Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
171 İçində var fisti-fəsad Batırdı şeytan Göynüyü. – Molla Cümə burada o zaman camaatın danışdığına- yozduğuna işarə edir ki, guya bu, iblis, şeytan işidir. Kənd əhlindən kiminsə işlətdiyi çox ağır günahların cəzasıdır. 5. Ən yaxın dostlarından biri, cavan yaşlarında vəba xəs- təliyindən ölən Mustafaya dediyi müxəmməsdir. 1961-ci ilin oktyabrında Qax rayonunun Qaxbaş sakini, 70 yaşlı Aşıq Rəfi- nin dilindən yazıya alınmışdır. “Hop-hopnamə”də var. 6. “Hünü” rədifli müxəmməsi 1961-ci ildə Baş Göynük- də olduğumuz zaman Molla Cümənin nəvəsi Mövlud Əzizov bizə təqdim etmişdir. Bizdə olan əlyazmalarında da var. 7. Müxəmməsi ilk dəfə 1935-ci ildə H.Əlizadə əlyazması əsasında çap etdirmişdir. 8. Müxəmməsi ilk dəfə 1935-ci ildə H.Əlizadə əlyazması əsasında çap etdirmişdir. DEYİŞMƏLƏR 1.Aşıq Könül ilə deyişmə Molla Cümə yaradıcılığında mühüm yer tutur. Aşığın dünyagörüşünün, poetik aləminin açılmasında bu nümunələrin müəyyən dərəcədə əhəmiyyəti qeyd edilməlidir. Molla Cümənin bu deyişməsi ilə əlaqədar müəyyən rəvayətlər də dolaşır. Rəvayətin birində deyilir ki, Dağıstanın Qadrux kəndində Könül adlı bir aşıq olmuşdur. Aşıq Könül Zaqatalada ikən Molla Cümənin də bu rayonda olduğunu eşidir və təsadüfən Carbazar kəndindən, çayxanadan gələn Cümə ilə rastlaşır. Qayda belədir, iki aşıq harda qarşılaş- sa deyişməlidirlər. Beləliklə, Aşıq Könül deyişmək niyyətində olduğunu bildirir. Elə oradaca əlavə edir ki, hətta evinə gedib Molla Cüməni orada tapmamışdır. Onun sorağı ilə buraya gəlib çıxmışdır. 172 Aşıqlar çayxanaya gəlirlər. Cavanlar Cümədən deyişməyi xahiş edirlər. Aşıqlar deyişirlər. Molla Cümə üstün gəlir. Könülü çayxanada qoyub çıxıb gedir. Bu hadisə Aşıq Könülə bərk təsir edir. O biri tərəfdən cavanlar da Könülü qınayır və qızışdırırlar. Aşıq Könül təzədən faytona minir və Aşağı layisqiyə Molla Cümənin evinə gəlir. Böyük sənətkar bir az bundan əvvəl üstün gəldiyi qonaq kimi qəbul edir və hörmətini əsirgəmir. Aşıq Könül məqsədini bəyan edəndə Molla Cümə hər şeyi anlayır və yarışa hazır olduğunu bildirir. Meydan yenidən qızışır. Bu dəfə də Molla Cümə Aşıq Könülü bağlayır, adəti üzrə sazını əlindən alır. Aşıq Könül, axı, qonaq olduğuna görə də Molla cümə sazını ona qaytarır və qonaq kimi də onu yola salır. Zaqatala əlyazmasının əvvəlində belə bir qeyd vardır: “Aşıq Könül gəlir Layisqiyə, Molla Cümə ilə deyiş- məyə, Cümə də çəltik bağlamaqdan gəlirmiş. Elə doqqazın qabağında da deyişirlər”. Həmin deyişmə əlimizdə olan iki əlyazmasında vardır. İlisu və Zaqatala əlyazmalarında. Hər iki əlyazmanı diqqətlə oxuyub nəzərdən keçirmiş, müqayisələr aparmış və yoxlamışıq. 