Microsoft Word antibohran-vidadi

 
153
keçirilməsini nəzərdə tutur.  Bu gün böhranların qarşısının alınma-
sına  geniş  yanaşmanın  yayılması  şəraitində  çox  vaxt  mənfi  amil-
lərin  təhlili  və  onlar  haqda  məlumat  vermə  əks  təsirin  müxtəlif  
üsullarının təşkili ilə bitir. Bu halda maliyyə bazarında böhranların 
qarşısının  alınması  sisteminin  işinin  effektivliyi  yalnız  risklərin 
keyfiyyətli təhlili araşdırılması baxımından deyil, həmçinin işlənib 
hazırlanmış böhran əleyhinə tədbirlərin böhranların QAS-nin əsas 
məqsədini təmin edən risklərin aktual çevrəsinə uyğunluğu və düz-
gün  həyata  keçirilməsi  baxımından  qiymətləndiriləcək.    Təşkilat-
ların  əksəriyyətinin  fövqəladə  hallarda  hərəkət  planı  var,  çoxları 
böhranın müxtəlif növləri üçün   reaksiya planı işləməyə başlayır-
lar.  Risklərin  reallaşması  halında  məsuliyyətli  orqanların  reaksiya 
vermə  hazırlığını təmin edən tədbirlər bölməsi,  olduqca geniş və 
risklərin reallaşma  mərhələsindən asılı olduğu kimi onun amil və 
ya  nəticəli  tərəfinin  təsir  üsulundan  asılıdır.  İdarə  etmə  və 
müşahidəçi  risklərinin  yaranması  halında  qarşısını  alma  sistemi 
onların amil tərəfinə təsir edən tədbirlər təklif edə bilər. Texnoloji 
istiqamət  çərçivəsində  müşahidə  edilən  və  idarə  edilən  risklərin 
yaranmasının  reallaşmanın  yüksək  sürəti  ilə  zərəri  kompensasiya 
edən    və  aşağı  salan  qabaqlayıcı  tədbirlər  təklif  oluna  bilər.  Əgər 
zərərin  böyüklüyü  yol  verilən  qiymətləri  ötüb  keçirsə,  risklərin 
reallaşması  nəticəsi  isə  proqnozlaşmaya  müqavimət  göstərmirsə, 
qarşısını alma sisteminin qarşısında duran,  məqsədlərin yetişməsi-
nə  üsullarının  dəyişilməsi  tövsiyə  edilə  bilər.  Risklərin  profilinin, 
onların uyğunlaşdırmasının, reallaşmanın mümkünlüyünün və baş-
qa şərtlərinin dəyişilməsi halında xəbərdarlıq sistemi onun çevikli-
yini  və  dəyişilən  ətraf  mühitə  adaptasiyasını  təmin  edən  risklərin 
azalması üsullarının alternativ variantlarını təklif etməlidir.  
    Sistem yanaşmasına əsaslanaraq, risk reallaşması ssenari-
sinin  qırılmazlığını  və  xəbərdarlıq  ölçülərinin  variantlarının  məq-
sədə uyğun təklif edir.  
Beşinci  təşkilati  istiqamətdə  istənilən  sistem  üçün  standart 
olan    böhran  xəbərdarlıq  sistemlərinin  ümumi  işləmə  sualları  ilə 
ə
laqəli olan  prinsiplər birləşmişdir. 
Altıncı  əməliyyat  istiqamətində  böhranın  QAS  işləmə  xü-
susiyyətlərini  xarakterizə  edən  prinsiplər  ayrılmışdır.    Böhran  xə-

