Biblioqrafiya
601
Kəlbəcər
Qayaüstü təsvirlər - ilk və orta tunc dövrü (Dəlidağ dağı)
Yaşayış yeri - ilk və orta tunc dövrü (İstisu qəsəbəsi)
Dovşanlı nekropol - son tunc ilk dəmir dövrü (Araçadzod kəndi)
Balıqqaya nekropolu - son tunc ilk dəmir dövrü (Sırxavənd
kəndinin
şərqində)
Zar mağara düşərgəsi- paleolit (Zar kəndinin qərb tərəfində)
Qala - 1284-cü il (Vəngli kəndi)
Məbəd - XIII əsr (Vəngli kəndi)
Məbəd- 1251-ci il
Kilsə - 1668-ci il (Dovşanlı kəndi)
Kilsə - XVII əsr
Qırmızı məbəd - XVII əsr (Qozlu kəndi)
Alban məbədi - 718-ci il
Kilsə- 1894-cü il
Kilsə - 1898-ci il (Madaqiz kəndi)
Ürək məbədi - 1279-cu il (Talış kəndi)
Kilsə- 1883-cü il (Maxrataq kəndi)
Mədəb - 1881-ci il (Maxrataq kəndi)
Comərd qalası - (Pirilər kəndi)
Qalaboyun qalası - (Qalaboyun kəndi)
Körpü - (Zəyli kəndi)
Uluxan qalası - XVII əsr (Qaraxançallı kəndi)
Alban məbədi - 713-cü il (Dastaqir kəndi)
Daş qoç fıquru ərəb yazısı ilə - XIX əsr (Zar kəndi)
Daş at fıquru - (Zəylik kəndi)
Lök qalası - XIII-X1V əsrlər (Qanlıkənd kəndi, meşədə)
Xanabert qalası (Vənkli kəndi)
Müqəddəs Yaqub kilsəsi - 635- ci il (Kolataq kəndi)
Alban məbədi - 614-cü il (Kolataq kəndi)
Qala - (Şaplar kəndi)
Alban məbədi - XII əsr (Çıldıran kəndi)
Qırmızı məbədi - XIII əsr (Çıldıran kəndi)
Alban məbədi - X əsr (Qarnakar kəndi)
Alban kilsəsi - XI əsr (Qarnakar kəndi)
“Xotəvəng” məbədi - 1204-cü il (Qozlu kəndi)
Azərbaycanın tarixi abidələri və toponimləri
602
Alban məbədi - 698-ci il (Qocaqot kəndi)
Alban məbədi - 672- ci il (Qocaqot kəndi)
Məbəd - 1283-cü il (Həsənriz kəndi)
Alban məbədi - 500-cü il (Həsənriz kəndi)
Gəncəsər monastrı - 1238-ci il (Vənkli kəndi)
Xudavəng monastrı - XII-XVII əsrlər (Kəlbəcər rayonu, Tərtər çayının
qərbində)
Biblioqrafiya
603
Qərbi Azərbaycan toponimləri
Türk toponimlərinə təcavüz dövrləri
İndiki Ermənistanda türk mənşəli toponimlərin
dəyişdirilməsini
aşağıdakı dövrlərə bölmək olar.
1. 19-cu əsrin əvvəllərindən 1918-ci ilə qədər dəyişdirilən toponimlər
2. 1918-1920
3. 1920-1930
4. 1930-1960
5. 1960-1980
6. 1991-ci ildən sonra dəyişdirilənlər
İlk addəyişdirmə 1801-ci ildə baş vermişdir.
Addəyişmənin I dövrün-
də türk mənşəli adlar rus mənşəli toponimlərlə əvəz edilmişdir. Bu da
ərazinin Rusiya tərəfindən işğalı və oraya rusların kütləvi şəkildə köçü-
rülməsi ilə bağlıdır.
İlk dəyişdirilən ad Calaloğlu (Stepanovan) rayonundakı Qaraməhəm-
məd kəndinin adının dəyişdirilib Aleksandrovka qoyulması ilə başlayıb .
1918-1920-ci illərdə dəyişdirilən indiki Ermənistan ərazisindəki türk
mənşəli adlar:
Molla Dursun - Şaumyan (Eçmiədzin)
Yuxarı Ağdam - Qanzakar (İcevan)
Tamamlı - Burastan (Artaşat) və s.
