MəHƏRRƏm qasimli

 
~ 103 ~ 
проблем.  Автор  больше  всего  останавливается  на  считаю-
щимся традиционным сюжете  «добрые советы», зарегистри-
рованный  под номером  910-915  в  указателе  международных 
сказочных сюжетов. 
В  статье  к  исследованию  привлечены  ход  сюжета,  со-
ставляющие его мотивы, варианты национальных сказок, по-
строенные  на  основе  этого  сюжета,  а  также  их  зарубежные 
аналоги.  Основная  цель  –  доказать,  что  традиция  руковод-
ствоваться  многими  духовными  ценностями,  в  том  числе 
прислушиванием к слову, мудрому совету старших, не толь-
ко  принадлежащее  нам  ментальное  явление,  а  обще-
человеческая ценность, основывающаяся на преемственности 
поколений.  
Здесь  сравниваются  азербайджанские,  турецкие,  русс-
кие  сказки  и  их  варианты,  выявляются  их  схожие  и  отличи-
тельные черты. Рассмотренные образцы демонстрируют цен-
ность  слова  в  фольклорном  мышлении,  максимальное  ис-
пользование  потенциала  языка  и  его  особенностей  полисе-
мии, использование игры слов, намеков и символов. 
 
KAMALA ISLAMZADEH 
 
UNIVERSAL CHARACTER OF NATIONAL-CULTURAL 
WEALTH IN HOUSEHOLD FAIRY TALES ON A “GOOD 
ADVICE” SUBJECT  
 
SUMMARY 
 
Key words: a traditional plot, a good advice, household  
fairy tales, motive, an allegory, polysemy, symbols. 
 
In  the  article  is  spoken  about  a  rising  of  mind,  knowledge, 
perfect morals  and work in household fairy tales to cult level.  In 
household  fairy tales  experience of ethnos leaning against centu-
ries, and the commands  generated by  generalization of results  of 
this  experience,  application  of  these  commands  in  various  vital 
situations and effect has shown at the decision of many problems. 
The  author  most  of  all  stops  on  considered  traditional  a  plot  the 
―good  advice‖,  registered  under  number  910-915  in  the  interna-
tional fantastic index of plots. 

---

 
~ 104 ~ 
In  article  in  research  are  involved  a  plot  course,  организу-
ющие its motives, the variants of national fairy tales constructed 
based on this plot, and their foreign analogues. As the main pur-
pose the proving a tradition to be guided by many cultural wealth, 
including  hearing  to  the  words  and  a  wise  advice  of  seniors,  are 
not  only  the  mental  phenomenon  belonging  to  us,  and  it  is  the 
universal value, which is based on continuity of generations.  
Here Azerbaijan, Turkish, Russian fairy tales and their vari-
ants  are  compared;  their  similar  and  distinctive  lines  become 
known. The considered samples show value of a word in folklore 
thinking,  maximum  use  of  potential  of  language  and  its  features 
polysemy, use of a word-play, hints and symbols. 
 

---

 
~ 105 ~ 
FƏRĠDƏ HĠCRAN VƏLĠYEVA 
fil.ü.f.dok., dosent 
AMEA Nizami adına Ədəbiyyat Ġnstitutu 
 
AZƏRBAYCAN KƏLAĞAYISI MĠFĠK ĠNANCLAR 
KONTEKSTĠNDƏ 
 
Açar sözlər: buta, kələğayı, irs, sərvət, inanc 
 
Hər  hansı  bir  arxetipi,  kodu,  rəmzi  araĢdırmaq  üçün  üz 
tutulası ən önəmli qaynaq hər Ģeydən əvvəl, mifoloji anlamlar və 
xalq  yaradıcılığıdır.  Milli-mənəvi  yaddaĢımızda  yer  alan  sərvət-
lərlə  maddi  sərvətlər  vəhdətdə  xalq  ruhunu  qoruyub  saxlayır. 
Ġnsanlar  özlərinə  münasib  bildikləri  geyim  əĢyalarına,  bu 
əĢyaların  rənginə,  naxıĢına  çalarına  belə  xüsusi  diqqətlə  yanaĢa-
raq,  həmin  əĢyaların  mistik  və  mifik  anlamlı  tərəflərinə  də  var-
mıĢlar. 
Bu  baxımdan  Azərbaycan  kəlağayısı  xalqımızın  həyatında 
qadın  örtüyü  kimi  maddi  funksiya  daĢımaqla  bərabər,  eyni 
zamanda  çox  qədim  zamanlardan  bugünkü  günümüzə  qədər 
xalqın  hikmət  xəzinəsində,  ucalıq  simvolu  kimi  təĢəkkül  tapan 
qeyri-maddi,  mədəni  sərvətlərimizdəndir.  Kəlağayı  bir  çox  zona-
larda  çarqat,  Qarabağda,  Naxçıvanda  isə  daha  çox  yaylıq  növü 
kimi tanınır. 
AraĢdırmalar  göstərir  ki,  xalqın  inanclarla  bağlı  bu  cür 
arxetiplərinin  əsas  mahiyyətini  müxtəlif  ayinlərdə,  yas  və  Ģənlik 
mərasimlərində söylənən vəsfi-halların, əmək nəğmələrinin, oxĢa-
maların,  bayatı  və  laylaların  mayasında,  kökündə  araĢdırmaqla 
daha tez açmaq olar. 
Ta  qədim  zamanlardan  bu  günə  qədər  Qarabağda  kəla-
ğayılar arasında ən qiymətlisi butalı olanlar sayılmıĢdır. 
Əslində  buta  ilə  bağlı  Ģifahi  xalq  ədəbiyyatında  yetərincə 
maraqlı  motivlər  var.  Təbii  ki,  kəlağayının  da  yelənindəki  buta 
ornamentləri təsadüfi iĢlənməmiĢdir. Gəlinlərə ağ kəlağayı aparır-
lar ki,  ―ağ  günlü,  ağ əppəkli olsun‖,  yeləninin naxıĢları  da sanki 
uzun ömür və xoĢbəxtlik düzümüdür. Kəlağayının bəd ruhlardan, 
Ģər qüvvələrdən qorunmasına da inanılır. Bu cəhətdən kəlağayı ilə 
bağlı  keçirilən  ayinlər  də  Qarabağda  çox  yayılmıĢdır.  Övladı 
olmayan  gəlinlərin  kəlağayısını  bar  verən  uca  ağacın  baĢına 
bağlayarlarmıĢ  və  inanarmıĢlar  ki,  kəlağayıya  və  bar  ağacına 
tapınmaqla gəlin sonsuz qalmaz. Daha sonra gəlinin çiləsi kəsilər-