1961-ci il Balakən rayonunun İtitala kəndində olarkən Aşıq Məhəmməd Həsrətovun dilindən də deyişmənin müəyyən hissəsini yazıya almışıq. 2. Molla Cümə ilə Xəyyat Mirzənin deyişməsində Molla Cüməyə aid olan müxəmməs 1930-cu ildə H.Əlizadə tərəfin- dən çap etdirilimişdir. Bu həmin müxəmməsin ikinci nəşridir. 3. Qafiyə və təcnis. Şeirin müyyən bəndlərini H.Əlizadə “Aşıqlar” (1936) kitabında vermişdir. Həmin şeir İlisu, Şəki əlyazmalarında “Hophopnamə”də vardır. Biz son əlyazması əsasında çapa hazırladıq. Orada belə bir qeyd verilmişdir: “Göftarı – Molla Cümə”. Bu da bir qəribə sözdür ki, bir bəndi qafiyə (qoşma-P.Ə.) bir bəndi təcnis. Oxuyan arif bundan çox mətləb götürər, amma hərif bir şey qanmaz”. Sonda isə aşağıdakı sözlər yazılmışdır: “Bu əlli bir bənd qafiyə-təcnisi oxuyub qədrin bilən ona bir dilcavabı rəhmət oxunsa sağ olsun, oxumasa...” 173 4. Qızla gəlin. İlk dəfə Nurəddin Hacızadə tərəfindən toplanmış və “Azərbaycanı öyrənmə yolu” məcmuəsində (1930) çap edilmişdir. Sonra H.Əlizadənin “Aşıqlar” (1936) kitabında verilmişdir. Şəki və İlisu əlyazmalarında vardır. MÜXTƏLİF ŞEİRLƏR 1. Şeir 1961-ci ildə Qax rayonunun mərkəzində Diniyev Nəbinin dilindən yazıya alınmışdır. 2. “Bax” rədifli şeir 1961-ci ildə Qax rayonunun Zərnə kəndində Əbdülmənaf Əfəndiyevin dilindən yazıya alınmışdır. Sonra əlyazması nüsxəsilə tutuşdurulub dəqiqləşdirilmişdir. 3. Şərti olaraq “Vəsiyyət” adlandırdığımız bu şeir çox maraqlı quruluşa malikdir. Şeir ilk dəfə 1961-ci ildə Qax rayo- nu İlisu kəndində Cəmil Həmzəyevin dilindən yazıya almışıq. Əlyazması nüsxələri də vardır. 4. “Hacı Kərimi həcv” şeirini biz 1961-1962-ci illərdə bir neçə variantını yazıya almışıq, variant fərqləri yoxlanıb dəqiq- ləşdirilmişdir. Bu şeirin çox qəribə bir tarixi vardır. Bu tarixi bizə Balakəndə Aşıq Məhəmməd və Şəkinin Aşağı Layısqi kəndində 100 yaşlı İdris Mustafayev danışmışdır. Qax rayonunun Qıpçaq kəndində Hacı Kərim adlı bir varlı olmuşdur. Bu adam çox xəsis, zalım və kinli imiş. Molla Cümənin xalq içərisində nüfuzu, xususilə həcvləri onu çox narahat edirdi. Hacı Kərim özünü aşığa üzdən dost kimi göstərir, camaatın yanında guya ona hörmət etdiyini söyləyirdi. Ancaq onun bütün bu zahiri hərəkətləri müqabilində aşıqdan nəinki tərifli şeir, hətta bircə dənə xoş kəlmə də ala bilməmişdi. Çünki onun daxili simasını Molla Cümə çox yaxşı bilirdi. Nəhayət, aşıqdan intiqam almaq üçün onun əlinə fürsət düşür. Cüməni biabır etmək, ona mənəvi zərbə vurmaq qərar- ına gəlir. Bu əhvalatın şahidi olan İdris Mustafayev nəql edir Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|