Microsoft Word antibohran-vidadi
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
144 • analitiklərin fikrinin subyektivliyindən uzaq olmağa imkan verən məlumatların işlənilməsi üzrə standart prosedurların istifadə edilməsi; • çox saylı indikatorları böhran sarsıntıları riski üzrə vahid qiymətləndirmə tədbirinə birləşdirmək imkanı. 2003-cü ildən etibarən xarici risklərin qiymətləndirilməsi üçün “Maliyyə böhranının Damokl indeksi”ni 126 tətbiq edən Leman Brazers bankının təcrübəsi maraq doğurur. İndeksdə hər ay üzrə on göstərici istifadə olunur və, o, bir il çərçivəsində tədiyyə balansının böhranının proqnozlaşdırılması üçün nəzərdə tutulub. İ qtisadi vəziyyətdən və seçilmiş həddən asılı olaraq göstəricilər sıfır yaxud bir ilə ifadə olunur. İndeks 17 inkişaf edən ölkənin və keçid dövrünə aid iqtisadiyyata malik olan ölkələrin risklərinin qiymətləndirilməsi vasitələrindən biri kimi istifadə edilir. Beləliklə, məhdud yanaşmaya əsaslanan erkən qarşısını alma üsullarının istifadəsinin birinci mərhələsi maliyyə böhranlarının proqnozlaşdırılması üzrə statistik modellərin tətbiqi ilə bağlıdır. Valyuta böhranlarının erkən qarşısının alınması üzrə statistik mo- dellərin istifadəsi onların digər üsullarla birlikdə tətbiqinin davam etdirilməsi üçün kifayət qədər əsas vermişdir. Statistik modellərin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, müəyyən şəraitdə əmələ gələn mün- təzəm hadisə kimi keçmiş böhranların təcrübəsinin nəzərə alınma- sıdır, bu da erkən mərhələdə onların həyata keçmə ehtimalını müəyyənləşdirməyə imkan verir. Yeni risk amilləri ilə şərtlən- dirilmiş böhranların proqnozlaşdırılması üçün bu kifayət etmir. Birinci fəsildə qeyd olunduğu kimi maliyyə bazarında böh- ran əvvəlcə maliyyə bazarlarının qloballaşması ilə bağlı olan çox saylı idarə olunmayan və tez həyata keçən xarici risklərin baş ver- diyi çox amilli hadisədir. Bu cür böhranların qarşısının alınması sistem yanaşmanı tələb edir. Onun olmaması, erkən qarşısını alma üzrə qazanılmış təcrübəyə və riyazi modellərin köməyilə proqnoz- 126 Subbaraman R., Jones R., Shiraishi H. Damocles: Do Not Drop Your Guard. Lehman Brothers // Global Economics. – 2003. – April 7. – S. 27. 145 laşdırma xüsusiyyətlərinə diqqətsizlik BVF-na miqyaslı Asiya böhranının qarşısını almağa imkan vermədi. Qazanılmış təcrübə proqnozlaşdırma modellərinin təkmilləşdirilməsinə və böhranların qarşısının alınmasında sistem tədbirlərinin tətbiqinə keçidə təkan vermişdir. Maliyyə bazarı iştirakçılarına nəzarətin təkmilləşdirilməsi üçün kəmiyyət və keyfiyyət məlumatının təhlili üçün nəzərdə tutulmuş kompleks üsulları istifadə etmək, milli bank sisteminin və maliyyə bazarının ümumi vəziyyətini qiymətləndirmək məqsədə- uyğun hesab olunur. Bu üsullar yalnız iştirakçıların daxili pro- blemlərini deyil, o cümlədən xarici risk amillərini nəzərə almalıdır. Ayrı iştirakçıların müflisləşməsi riskinin müəyyənləşdirilməsində cəmləşmiş nəzarəti ölkə daxilində və xaricində maliyyə bazarla- rının vəziyyətinin təhlili və maliyyə böhranlarının yaranma ehti- malının və onların yayılmasının zəncirvarı reaksiyasının qiymət- ləndirilməsi ilə tamamlamaq məqsədəuyğundur. Bu cür yanaşma bütövlükdə maliyyə