---

 
~ 106 ~ 
miĢ. Bu ayinin baĢqa bir variantına Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin 
də araĢdırmalarında müĢahidə olunur. 
Zümrüd  Rəsulovadan  çilə  kəsilmiĢ  haqda  toplanan  materi-
ala  diqqət  edək:  Burada  da  yelənli,  daha  doğrusu  buta  yelənli 
yaylığa müraciət olunarmıĢ. Ġcra zamanı Ģamdan, üzərlikdən və ağ 
soğan  qabığından,  güzgüdən  və  bir  çox  sayalı  hesab  olunan 
əĢyalardan  istifadə  edilərmiĢ.  Və  aĢağıdakı  ovsun  oxunub  ağ 
yelənli yaylıqla gəlinin beli möhkəm çəkilərmiĢ. 
 
Həzrəti Süleyman eĢqinə 
Çin qızı mərcan hökmunə 
Bəni adəmdən, bəni heyvandan, 
Cindən, Ģeytandan, axar sudan 
Köklü ağacdan, dibli qayadan 
Yeddi yolun ayrıcından, 
Hər kəsin çiləsinə düĢübsə 
Çiləni kəsdim (3) 
 
Yaylığın  yelənində butanın olmasına xüsusi diqqət vermiĢ-
lər.  Bu  ovsun  xüsusi  avazla  deyilər  və  üç  dəfə,  bəzən  isə  yeddi 
dəfə təkrar olunarmıĢ. Hətta ağ yelənli kəlağayı ilə bərabər burada 
üstü yazılı mis camın da xüsusi rolu var imiĢ ki, çilə kəsilərkən o 
camla  gəlinin  baĢı  üstə  kəsilən  düyünlü  iplərin  üstündən  su 
axıdılarmıĢ.  Mübarək  su  gəlini  bədxah  qüvvələrdən  təmizləyər, 
arıdar və beləliklə də xanım ana olacağına inanarmıĢ.  
Çilə  kəsmə  ilə  bağlı  fikirlər,  tədqiqatlar  yetərincədir,  bu 
mövzuya  səriĢtəli  folklorĢünas  Y.V.Çəmənzəminli  də  toxunub, 
ancaq  mübahisəli  tərəflər  də  var,  təbii  ki,  bu  baĢqa  bir  araĢdır-
manın  mövzusudur.  Burada  əsas  məqsəd  Azərbaycan  kəlağayı-
sının  ətrafında  cərəyan  edən  inancların,  sınama  və  ənənələrin 
mahiyyətini  çözələməkdir.  Ġlk  öncə  kəlağayının  xalqın  hafizə-
sində  bu  qədər  zəngin  inanclarla  bağlı  qalmasının  səbəblərinə 
diqqət edək: 
DüĢünsək ki, kəlağayı əsasən adi bir həĢərat olan ipəkqurdu 
tərəfindən  hazırlanan  barama  ipəyinin  saplarından  çox  zərif  və 
incə  bir  tərzdə  toxunur,  o  zaman  kəlağayının  baĢqa  baĢ  örtük-
lərindən  fərqli  status  sahibliyinin  əsas  səbəbini  anlamaq  bizim 
üçün  çətin  olmaz.  Təbii  ki,  bu  həĢəratların,  qurdların  xeyirxah 
fəaliyyəti ibtidai soydaĢlarımızın düĢüncəsində kəlağayıya dair də 
bir  çox  qəribə  baxıĢlar  formalaĢdırmıĢdır.  Məsələnin  ən  maraqlı 
tərəfi odur ki, bu qurdlar yalnız məhz çəkil ağacının (tutun pöhrə 

---