Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, №4, 2017
447 GÜNEL ZEYNALLI Sumqayıt Dövlət Universiteti gunelzeynalli@mail.ru
TÜRK ROMANININ YENİ NƏFƏSİ RƏŞAD NURİ GÜNTƏKİN Açar sözlər: roman, yazıçı, qəhrəman, ictimailik, fərdilik Ключевые слова: роман, писатель, герой, общественность, инди- видуальность Keywords: novel, writer, hero, publicizing, individuality
Türk ədəbiyyatı bəlli bir dönəmə kimi nəsrdən çox nəzm ədəbiyyatı ol- muş, roman janrı XIX əsrdə türk ədəbiyyatına daxil olana qədər onun yerini bir sıra digər təhkiyəli əsərlər tutmuşdur. Əski Türk ədəbiyyatında hekayə ən geniş anlamı ilə konkret bir hadisənin izahı şəklində düşünülmüş, istər mənzum, istər mənsur olsun bir hadisəni anladan nağıl, əfsanə, lətifə, dastan və s. təhkiyə əsasına dayanan bütün əsərlər ümumi olaraq hekayə adı ilə adlandırılmışdır. Roman Tənzimat dövründə ortaya çıxmışdır və Tənzimat dövrünün Türk romanında etdiyi ən önəmli dəyişiklik ənənəvi köklərə bağlı Türk təhkiyə etmə tərzinin yanına Avropa tərzinə uyğun yeni bir roman anlayışı gətirmiş olmasıdır. 1861-ci ildən sonra Türk ədəbiyyatında Batılı(Qərbli) roman inkişaf etməyə başlayır. XIX əsrin sonlarında yazıb yaradan Əhməd Midhətin (“Yeniçərilər”), Namiq Kamalın (“İntibah”, “Cəz- mi”), Sami Paşazadənin (“Sərgüzəşt”, “Kiçik şeylər”), Halid Ziya Uşaklı- gilin (“Mavi və Siyah”, “Eşq-i məmnu”, “Nəmidə”) romanlarında Qərbi Avropa, xüsusilə də fransız ədəbiyyatının güclü təsiri hiss olunur. XX əsrin birinci rübündə Türkiyə romanında bir boşluq, yoxsulluq hiss olunur. İstanbulun hüdudlarından kənara çıxaraq xalq həyatını, mövcud quruluşun törətdiyi ədalətsizlikləri əks etdirməyə sanki bir ehiyac yaranır. Düzdür, türk nəsrində ilk dəfə olaraq İstanbulun sərhədlərindən kənara çıxıb, Anadolu həyatından, orada yaşayan əhalinin ağır yaşayış tərzindən bəhs edən, hakim sinfin rəzilliyini ifşa edən Ömər Seyfəddin və Rəfiq Xalid olmuşdur, lakin onlar hər ikisi hekayə yazmışdır. Bu sahədə ilk uğurlu addımı Rəşad Nuri Güntəkin ataraq 1922-ci ildə yazdığı “Çalı quşu” romanı ilə roman janrındakı mövcud boşluğu doldurdu və Anadolu həyatını türk romanına gətirdi. Cümhuriyyət dövrü Türk Milli ədəbiyyatının qurucularından biri kimi qəbul edilən R.N.Güntəkin yazdığı silsilə romanlarla türk ədəbiyyatında silinməz iz buraxmışdır. Müfəttişlik vəzifəsindən dolayı Anadolunu qarış- qarış gəzdiyi üçün Anadolu insanını yaxından tanıya bilmişdir. Roman- larında Anadoludakı həyatı və ictimai problemləri qələmə almış, insani insan və mühit münasibəti içərisində təsvir etmişdir. On doqquz roman müəllifi
Filologiya məsələləri, №4, 2017
