MəMMƏdov qəRİb xəLİlov mahmud

 

251

Aqroekoloji rayon – becərilən bitkilərin tərkibi üzrə kənd təsərrüfatı istehsalının rayon fərqlərini müəyyən 

edən aqroekoloji şərtlərin kompleksi (torpaq örtüyünün strukturu, onun relyef üzrə paylanması, mezo və mikro-

iqlimin xüsusiyyətləri, iri yaşayış məntəqələrinə yaxınlıq və s.), daha dar ixtisaslaşması, becərilən bitkilərin tər-

kibi ilə səciyyələnən aqroekoloji vilayət hissəsidir. Rayonların əsas əlaməti yerli aqroekoloji və aqronomik şərt-

lərlə müəyyən olunan kənd təsərrüfatı istehsalının ixtisaslaşması və aparılma üsullarıdır. Aqroekoloji rayonlar 

adətən bir neçə inzibati rayonun ərazisini əhatə edirlər. 

Aqroekoloji yarımrayon – ayrı-ayrı mədəni bitkilərin becərildiyi, eynicinsli yem və meşə sahələrindən is-

tifadə edildiyi rayon hissəsidir. Başqa sözlə, burada istehsalın dar ixtisaslaşması özünü göstərir. 

Aqroekoloji qrup – yaxın qiymət balına malik olan torpaq taksonomik vahidlərini birləşdirən rayon və ya 

yarımrayon hissəsini əhatə edir. Torpaqların aqroekoloji qrupu iki yarımtipə: kompleks və ixtisaslaşmış tiplərə 

ayrılır. 

Torpaqların kompleks aqroekoloji qrupu – aqrosenozların, yem və meşə sahələrinin becərilməsinə im-

kan verən torpaq taksonomik vahidlərinin kompleks xassələri üzrə birləşməsidir. 

Torpaqların ixtisaslaşmış aqroekoloji qrupu – torpaq taksonomik vahidlərinin aqrosenozların, yem və 

meşə sahələrinin mövcudluğunu təmin edən hər hansı torpaq xassələrinə və əlamətlərinə görə birləşməsidir. Bu 

torpaq qrupu həm də hər hansı mənfi torpaq xassəsi və əlamətini, məsələn, şorlaşma, şorakətləşmə,bataqlaşma 

və s. aradan qaldırmaq üçün ayrılır. 

---

 

252

Cədvəl 12.10. 

Azərbaycan Respublikasının aqroekoloji  

rayonlaşdırılması  

     

Aqroeko

loji si-

niflər 

Aqroekoloji 

vilayətlər 

Aqroekoloji 

 rayonlar 

Aqroekoloji 

yarımrayonlar 

Aqroekol

oji qrup-

laşma 

I. Dağlıq 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

II 

Düzənlik 

A. Böyük 

Qafqaz 

 

 

 

 

 

B.Kiçik 

Qafqaz 

 

 

 

 

C. Naxçıvan 

MR 

 

Ç.Talış 

 

 

 

 

 

 

D. Kür-Araz 

ovalığı 

4 Üzümçülük 

 

5 

Tərəvəzçilik 

 

 

 

6 Meyvəçilik 

 

8 Taxılçılıq 

 

 

3 Tütünçülük 

 

7 Subtropik 

bitkilər 

2 Çayçılıq 

 

 

9 Otlaqlar 

10 Meşə 

 

 

1 

Pambıqçılıq 

Ağ şanı, qara 

şanı və b. 

Kələm, pomi-

dor, xiyar və b. 

 

 

Alma, armud 

və b. 

Bərk buğda, 

yumşaq buğda 

və b. 

«Trabzon» və 

s. 

 

Nar, feyxoa, 

əncir və b. 

Çin çayı və b. 

 

Yay və qış 

Palıd, vələs, 

fıstıq və b. 

 

Zərif lifli və b. 

I. Çox 

yaxşı tor-

paqlar. 80 

baldan 

yuxarı 

 

 

 

 

 

II. Yaxşı 

torpaqlar 

60-80 bal 

 

III. Orta 

torpaqlar 

40-60 bal 

IV. Aşağı 

keyfiyyətl

i, 20-40 

bal 

 

 

 

 

V. Şərti 

yararsız 

torpaqlar 

20 baldan 

aşağı 

 

Qeyd: torpaqların xassəsinə görə hər rayon və ya yarımrayon beş qrupa bölünür 

Aqroekoloji rayonlaşdırma üçün çıxış materialları kimi aşağıdakı Azərbaycan xəritələrindən istifadə edil-

mişdir: 1) torpaq-eroziya və yerlərin mühafizəsi xəritəsi – M1:600000 (1980); 2) iqtisadi xəritə – M 1:600000; 

3) landşaft tipləri və fiziki-coğrafi rayonlaşdırma xəritəsi (kənd təsərrüfatı üçün) – M 1:600000 (1972); 4) tor-

paq bonitetləri kartoqramı – M 1:600000 (1985, 1991); 5) aqroiqlim rayonlaşdırma xəritəsi (1968); 6) ən yeni 

torpaq xəritəsi (1991) və Azərbaycan MEA Torpaqşünaslıq və Aqrokimya  İstitutunun başqa nəşr olunmuş fond 

materialları. 

Aqroekoloji rayonlaşdırmanın son məqsədi – qeyd edilən regionları onların sərhədlərində üzə  çıxarmaq, 

yəni onları  xəritəyə köçürmək və lazımi xarakteristika ilə  təmin etməkdir. Bu baxımdan, rayonlaşdırma 

Azərbaycan torpaqlarının bonitet kartoqramı əsasında aparılmışdır. Xəritədə aqroekoloji rayonlaşdırmanın tak-

sonomik bölgülərinin sərhədləri göstərilmişdir. Ancaq onlar yalnız aqrar təyinata deyil, həm də başqa 

məqsədlərə, məsələn, ərazinin gigiyenik məqsədlərlə rayonlaşdırılmasına xidmət edə bilər. 

 

12.16. Azərbaycan torpaqlarının  

aqroistehsal qruplaşması 

Kənd təsərrüfatı və meşə sahələri torpaqlarının aqroistehsal qruplaşması Azərbaycan torpaqlarının bonitet 

balı əsasında aparılmışdır. Bu tədqiqatların nəticəsində 5 aqroistehsal qrupu üçün sahələr, onların torpaqlarının 

orta qiymət balı və nisbi dəyərlilik əmsalları müəyyən edilmişdir. Bütün bunlar torpaqlardan səmərəli istifadə və 

onaların keyfiyyət uçotu üçün əsas rolunu oynayacaqdır. Dövlət Torpaq Kadastrında da bu cür yanaşmadan ge-

niş istifadə olunur. 

---