Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
136 Yol uzaqdır, özüm bihal, at arıq, Cümə səni sevəndəydi o tarix – Min iki yüz doxsanıncı sənədə. Həmin tarix miladi ilə 1873-cü ildir. Bu zaman aşığın 19 yaşı var imiş. Bəhs etdiyimiz şeirdə İsmi Pünhanın yaşı, gözəllik əla- mətləri göstərilir: hüsnü gülə, laləyə bənzədilir, qaşları ayla müqayisə edilir. Hesabda olubdur 19 yaşı, Qabağı aynadır, hilaldır qaşı. «Alagöz» rədifli müxəmməsində isə Alagözün İsmi Pünhana oxşarlığı təsvir olunur: Alagöz, İsmi Pünhana Əvvəl baxışın oxşayır, Həm gözün, həm kirpiyin Həm qələm qaşın oxşayır, Həm dilin, həm dodağın Həm inci dişin oxşayır, Həm boyun, həm buxunun Həm də qumaşın oxşayır. Aşığın başqa bir şeirində İsmi Pünhanın obası ilə bağlılığı eyhamla verilir: Cümə ölüb tapılmasa meyidi, İsmi Pünhan obasını axtarın. Bu obanı gündə dörd yol dolanmaq aşıq üçün bir təsəlli və həm də bir ziyarətdir: Göynüyün ətrafın bu Molla Cümə Gündə dörd yola ziyarət eylər. «Layisqi» rədifli qoşmasında isə İsmi Pünhanın həmin kənddə qərar tutması aydınlaşır. Aşığın Butası orada yaşadığı üçün Layisqi cənnətə bənzədilir: İsmi Pünhan səndə qərar tutubdur, Oxşayırsan lap cənnətə Layisqi. 137 Böyük söz ustadı bir sıra əsərlərində İsmi Pünhanın səciyyəvi xüsusiyyətləri də təsvir edilmişdir. İsmi Pünhan gözəl, vəfalı, ülvi bir sevgilidir. O, bəzən öz aşiqinə eşq əzabı verir, onunla görüşdükdə gülüb danışmaq belə istəmir. Xubluqda əladır, kəmalı cəmdir, O olan məclis də söhbətdir, dəmdir. Danışmağı hicran, gülmağı qəmdir Həsrətindən canım zara gəlibdir. Belə hallarda aşiq məşuqəsinin cövrü-cəfasından ah-zar edərək bir ümid yeri axtarır: Kimsə deməz zalım İsmi Pünhana, Aşiqini etmə dəli-divana, Gah yönümü çevirirəm Şirvana, Gah üz tutub Gürcüstana ağlaram. İsmi Pünhan Molla Cümənin ilk və son sevgilisidir. Molla Cümə butasız yaşaya bilmir: İsmi Pünhan qamətini sındıran Biri mənəm, biri də varmı ola. Zaman keçdikcə İsmi Pünhan yavaş-yavaş əlçatmaz, ünyetməz bir varlığa dönür, aşığın həyat idealına çevrilir. Biz Molla Cümənin şeirlərində İsmi Pünhanın ölümü haqqında da məlumata rast gəlirik: İsmi Pünhan köçdü fani dünyadan, Qarışdı torpağa göz hayıf oldu. Yaxud: Min iki yüz doxsanda sevmişdim Min üç yüz onda da əlimdən getdi. Aşıq hətta o biri dünyada da İsmi Pünhansız yaşamaq istəmir: İsmi Pünhan ərəsətin günündə Ol hesab kitabın açmanam sənsiz. Nəticə belə olur ki, Molla Cümə «İsmi Pünhan deyə-deyə cahanda əyləşmişəm» deyərək ömrü boyu onunla bağlı oldu- ğunu təsdiqləyir. 138 İsmi Pünhanın həyatdan getməsi aşığı sarsıtmışdır. O, şeirlərində bütün ömrü boyu İsmi Pünhanı yad etmişdir. İsmi Pünhanla əlaqədar bir cəhəti də qeyd etmək istəyirik. Ən böyük ustad aşıqlarımızın butaları olub. Qurbaninin Pərisi, Abbasın Gülgəzi, Sarı Aşığın Yaxşısı, Xəstə Qasımın Mələk Siması, Abdullanın Cahanı, Valehin Zərnigarı və s. Butasız haqq aşığı ola bilməz. Bunlar hamısı dastana düşmüş, orada ömrünü davam etdirmişdir. Kim deyə bilər ki, doğrudan da Abbas Tufarqanlıya eşq camı ilə Təbrizdə yaşayan Gülgəzi buta verirlər. Abbas bir gecədə saz ustadına çevrilərək Təbrizə gəlir, sevgilisinin çöhrəsini hələ görə bilməmiş Şah Abbas gözəlliyinin sorağını aldığı Gülgəzi öz adamları vasitəsilə İsfahana apartdırır. Abbas Təbrizdən