448 olan ədib əsərləri ilə türk ədəbiyyatında lirik-psixoloji üslubun inkişafında da misilsiz rol oynamışdır. “Gizli əl” (1920), “Çalı quşu” (1922), “Damğa” (1924), “Dodaqdan qəlbə” (1925), “Axşam günəşi” (1926), “Bir qadın düş- məni” (1927), “Yaşıl gecə” (1928), “Acımaq” (1928), “Yarpaq tökümü” (1930), “Qızılcıq dalları” (1932), “Göy üzü” (1935), “Köhnə xəstəlik” (1938), “Atəş gecəsi” (1942), “Dəyirman” (1944), “Miskinlər təkkəsi” (1946), “Xarabaların çiçəyi” (1953), “Qovaq yelləri” (1961), “Son sığına- caq” (1961), “Qan davası” (1962) kimi romanlarında türk ictimai-siyasi həyatının bir panoramasını yaratmışdır, mövcud zəmanənin bütün çatışma- mazlıqlarına bir növ güzgü tutmuşdur. Ədibin romanlarını mövzu baxımın- dan iki qrupa bölmək olar: 1) İctimai məzmunlu romanlar; 2) Məhəbbət məzmunlu romanlar. Amma yazıçının hər hansı bir romanını sırf məhəbbət, yaxud sırf ictimai məzmunlu adlandırmaq, fikrimcə doğru olmazdı, çünki Rəşad Nuri bütün romanlarında dövrünün ən aktual məsələlərinə toxunmuş- dur. Rəşad Nuri insanın daxili dünyasının ən gizli qatlarına baş vuran, onun hissi-psixoloji yaşantılarını çox real cizgilərlə təqdim edən ədiblərdəndir. Romanlarında əsas konflikt kimi seçilmiş fərd və cəmiyyət qarşıdurması onun yaratdığı qəhrəmanların taleyini müəyyən edən amillər kimi səciyyələ- nir. “Mən qəhrəmanlarımdan birini alıb onun ağzından anlatmağa daha çox üstünlük verirəm. Həm bu zaman süjet pozulmaz, əhvalatı anladan qəhrəman vəhdəti mühafizə edər. Sonra bunun bir yaxşı cəhəti də vardır; sən məsuliy- yətin mühüm bir qismini üstündən silib atmış olursan. Adətən bir romançının yaratdığı təsvir oxucuya soyuq gələ bilər, bir çox oxucular romançının bir adamı anladmasını bəyənməyə bilər. Ancaq romanı qəhrəmanın dilindən anladarsınızsa, məsliyyətin bir qismi sizdən ziyadə qəhrəmanın vəzifəsinə çevrilər(1,18). Türk ədəbiyyatının davamlı və məhsuldar yazıçılarından biri olan R.N.Güntəkin ilk romanlarını Birinci Dünya müharibəsi illərində yazmışdır. Yaşadığı dövrün insan mənzərələrini, sosial-psixoloji quruluşunu əsərlərində əks etdirməyə çalışmışdır. Fəzilət, təvazökarlıq, paylaşma prinsiplərini ön plana çıxararaq Anadolu insanına öz özünü sevməyi öyrətdi. Əzilmiş, geri qalmış, cahil kəndlini ən sevimli halı ilə əsərlərinə mövzu etdi. Rəşad Nurinin bir sıra romanlarında baş qəhrəmanlar ya Anadoluya sürgün olunmuş, ya da Anadoluda özünü sanki “sürgün” hiss edən şəkildə qarşımıza çıxır. Yaşadığı sevgi acısını unutmaq məqsədi ilə Anadoluya qaçan Fəridə (Çalı quşu), İstanbulda iş tapa bilmədiyi üçün Gəmlikdə maliyyə məmur- luğuna məhkum olan Şərəf (Gizli əl), oğru damğası səbəbi ilə ancaq Anado- luda işləyə bilən İffət (Damğa), üzü qüsurlu olduğu üçün kütlədən kənar- laşan Süleyman (Xarabaların çiçəyi), şöhrəti yavaş-yavaş azalmağa baş- layanda doğub böyüdüyü yerlər üçün darıxmağa başlayan bəstəkar Hüseyn Kənan (Dodaqdan qəlbə), atasının məcburiyyəti ilə Anadolu həyatına məh-
Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|