bazarının sabitliyini artırmağa və böhran baş verdiyi halda zərəri azaltmağa imkan verəcək. Böhranların qarşısının alınması çərçivəsində statistik model- lərin köməyilə əldə olunmuş proqnozlar müxtəlif risklərin reytinqi və qiymətləndirilməsi sistemlərinin məlumatları ilə birlikdə istifadə olunur. Bazar iştirakçılarının cari vəziyyətinə nəzarət on- ların inkişafının proqnozlaşdırılması və mənfi hadisələrin yaranma ehtimalının qiymətləndirilməsi ilə tamamlanır, bu da nəzarət or- qanlarına diqqətini problemlərdə cəmləşdirməyə və vəziyyətə nə- zarət və böhran siqnallarına reaksiya vermə üzrə tədbirləri planlaş- dırmağa imkan verir. Maliyyə bazarında böhranların yaranması riskinin idarə edil- məsi ehtiyacı böhranların qarşısının alınması üzrə xüsusiləşdiril- miş sistemin işlənməsini və yaradılmasını şərtləndirir. Yuxarıda risklərin erkən qarşısının alınmasına və idarə edilməsinə əsaslan- mış müxtəlif yanaşmalar, həmçinin böhranın yaranma ehtimalının azaldılması üçün istifadə olunan üsullar və tədbirlər təhlil edilmiş- dir. Bu yanaşmalar bir sıra ümumi xüsusiyyətlərə malikdirlər və 146 cəmiyyətin sabit inkişafı strategiyasının bir hissəsidir. Böhranların qarşısının alınması sisteminin (BQAS) işinin əsası kimi götürülə biləcək əsas prinsipləri qeyd edək. Risklərin idarə edilməsi və erkən qarşısının alınması sis- temləri maliyyə bazarında böhranların qarşısının alınması məqsə- dilə nisbətən qısa müddət əvvəl tətbiq edilməyə başlamışdır. Bu baxımdan risklərin idarə edilməsi və valyuta, bank böhranlarının erkən qarşısının alınması sistemləri daha çox inkişaf etmişdir. Gös- tərilən sistemlərin əsas dəyərli cəhətlərini müzakirə edək. Böhranların erkən qarşısının alınması sistemlərinin əsas üs- tünlüyü az idarə edilən risklərin qarşısının alınmasına sistem ya- naşma və qabaqcadan görülə biləcək böhranların proqnozlaşdırıl- ması üzrə inkişaf etmiş üsullardır. Böhranların yaranması risklərinin idarə edilməsi sisteminin ə sas üstünlüyü onun təhlükələrin və risklərin cari profilinin (çevrəsinin) hərtərəfli nəzərə alınmasına və qiymətləndirilməsinə, həmçinin böhranların yeni növlərinin yaranmasına səbəb olan amillərin aşkarlanmasına istiqamətlənməsidir. Artıq bu gün göstərilən üstünlükləri bu və ya digər şəkildə istifadə edən təşkilatlar və nizamlayıcı orqanlar mövcuddur. Bu- nun bariz nümunəsi kimi Beynəlxalq Valyuta Fondunu və Beynəl- xalq Hesablaşmalar Bankını göstərmək olar. Birinci istiqamətverici istiqamətə QAS-nin qurulması ideya- sını, onun ölkənin iqtisadi sistemində yerini yaxud onun təşkilini və məqsədlərini müəyyən edən prinsiplər daxildir. Sistem yanaş- manın əsas prinsiplərindən biri iyerarxiya tabeliyi prinsipidir, han- sı ki, sistem təşkilatçısının və layihələndirilən sistemin özünün məqsəd və vəzifələrini uyğunlaşmağa imkan verir. Maliyyə baza- rında böhranların qarşısının alınması sisteminin təşkilatçısı kimi dövlət çıxış edə bilər. Eyni zamanda analoji sistemlərin yaradılma- sına olan tələbat böyük banklar və korporasiyalar tərəfindən irəli sürülür. Görünür ki, sistem təşkilatçısının statusu onun quruluşuna, məqsəd və vəzifələrinə təsir edəcək, amma hazırkı araşdırma mər- Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|