlüyə çağırır. «Mən içdiyim Xızır Nəbi verəndir» – deyən ustad Allahdan gələn vergini qəbul edərək bəzən eşq- məhəbbətdən, bəşəri hisslərdən çox danışdığı üçün günahının bağışlanmasını da rica edirdi. «Mədəd», «Bax», «Dünya», «Qalacaqmı», «Yarəb» və başqa şeirlər. Aşıq Könül ilə deyiş- mələri aşığın İslam dünyasına dərindən bələd olduğunu nüma- yiş etdirməkdədir. Xüsusilə dünyaya müraciətlə söylədiyi bir neçə şeir bu cəhətdən çox səciyyəvidir. İslamın çırağı, haqqın həbibi, Məhəmməd Mustafanı neylədin, dünya? Aşığın bu mövzuda şeirləri haqqında geniş danışmağa imkan yoxdur, onlar ilk dəfə işıq üzü görür, əminik ki, bu şeirlər öz həqiqi qiymətini alacaqdır. Vaxtilə məşhur dilçi alim Mirzə Kazım bəy demişdi ki, mifoloji lüğət olmadan Xaqaninin yaradıcılığını başa düşmək çətindir. Biz də deyək ki, İslam dini tarixini, mifologiya və əfsanələrini, xüsusilə Qurani-Kərimi bilmədən ustad aşıqları- mızın yaradıcılığının müəyyən bir hissəsini qiymətləndirmək çətindir. O cümlədən də Molla Cümənin şeirlərini. Aşığın yaradıcılığında nə qədər tarixi, əfsanəvi, dini şəxslərin adları çəkilir, sadəcə çəkilmir. Məlum olur ki, onlar haqqında olan əfsanə və əsatirlərin hamısı aşığa bəlli olmuşdur: Habil, Qabil, Mənsur, Davud, Süleyman, İsa, Musa, İbrahim 141 Xəlil, Əyyub, Yunis, Adəm, Nuh, Yəqub, Şəddad, Firon, İskəndər, Nuşirəvan Keykavus, Xosrov Pərviz, Namrud və b. Bəzən bir-iki misra ilə böyük bir hekayətə, yaxud dini- fəlsəfi adlara işarə olunur. Molla Cümə bunların hamısını məktəbsiz, institutsuz, akademiyasız təkbaşına öyrənmişdir. Bunları oxuduqca onun erudisiyası, üləmalığı qarşısında baş əyirsən: Yüz iyirmi dörd min Nəbi Dünyaya qılmış zühur, Yeddi qat yer, yeddi qat göy, Ərş, Kürs, Qafi, Tur. Şəms, Qəmər, mələk, nücum, İnsi, cins, mari, mur, Yüz sühufnan endi Tövrat, Fürqani, İncil, Zabur, İxlasnan, Yasin, Taha Oxuyan dildən mədəd. Bununla belə, Molla Cümə eşq odu ilə yanıb-yaxılan aşiqdir. O, özünü ən məşhur, cəfakeş, əzabkeş aşiqlərin cərgə- sində sayır. Qeys, Fərhad, Yusif, Tahir, Kərəm, Vərğa, Qənbər Şeyx Sənan kimi aşiqlərlə özünü müqayisə edir. Molla Cümə həyatı, ömrü, dərin və ziddiyyətli yaradı- cılığı ilə sirli bir xəzinədir. Bir əlində insanı ucaldan, yaşadan həyata bağlayıb qanadlandıran, bəşəri məhəbbəti vəsf edən şeirləri, o biri əlində isə həmin insanı ruhən, daxilən təmiz- ləyən, xeyirxahlığa, əli açıqlığa, comərdliyə, mənəvi təmizliyə çağıran Quran surələrindən süzülüb gələn minacat və surələri. Biz belə hesab edirik ki, bu kitab həmin sirli mücrünü açmaq üçün açar olacaqdır. Bu açarı biz xalqın mənəvi sərvətinin keşiyində dayanan gənc folklorşünas alimlərimizə lütflə bəxş edirik. Bu, Molla Cümənin üçüncü kitabıdır. Çalışmışıq ki, aşı- ğın şəxsən bizə məlum olan bütün əsərləri bu kitabda toplansın. Şifahi dildən yazıya alınan şeirlərin əksəriyyətini biz aşığın 142 birinci kitabına daxil etmişdik. Həmin nümunələri keçən müd- dət ərzində əlyazmalarında olan nüsxələrlə tutuşdurub dəqiq- ləşdirmiş və beləliklə, son kitabında həmin şeirlərin əlyazma nüsxələri verilmişdir. Onu da əlavə edək ki, hətta əlyazmalarının özlərində də şeirlər arasında fərqlər var. Əlbəttə, şeirlərin üzünü köçürən- lərin burada müəyyən dəyişiklik etməsi aydın görünür. Buna baxmayaraq biz daha kamil, ideya-bədii cəhətdən mükəmməl nüsxələri seçib yeni kitaba daxil etmişik. Bizə görə, aşığın şeirlərinin əksəriyyəti bu kitabda verilmişdir və ona görə də biz bu kitabı Molla Cümənin külliyatının nəşri yolunda ilk addım, ilk təşəbbüs adlandırırıq. Aşığın bir şeirini oxuyub bəzən deyirlər: Molla Cümə bunu yazmaz, yaxud misranı belə deməzdi. Ola bilsin ki, bu, düzdür. Ancaq unutmaq olmaz ki, hansı yolla da olsa, bu şeir əlyazmasına belə düşüb. Bizdə olan başqa əlyazmalarında da variantı yoxdur. Ona görə də həmin şeir, yaxud misra hələlik necə varsa, o şəkildə də kitaba daxil edilmişdir. Gələcəkdə, əlbəttə, onun əslinin üzə çıxarılacağına əminik. Şəki əlyazmasında çox maraqlı bir qeydə rast gəlirik. Orada deyilir: «Molla Cümə Zaqatalanı, Dağıstanı gəzmişdir. Bir qədər ürəyi darıxdığı zaman Zaqatalaya keçərdi. Hər bir yerdə şeir yazmaqla da məşğul olmuşdur. Başqa-başqa yerlərdə kəndisi aşıqlar tərzincə qoşduğu bir çox el sözlərini hər yerdə söylər və oxuyardı. Bəzi lazımlılarını evdə dəftərinə köçürərdi. Əksəriyyəti isə el içərisində yayılıb qalmışdır ki, çoxlarını əldə etmək mümkünsüzdür. Çünki hanki bir məclisdəki söylədiyi şeirləri çox vaxt dəftərinə yazmazdı. Odur ki, kənd aşıqları ağzında əzbər qalmışdır». Molla Cümə şeirlərini ilkin olaraq topladığımız vaxtdan indi təxminən 30 ildən artıq bir dövr keçir. Bu illər ərzində biz heç zaman aşığın əlimizdə olan əlyazmalarından ayrılmamışıq. Onlar üzərində iş aparmışıq. Bir şeirinin oxunmasına günlərlə vaxt sərf etmişik. Bu kitab bizim 30 illik gərgin əməyimizin Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|