Gülgəzin kəcavəsinin dalınca payi-piyada yanıqlı-yanıqlı qoşmalar oxuya-oxuya dəfələrlə ölümdən qurtararaq Şah Abbas sarayına yol tapa bilir. Haqq aşığı kimi hər cür imtahandan çıxır, Gülgəzi alır və Tufarqana qayıdaraq xoşbəxt yaşayır. Kim deyə bilər ki, bu tarixi həqiqətdir, bədii əsər deyil. Məsələ burasındadır ki, Abbasın yaradıcılığında buta – sevgili ilə əlaqədar bir müddət meydana gəlmiş şeirlər əsasında aşığın özü dastan – bədii əsər düzəltmişdir. Bu dastan da sonralar digər aşıqlar tərəfindən təkmilləşdirilmişdir. Buna oxşar hadi- sələrin məhz Molla Cümə yaradıcılığında da özünü göstərdiyi göz qabağındadır. İsmi Pünhan da Molla Cümə yaradıcılığında ustad aşıqlarımızın həyat və fəaliyyətinə öz butalarının oyna- dığı rolunu oynamışdır. Ustad aşıqlarımızdan fərqli olaraq Molla Cümə İsmi Pünhanla əlaqədar dastan yaratmamışdır. Molla Cümə böyük sənətkardır. Aşıq, göründüyü kimi insanın ən ümdə, incə, zərif hisslərini dilləndirən, ehtizaza gətirən lirik mahnılarla yanaşı, dövrünün sərt, amansız qanun- larını, bu qanunların məngənəsində çabalayan insanların izti- rablarını, faciəsini yüksək sənətkarlıqla təsvir edən çox ciddi əsərlərin də müəllifidir. 139 Bütün bunlarla bərabər biz onun yaradıcılığında dini mövzuların da ifadəsinin şahidiyik. Bəzən aşığın hər şeydən əli üzülür, onun dərdinə nə dostları, nə də tez-tez üzünü çevirdiyi fələk kömək edir. O zaman aşıq, necə deyərlər, ibadətə oturur, üzünü allaha çevirir. Bizdə hasil olan qənaətə görə gözəl ustad olan Molla Cümə üz tutduğu allahdan dərdinə əlac olacağına inanırdı. Bu, elə şeirlərdən də açıq hiss edilir. Belə əsərlər bir insan, şəxsiyyət kimi xalqın ağsaqqalı, bilicisi və nəhayət sənətkarı kimi ona lazım olurdu. Molla Cümə dövrünün ən görkəmli aşıqlarının sənət ənənəsinə sadiq qalaraq islam dini, onun tarixi, yaradıcıları haqqında geniş məlumata malik idi. Bu sahədə biliklərini o, çox sənətkarlıqla bir sıra şeirlərində ifadə edirdi. Belə şeirlər həm də onun sənətkar dünyasını, poetik aləmini, dinlərə olan münasibətini, etiqadlarını gözümüzün qarşısında canlandırır. Azərbaycan aşıq sənətində belə şeirlərin özünəməxsus yeri vardır. Bunlar aşıqların elmini, biliyini, hə- yat təcrübəsini, dünyaya baxışını, xalqın qəlbinə necə təsir etmək məharətini öyrənmək üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Acınacaqlı haldır ki, ustad aşıqlarımızın bu mövzuda olan şeirləri vaxtilə məhv edilib. İslam mifologiyası ilə zəngin olan əsərləri inkar etmiş, yolunu azan bir-iki molla, əfəndi, qazı haqqında şeirləri nümunə göstərmiş, onları yazan sənətkarları isə elə car eləmişik. Molla Cümənin ədəbi irsi içərisində Qədim Şərq, Azər- baycan əfsanə və əsatirləri, xüsusilə İslam dünyası ilə əlaqədar çoxlu şeirlər vardır. Qeyd edək ki, bu məzmunlu şeirlər vaxtilə əlyazmasına yazıldığı üçün gəlib bizə çatmışdır. Həm də aşığın belə şeirlərinin hamısı əlyazmalarına köçürülməmişdir və onların bir qismi bizə məlumdur. İlisuda olarkən bizə dedilər ki, Yunis dayı onu Quran kimi oxuyur. Biz sonralar başa düşdük ki, orada aşığın minacat və surələri toplanmış imiş. Aşığın bu mövzuda olan şeirlərini oxuyan görəcək ki, o, hər şeydən əvvəl Qurani-Kərimə, yer üzünə gəlmiş məşhur pey- Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|