Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
168 Aşıq Məhəmmədin dilindən yazıya almışıq. Həmin şeir Şəki əlyazmasında da vardır. Həsən 1919-cu ildə atasından bir il əvvəl 26 yaşında vəba xəstəliyindən vəfat etmişdir. 8. Şeir beş bənddən ibarətdir. Son dörd bəndin hər birində gözəlin adında olan hərflərdən birinin adı çəkilir. S.R.T.M. hər bəndin birinci misrasında hərfin adı deyilir. Ondan sonarakı söz və ikinci, üçüncü misralar da həmin hərflə başlayır. 9. Qax rayonunun İlisu kəndi bir neçə məhəlləyə ayrılıb, hər məhəllənin də özünə görə adı var. Bunlardan biri Tovla Taladır. Bu məhəllə bir talanın - düzənliyin üstündə yerləş- mişdir. İlisu kəndinin içərisindən iki çay axır: Gümrük və Ağçay çayları. Tovla Talanı kəndin əsas hissəsindən Ağçay ayırır. Oraya getmək üçün mütləq aşağıya – Ağçayın məcrasına enmək, bir müddət daşlı-kəsəkli ərazi ilə (buranı çaylaq adlandırırlar) getmək, çayı keçəndən sonra yenə dik yuxarı Tovla Talaya qalxmaq lazımdır. Molla Cümə “yollarım qara daş oldu” deyəndə Ağçayın axarına – daşlı, çınqıllı məcraya işarə edir. Deməli, aşıq Tovla Talada da olmuşdur. İlisu kəndinin 7-8 kilometrliyində Ağçayın başlanğıcında müalicəvi əhəmiyyətli isti (hərarəti 36-37 0 C olan) su axır. Bu suyun ürək- damar, əsəb, yel xəstəliklərini müalicə xassəsi vardır. Oraya hamam deyirlər, hər yayda buraya çoxlu adamlar gəlir, hətta qonşu kənd və rayonlardan da gəlib burada şəfa tapanlar çox olmuşdur. Şeirdən göründüyü kimi, Molla Cümə də həmin hamama getmişdir. Maraqlıdır ki, həmin isti suyun çox kiçik bir hissəsi də məhz Tovla Talanın aşağısından çıxır. Bura isə Moh su deyirlər. Bura kəndə yaxın olduğundan çox zaman camaat elə həmin suda çimib kəndə qayıdırdı. Deməli, Molla Cümə həm yuxarı hamamda, həm də Tovla Talanın yanından çıxan isti suda olmuşdur. Qoşma bu münasibətlə və bu səfərdən alınan təəssüratla əlaqədar deyilmişdir. 169 10. Aşıqların dediyinə görə, Molla Cümə gürcüdən (çox ehtimal ki, ingiloydan – P.Ə.) on manata bir öküz alıb gətirir; uzun yol gəlir, həyətə girəndən bir müddət sonra öküz xəstələnir, yıxılır... Aşıq görür ki, indicə gətirdiyi öküz əldən gedir. Bu zaman çox narahat və həyəcanlı şəkildə öküzə müra- ciətlə həmin qoşmanı söyləyir. Ancaq şeirdə öküzə yalvar- manın bir nəticəsi olmur, öküz ölür. Milla Cümə öküzü soyur, müəyyən qədər də olsa, xərcini çıxarmaq niyyətilə öküzün dərisini dabbağa gətirir, satmaq istəyir. Dabbaq ilə Molla Cümənin deyişməsi kitabın “Deyişmələr” bəhsində verilmişdir. DİVANİLƏR 1. Divanidə bir sıra misralarda Molla Cümə ərəb əlif- basının hərflərinin adını çəkir, onlardan qafiyə, rədif yaradır və həm də şeirdə müəyyən müəmmalar yaradır. Məsələn, birinci misranın sonunda “ad”, ikincidə “bad” (“külək”), dördüncüdə “vəd”, ikinci bəndin sonunda “yad”, üçüncü bəndin sonunda isə “dad” sözləri müəmma kimi işlədilmişdir. 2. Qax rayonunun Lələpaşa kəndindən Aşıq Şirinin dediyinə görə, Molla Cümə bu divanini 1917-1919-cu illərdə çox qarışıq bir zamanda qoşmuşdur. 3. Divani 1961-ci ildə Qax rayonunun Lələpaşa kəndində aşıq Şirinin dilindən yazıya alınmışdır. Əlyazmalarında həmin şeirə rast gəlmədik. 4. Molla Cümə bu divanini çox gənc yaşlarında, təsa- düfən Şəkidə çayxanada rast gəldiyi Aşıq Dülgər oğluna bəda- hətən demişdir. Şeir 1961-ci ildə Balakən rayonunun İtitala kəndində Aşıq Məhəmmədin dilindən yazıya alınmışdır. 170 MÜXƏMMƏSLƏR 1.”Amandı” rədifli müxəmməs 1961- ci ildə Qax rayo- nunun Qaxbaş kəndində Aşıq Rəfinin dilindən yazıya alın- mışdır. Əlyazmalarında da var. 2. Xalq içərisindən çıxmış igidlər – kəndli hərəkatı başçılarına el sənətkarları həmişə rəğbət bəsləmişlər. Belə qəhrəmanlar xüsusilə XIX əsrdə çox yetişmişdir. Hətta dillərdə dastanlara belə düşmüşlər. Adıgözəl, Yarəli, Dəli Alı və baş- qaları. Şəkjli Məhəmməd Cavad oğlu da belə qəhrəmanlar sırasındadır. Onun adına biz ilk dəfə akademik Feyzulla Qasımzadənin "XIX“əsr Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” (1956) kitabında rast gəlirik. Bütün bu xalq qəhrəmanları haqqında aşıq şeirləri, xalq mahnıları, epizod, xatirə və dastanlar vardır. Mola cümə bu müxəmməsində Şəkili Məhəmməd Cavad oğlu- nun çar müstəmləkəçilərinə qarşı mübarizəsini vəsf etmişdir. Müxəmməsi bizə 1961-ci ildə Şəkidə Şərif idrisov təqdim etmişdir. 3. “Ələ düşməz” rədifli müxəmməs ilk dəfə 1966-cı ildə Molla Cümənin şeirlər kitabında çap olunmuşdur. 4. XX əsrin əvvəllərində Şəkinin Baş Göynük kəndində böyük təbii fəlakət baş vermişdi. Kənd dağların döşündə yer- ləşir. Gecə yarısı, camaat dərin yuxuda olan vaxt güclü yağış yağmış, birdən dəhşətli sel gəlmiş və yarım saat müddətində kəndin 400-dən çox evini yuyub aparmışdır. Bu fəlakət də aşığın nəzərindən qaçmamış, xalqın faciəsini həmin müxəm- məsdə ifadə etmişdir. Aşıq özü bu zaman Göynükdə qonşu olan Aşağı Layisqi kəndində yaşayırdı. Molla Cümə müxəm- məsin sonunda deyir: Min üç yüz igirmi səkkizdə Eylədi Fərman Göynüyü, Rəcəbül mürəccəbdə Qıldı pərişan Göynüyü. Bu hicri tarixini miladi tarixə çevirəndə 1907-ci il alınır. Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|