Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
146 nəhayət, əsil həqiqət üzə çıxarılmışdır. Bəzən isə bütün səy və axtarışlar hələlik bir nəticə verməmişdir. Hələ 1960-cı illərin əvvəllərində “Azərbaycan gəncləri” qəzetində “Molla Cümənin yeni əlyazması” adından (diqqət edin, aşığın adı çoxlarının yazdığı kimi Cumə deyil, doğru olaraq Cümə yazılmışdır) məqalə çap olunmuşdu. Məqalənin müəllifi o zaman Əlyazmaları Fondunun elmi əməkdaşı Nəs- rəddin Qarayev idi. N.Qarayev məqalənin əvvəlində 1927-ci ildən sonra Molla Cümənin şeirlərinin çap olunduğu qaynaqları yada salır. O yazır: Son illərdə Azərbaycan Elmlər Akade- miyası Respublika Əlyazmaları Fonduna Molla Cümənin bir neçə əlyazması daxil olmuşdur. Həmin sənədlərdən birində yazılır: “Bu dəftər yazıldı 1333-cü Kitabətün Molla Cümə, ibn Salah, mərgum Aşağı Layisqi”. Miladi tarixi ilə 1914-cü illərə təsadüf edən bu qeyddən məlum olur ki, həmin əlyazması Molla Cümənin avtoqrafıdır. Oxuculara məlum olsun ki, bu, 1914-cü ildə Molla Cümənin seçib bəyəndiyi şeirlərdən ibarət topladığı və oğlu Həsənə yadigar verdiyi əlyazmasının avtoq- rafıdır. Mən Baş Göynükdə olarkən məktəbin dil və ədəbiyyat müəllimi, Molla Cümənin şeirlərini toplamaqla məşğul olan Şərif İdrisov dedi ki, mən əlyazmaları fondunda aşığın əlyaz- malarını görmüşəm. Vaxtilə onların şifrlərini də yazıb götür- müşəm. Şərif müəllimin dediyinə görə, həmin əlyazmalarının nüsxələrindən bəzilərini vaxtilə Mövlud Yarəhmədov oğurla- yıb evinə aparmışdır. Aşığın bir əlyazması haqqında da Dilruba Qiyasbəyli məlumat vermişdir 12 . Bu əlyazması da Şəkidən tapılmışdır. İlisu əlyazmasında olduğu kimi, burada da, aşığın qoşduğu şeir şəkillərinin adları sadalanır. Orada oxuyuruq: “Ey həzərat, mənim bu dəftərimin içində yazılıbdır: Əvvəl divani və ikinci qafiyə, üçüncü dübey- ti, dördüncü heçabeyt, beşinci kükəri və ərəbi, altıncı təcnis, 12 Bax: D.Qiyasbəyli. Molla Cümə. “Elm və həyat” jurnalı, 1971, № 6 147 yeddinci təxmis, səkkizinci şikəstə, doqquzuncu bayatı, onuncu qaraheca, on birinci dodaqdəyməz, on ikinci müxəmməs”. Çox maraqlıdır ki, Molla Cümə şeir şəkillərini “Divani” ilə başlayır. Ona görə ki, aşıqlar məclisi divani ilə, daha dəqiq desək, “Baş divan” ilə başlayırlar. Molla Cümənin bütün əlyazmalarında “qoşma” adı çəkilmir, aşıq qoşmaya qafiyə deyir. Dübeyti, hecabeyt kimi şəkillər gəraylı üstündədir. Onu da əlavə edim ki, bizdə olan çoxlu əlyazmalarında “kükəri və ərəbi” şeir şəkillərinə rast gəlməmişik. Əlyazmalarında “təxmis” adı çəki- lir. Çox maraqlıdır ki, əlyazmasında “qara heca” şeir şəklinin adı çəkilir. Bizcə bu, sadə, aydın mənalarına gəlib çıxır. Özü də, deyəsən, gəraylı üstündə oxunur. Molla Cümənin gəray- lılarından birində belə bir bənd var: Oxuduğum qara heca, Çox danışmaq gəlməz vecə. Cümə sənlə bircə gecə “Yə” “əlif”ə, “te” “əlif”ə. Molla