Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
133 El-obanın tərcümanı olan sevimli sənətkar hər yetən gözəli tərifləməzdi. Onun vəsf etdiyi gözəllər sazın-sözün, sənətin qədrini bilən ləyaqətli, vəfalı el qızları idi. Aşıq Zaqatalanın Çobankol kəndindən olan nəcib keyfiyyətləri ilə başqalarından seçilən gözəllər gözəli Nigara üç şeir həsr etmişdir: Kəhrəbası, göz muncuğu olanı, Zeynəb adlı bir növcavan asıbdı, Yaşıl muncuq üstdə olan qotazı, Xumar gözlü o Tükəzban asıbdı. Ta ölüncə sazda saxla yadigar Canım alan Bədircahan asıbdı. El sənətkarının gözəllərə həsr etdiyi mahnılardan gül- çiçək, bənövşə qoxusu gəlir, baharın təravəti duyulur. Aşığın gözəlləmələrində el qızlarının orijinal portretləri sözlə böyük ustalıqla rəsm edilmişdir: İncə belli, şümşad əlli, Fəsih dilli, şirin sözlü, Orta boylu, gözəl xoylu, Əmbər boylu, qəmər üzlü, İncə dişli, şux baxışlı Qəmər qaşlı, maral gözlü… Ümumiyyətlə, xalq ədəbiyyatımızda, xüsusilə dastanları- mızda xalq belə bir ideyanı müdafiə edir ki, əsl, səmimi, ülvi məhəbbət dünyada hər şeydən qiymətlidir. Onu heç nə əvəz edə bilməz. Qoca dünyanın mehrabını eşq sayan xalqın əsrlər boyu mənəvi-bədii sərvətimizdə qoruyub yaşatdığı bu bəşəri, ənənəvi motiv ustad aşıqlarımız tərəfindən də el məclislərində, sazın müşayiətilə təbliğ və tərənnüm edilmişdir. Mal-dövlət özgəyə, bircə sən mənə, Xudadan qismətim ol, ağrın alım. Yaxud: Bir para axmaq adam, Bu dünyada mal cəm eylər. 134 Sənin təki yarı olan Bu dünyada qəm nə eylər. Aşıq eşqində sadiqdir. O, ayrılıqda keçən ömrü bihudə sayır. Çünki onu yaşadan, onun həyatına rövnəq verən İsmi- Pünhan eşqidir: Səndən ayrı ömür sürüb neylərəm, Molla Cümə istər ölsün səninlə. İsmi Pünhan kimdir? İsmi Pünhan həm Molla Cümənin tərcümeyi-halının, həm də, ümumiyyətlə, yaradıcılığının öyrə- nilməsində mühüm rol oynayan problemlərdən biridir. İsmi Pünhanın adı Molla Cümənin əksər şeirlərində çəkilir, külli miqdarda şeirlər isə məhz İsmi Pünhanla başlayır. Qax rayonu- nun Ləkit kənd sakini, Molla Cümə yaradıcılığına yaxından bələd olan Əzəddin Əsgərov deyir: «Xalq ədəbiyyatında gizli şey olmamışdır. Ancaq İsmi Pünhanın mənası açılmamış qal- mışdır. İsmi Pünhan adı gizli deməkdir. Molla Cümənin şeir- lərində birbaşa öz adları ilə tərif edilən gözəlləri çoxdur. Bəs nə üçün aşıq öz sevgilisinin adını gizlətmişdir? Bu barədə müx- təlif rəvayətlər var, onların əksəriyyəti əsasən bir ümumi qütb- də birləşir: Molla Cümə varlı, yaxud dindar bir yerdən qıza aşiq olmuş, ancaq şeirlərində onun əsl adını çəkə bilməmişdir. Hətta bəzən bu «varlı», «dindar» sözləri dəqiqləşdirilir. Zaqa- tala rayonunun Çobankol kəndində aşıq Kazımın dediyinə görə, İsmi Pünhan Qax rayonunun Şabalıtlı kəndində Şeyx baba adlı bir dindarın qızı olmuşdur. O, Molla Cümənin buta- sıdır». Hətta Şəkidə qocalardan biri demişdir: «İsmi Pünhan elə Molla Cümənin özüdür». Şəkinin Aşağı Layisqi kəndində yaşı yüzü haqlamış İdris Mustafayev isə fikrini belə ifadə edir: Mən Molla Cümənin ürək dostu olmuşam, bir gün söz salıb ondan soruşdum ki, kimdir o İsmi Pünhan? Molla Cümə cavab verdi ki, üz vurma, andım var, gərək bu sirr açılmasın». Bəzi rəvayətlərdə isə İsmi Pünhanın gənc yaşlarında Mol- la Cümənin oxuduğu mədrəsə sahibinin, yəni aşığın müəl- 135 liminin qızı olduğu göstərilir. Bu rəvayətlərdən belə bir fikir hasil etmək olar. Molla Cümə yalnız sevgilisinin adını ya məd- rəsə sahibi-müəlliminin, yaxud da ən dindar bir şəxsin qızı olduğu təqdirdə gizlədə bilərdi. Biz də o fikirdəyik ki, folk- lorda, xüsusilə xalqın məhəbbət lirikasında təriflənən gözəl- lərin heç bir zaman adı gizlədilməmişdir. Məhəbbət dastan- larımızda dünyada ümidi bir sazı və bir də sözü olan yoxsul aşıq zəmanənin ən varlı adamının qızına aşiq olur, onu adı ilə vəsf edir. Lakin onun adını gizlətmir. İsmi Pünhan adı, heç şübhəsiz, Molla Cümənin tərcümeyi-halı, yaradıcılığı və dün- yagörüşü ilə bağlı bir müəmmadı. İsmi Pünhan kimdir? sualına cavab vermək üçün uzun müddət tədqiqat-axtarışlar aparmaq lazım gələcəkdir. İki illik ekspedisiya müddətində apardığımız sorğu-sual da İsmi Pünhanın kimliyi barədə bir nəticə vermə- mişdir. Xalq ədəbiyyatımızda təsvir olunan məşhur aşıqların butaları, sevgililəri olur. Buta aşiqə haqqın qisməti kimi ba- ğışlanır. Buta ilə birlikdə adi insanlara haqq vergisi, aşiqlik istedadı da verilir. Aşıqlar isə bütün ömrü boyu öz butalarının eşqilə gözəl şeirlər düzüb qoşurlar. Molla Cüməyə də Allah vergisi verilib, eşq camı içirilib, xudanın qisməti kimi buta verilib. Şəki əlyazmasının bir yerin- də bu barədə deyilir: «On beş yaşlarında bir dəfə gözəl bahar günlərinin birisində sərin bir ağac kölgəsində yataraq yuxuya dalır. Bu vaxt röyasında ona badə verirlər ki, bunu içib qurtar- dığı hədd anası oyadır. Bildiyimiz tarixi rəvayətlərə görə bir çoxları röyada içmiş olduqları badənin təsirindən aşiq olurlar. Molla Cümə də haman gündən yazmağa başlamışdır». Molla Cümə özünü bu haqq aşiqləri sırasına daxil edir. Bütün ömrü boyu butası – İsmi Pünhanın şəninə şeirlər qoşur. Bu cəhətdən İsmi Pünhan haqqında hələlik ən səhih məlumatı biz elə aşığın şeirlərində alırıq, hətta Molla Cümənin öz buta- sına vurulduğu tarixi də şeirlərdən öyrənirik. Könül dönsə bu dostluğu atarıq, Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|