SSRİ dövründə toponimlərin dəyişdirilməsi
1924-1930 illər ərzində Ermənistanda 80 toponim dəyişdirilmişdir.
Toponimlərin dəyişdirilməsinə səbəb kimi 3 yanvar 1935-ci ildə Ermənis-
tan SSR-nin rəsmi qərarı göstərilirdi.
Rəsmi qərarda deyilirdi ki, Ermə-
nistandakı yer adları dini məna daşıdığı, keçmişin feodal ünsürlərini
özündə əks etdirdiyinə görə dəyişdirilməlidir.
Ermənistandakı Türk topo-
nimlərinin dəyişdirilməsinə əsas səbəb bu adların Türk mənşəli olmasıdır
və bu da indiki Ermənistanda etnik əhalinin Azərbaycanlılar olduğunu
sübut edən əsas dəlildir.
Toponimlərin dəyişdirilməsi prosesi İİ Dünya Müharibəsindən sonra
(1946-1950), daha da sürətləndi. Buna əsas səbəb 1946-1948-ci
illərdə
Yaxın Şərqdən, Şərqi Avropa və Amerikadan Ermənistana köçən
ermənilərin sayının artması idi. Bu illər ərzində təqribən 90 000 erməni
Qərbi Azərbaycana köçürülmüşdür.
Azərbaycanın tarixi abidələri və toponimləri
604
1930-60-cı illərdə dəyişdirilən toponimlər; Addəyişmə 1935-ci ildə
müvəqqəti təxirə salınıb. Lakin 1935-ci il yanvarın 3-dən
isə bu iş yenidən
başlamış və Ermənistan SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyəti ilk fərmanı
imzalamışdır və ilk fərmanla 29 rayonda 72 türk toponimi dəyişdirilərək
mənəvi soyqırım qurbanı olmuşdur.
Qızıl kilsə - Karmiravan (Qukasyan)
Böyük kəpənək - Musaelyan (Axuryan)
Künən - Getaşen (İcevan)
Boğaz kəsən - Dzorakan (Ani)
İtquan - Gülüstan (Əzizbəyov) və s.
Daşkənd (Göyçə)
Daşkənd - Göyçə mahalında kənd. Kənd Aşağı Şorça, Yuxarı Şorca,
Qoşabulaq, Qayabaşı, Sarıyaqub kəndləri ilə əhatə olunmuşdur.
1988-ci ildə isə axırıncı azərbaycanlılar sovet ordusunun ermənilərə
köməyi nəticəsində öz ata-baba yurdundan qovulmuşdur.
Onların əksər hissəsi Bərdə rayonunun
Yeni Daşkənd kəndində
yaşayır.
Zod
Zod - Göyçə mahalında yerləşən, XX əsrin ortalarına kimi əhalisi
əsasən azərbaycanlılardan ibarət olan qədim yaşayış məskəni (kənd). Hal-
hazırda Ermənistanın ərazisindədir Tarixən
Azərbaycan türklərinin
məskunlaşdığı kəndi 1923-cü ildə Sovet rəhbərliyi bütöv Göyçə mahalı ilə
birlikdə Ermənistana verib
Zodlular hazırda əsasən Göygöl rayonunda,
xüsusən həmin rayonun
Yeni Zod kəndində məskunlaşmışlar.
Abaran - Qərbi Azərbaycanın (indiki Ermənistan Respublikası)
Abaran mahalı ərazisində rayondur.
Rayon 1930-cu il sentyabrın 9-da yaradılıb. 1935-ci yanvarın 3-nə
kimi Abaran,daha sonra isə
Aparan rayonu adlandırılıb. Rayon ərazisin-
dən Qarasu (dəyişdirilmiş adı Sev-Çur) çayının
sol qolu olan Abaran
(dəyişdirilmiş adı Kasax) çayı axır. Uzunluğu 98 km olan bu çayın hövzə-
sinin sahəsi 1852 kv. km-dir. Çay öz başlanğıcını Qərbi Azərbaycanda ən
hündür dağ olan Alagöz (hündürlüyü 4090 m),(dəyişdirilmiş adı Araqats)
dağının yamacından götürür. 1970-ci illərdə rayon ərazisinin bir hissəsi