Cümənin şeirləri həm şifahi şəkildə və həm də əlyazmaları şəklində yayılmışdır. Doğrudan da, aşığın əlyaz- maları çox olub, hətta Dağıstanda da onun əlyazmaları oldu- ğunu deyirlər. Mənə belə gəlir ki, Molla Cümənin zəngin və rəngarəng yaradıcılığı hələ indicə öyrənilməyə başlanmışdır. Aşığın anadan olmasının 150 illiyi münasibətilə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Folklor İnstitutunda yubiley ses- siyası keçirilmiş, Molla Cümənin yaradıcılığı müxtəlif qütblər- dən öyrənilmişdir. Oxucu bəzi şeirlərdə misraların, yaxud sözlərin yerində nöqtələr görəcək. Bunlar iki səbəbdən belə olmuşdur. Əlyaz- masında bəzi söz və misralar pozulmuş, axtarışlar isə hələlik bəhrə verməmişdir. İkincisi isə aşıq bir sıra həcvlərdə qəzəb- lənərək ədəbdən kənar sözlər işlətmişdir. 148 Bizcə, Molla Cümənin elmi tərcümeyi-halını yazmaq çox çətindir. Bu, yalnız Molla Cüməyə deyil. Bütün ustad aşıqla- rımızın həyatı haqqında ən səhih mənbə onların şeir və dastan- larıdır. Biz bu kitabda Molla Cümənin həyat və fəaliyyətilə bağlı əldə etdiyimiz çoxlu xatirə və məlumatların müəyyən bir qismini verməyi lazım bilirik. Bunları biz 1960-cı illərdə fərdi ekspedisiyalar zamanı toplamışıq və o zaman topladığımız şə- kildə də kitabın qeydlər və izahlar bəhsində verməyi lazım bil- dik. 2.1961-ci ildə Qax rayonunun Ləkit kəndində Əzəddin Əsgərovla görüşdük. Yaşı altmışı haqlamışdı. O, cavanlıqda aşıq şeirinin vurğunu olub, özünün dediyinə görə, ona aşıqlıq butası verilib. Yəni Xızr peyğəmbər ona eşq camı içirib. “Eşq dünyası ayrı şeydir. Bir qıza vuruldum, az qala dəli olmuşdum, məhəbbətim ona qonmuşdu”. Ə.Əsgərov davam edir: “Hafizəm lap iti idi. Gündə on şeir əzbərləyirdim. Səhərdən axşama qədər şeir oxuyurdum. O zaman aşıqların çoxusu şeiri əzbərləyəndə də yadda saxlaya bilmirdilər. Mənnən xahiş edirdilər ki, əzbər- ləyim və yadda saxlayım. Böyük Vətən müharibəsinə getdim, yaralandım, oradan qayıdandan sonra şeirlərin çoxusu yadım- dan çıxdı. İndi bəzən radioya qulaq asıram, aşıqlar şeirləri düz oxumurlar, qarışdırır, dolaşdırırlar. Molla Cümə ilə əlaqədar bir əhvalat yadıma düşdü. Molla Cümə yolnan gedirmiş. Bir cütçü yer əkir və onun şeirlərini oxuyur və hamısını da qarışdırır, düz oxumur. Molla Cümə ona yaxınlaşır (əlbəttə, cütçü onu tanı- mırdı). Cütü əlindən alır, yeri bir o yandan, bir də bu yandan əkir, başqa sözlə, torpağı yaralayır, cızıqları pozur. Cütçü o saat dillənir ki, a kişi, sən nə eləyirsən? Molla Cümə o saat cavab verir ki, sən eləyəndən eləyirəm. Cütçü səhvini başa düşür”. S.Əsgərovun dediyinə görə, Molla Cümənin Qax-Zaqa- tala zonasında dostu çox olub. S.Əsgərovun dediklərindən: “İsmi Pünhan Molla Cüməyə buta verilib, sonra aşıq onu aşkara çıxarmamışdır. Butası isə Qax rayonunun Şabalıtlı kən- Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|