---

 
154
bərdarlığı və  lazımi korrektə olunmuş təsirlərin həyata keçirilməsi 
üzrə    idarə  edilən  həllərin  hazırlanması  və  qəbulu  ilə  əlaqəli  olan 
prinsiplər kifayət qədər  mübahisəlidir. 
Ə
gər böhranların qarşısının alınmasına geniş yanaşma həyata 
keçirilirsə o halda sistemin informasiya funksiyası bu və ya başqa 
halda  (əvvəlcədən  xəbərdarlığın    riskin  yaranma  mümkünlüyü  və  
böhran əleyhinə ölçülərinin nabor hazırlığı və  risklərin profilinin 
hər tərəfli təhlilini hazırlığı və təmin edilməsi) konkret məqsədləri 
təqib  edən,  risklərin  minimizasiya,  neytrallaşması  ilə  əlaqəli  olan 
icra funksiyası ilə əlavə edilməlidir.  Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, 
elastiklik  və    adaptasiya  prinsipinin  istifadəsi    inkişaf  prosesinin 
çox amillilik və çətinliyi səbəb olur. Bu prinsip sistem işləməsinin 
istənilən  mərhələsində  tətbiq  edilməlidir.  Bu  sualın  həlli    sistem 
təşkilatçısının  siyasi  gücündən,  riskin  qəbul  edilməsindən  və 
zərərin səviyyəsindən asılıdır. 
Məlumatlı cəmiyyətin inkişaf şəraitində böhran xəbərdarlığı 
sisteminin  açarlı  elementlərindən  biri  yeddinci  istiqamətin  əsas-
landığı  məlumat  siyasətinin  və  məlumat  təsirinin  qiymətinin  real-
laşmasıdır.  Bir  çox  müəlliflər  böhran  xəbərdarlığı  üçün    məlumat 
təsirinin  vacibliyini  qeyd  edirlər.  Valyuta,  maliyyə,  beynəlxalq 
bank  və  başqa  bazarlar    yüksək  təşkil  olunmuş  maliyyə-məlumat 
mühiti faktı,  ayrı istiqamətə xarici mühitə  məlumat təsiri ilə əla-
qəli olan qarşısını alma sisteminin işlənməsi prinsipinin qeyd edi-
lməsini  tələb  edir.  Böhranların  QAS  effektivliyi  məsuliyyətli  or-
qanların,  risk  qruplarının  və  cəmiyyətin    onun  nəticəsinin  aşağı 
salınmasına  istiqamətləndirilən  böhran  hücumunun  və  başlanılan 
ölçülər  mümkünlüyünün  vaxtında  məlumat  vermədən  asılıdır.  
İ
nformasiya  kanalı    xarici  mühitə    təsirin  keçirilməsinin  yüksək 
sürətini təmin edir və onu preventiv hərəkətlər və xəbərdarlıq üçün 
istifadə  etməyə  icazə  verir.  Tez-tez  siyasətçilərin  ölkənin  iqtisadi 
kursuna  və  ya  valyutasına  aid  fikirləri,  “şifahi  müdaxilə”  adlan-
dırılan,  bazarın stabilliyini saxlamağa və böhranı qabağını almağa 
kömək edir. 
  

---

 
155
 3.3 MALİYYƏ SİLKƏLƏNMƏLƏRİ İLƏ BAĞLI 
İ
QTİSADİYYATIN İNDİKATORLARI VƏ SİSTEM 
DİAQNOSTIKA 
  
Ölkənin müxtəlif maliyyə problemlərinə qarşı dayanıqlıq in-
dekatorlarının  müəyyən  olunmasına  xarici,  yerli  alim  və  iqtisad-
çılar çoxlu tədqiqatlar aparıblar. 
Maliyyə qeyri stabilliyinin spesifikasiyasının müəyyəni ayrı- 
ayrı yanaşmalardan geniş tədqiqat ələb edir.  
Valyuta  böhranının  xəbərverici  siqnal-  indekatorlarının 
müəyyən olunması məqsədilə S. Fişer, M. Qoldştayn, K. Raynxart 
və  digər  tədqiqatçıların  əməklərinin  sistemləşdirilməsi  vacibdir. 
Valyuta qeyri stabilliyinin yaxınlaşması göstəricisinin real valyuta 
məzənnəsi olması baxımından bütün alimlərin fikri üst-üstə düşür. 
Bu  günkü  gündə  praktikada  real  mübadilə  kursunun,  cari 
ə
məliyyatların  qənaətbəxş  vəziyyətdə  olduğu  keçmiş  tarixlə 
müqayisəsi geniş yayılmışdır. 
Valyuta  böhranının  yaxınlaşmasının  digər  yayılmış  in-
dekatoru kimi mərkəzi bankın rəsmi qızıl-valyuta ehtiyatları  çıxış 
edə  bilər.  Ehtiyatların  ixtisarı  bir  tərəfdən  cari  əməliyyatlar 
hesabının  defisitinin  əksi,  ya  da  ölkə  siyasətinə  xarici  rezidentlər 
tərəfindən  olan  inamın  lazımı  səviyyədə  olmaması  baxımından 
vəsaitlərin  milli  valyutadan  kapital  və  maliyyə  əməliyyatları  he-
sabına yerləşməsini əks etdirir. Nəzərə alsaq ki, valyuta ehtiyatları 
borclanmalar  hesabına  arta  bilər  və  ehtiyatların  olduğundan  daha 
qabarıq  görsənməsi  ilə  əlaqədar  mərkəzi  bankların  fəaliyyəti 
baxımından,  xarici  aktivlərdəki  dəyişikliklər  indekatoru  mübadilə 
kursunun  korrektirovkasında  tam  tələbi  ödəmir.  Bu  cür  ya-
yınmalarla əlaqədar daha çox pul aqreqatı M2-nin rəsmi ehtiyatlara 
nisbətindən istifadə olunur.  
Tədiyyə  balansının  cari  əməliyyatlarının  mövcud  və  pers-
pektivi  həcmi  valyuta  valyuta  böhranının  yaxınlaşmasının  tə-
yinində  vacib  kriteriyadır.  Sabit  mübadilə  kursu  şəraitində  cari 
ə
məliyyatlar  hesabının  defisitinin  proqnozu  daimi  borclanma  və 

---