Microsoft Word Baba -edebiyyatda lirik nov doc
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- MƏNSUR ŞEİR
36 MƏNSUR ŞEİR
Lirik növ haqqında danışarkən belə nəticə çıxarmaq olmaz ki, bu növdə yaranan əsərlər yalnız nəzmlə yazıla bilər. Ədəbi prosesin inkişafı göstərir ki, çağdaş Azərbaycan nəsri bədii-poetik strukturu baxımından daha da zənginləşir. Bu ədəbi inkişaf bəlkə də rus və Avropa bədii nəsrində özünü daha çox göstərmişdir. İndi ədəbiyyat nəzəriyyəçiləri, ədəbi tənqidçilər lirik nəsr anlayışından tez-tez istifadə edirlər. Bu isə ondan irəli gəlir ki, yazıçılar təsvir olunan obyektiv gerçəkliyə daha emosional münasibət bəsləyir, insanın daxili-mənəvi aləminin dəruni hisslərini, həyəcanlarını nəsr dilində daha obrazlı şəkildə, şairanə surətdə təsvir edirlər. Belə təsvirlərdə bəzən hətta təsvir və tərənnümün sərhəddini müəyyən etmək olmur. Beləliklə də nəsr dili şeirləşir və təhkiyənin bədii strukturuna qüvvətli bir lirizm nüfuz edir. Bu isə yazıçıdan fövqəladə sənətkarlıq, hadisələrə, varlığa obrazlı, şairanə münasibət tələb edir. Lirik və epik elementlərin müştərək xüsusiyyətləri zə- minində yaranan yeni bədii formalardan biri məhz mənsur şeirdir. Görkəmli ədəbiyyat nəzəriyyəçisi C.Xəndan yazırdı: «Nasirlər bədii həyəcanı daha artıq vermək, janr sahəsində yenilik yaratmaq üçün lirik nəsr yaratmağa başlayırlar. Beləliklə, nəsrlə şeir arasında bir növ yaxınlıq əmələ gəlir. Mənsur şeir deyilən yeni növ nəsrin inkişafı ilə əlaqədar olaraq yaranır ki, buna ahəngdar (ritmik) nəsr də deyirlər. Mənsur şeir hiss və həyəcanın yüksək ifadəsini vermək üçün nəsrə lirik xüsusiyyət gətirir» 1 . 1 Ъ.Х.Щаъыйев. Ядябиййат нязяриййяси, Бакы, Азярняшр, 1958, сящ. 251.
37 Əlbəttə, bu deyilənlər şeirlə nəsri heç vaxt eyniləşdirmir. Çünki şeirin və nəsrin öz texniki qanunları, poetik dil sistemi var. Lakin yuxarıda deyildiyi kimi, mənsur şeirin dili öz təsirliliyi, emosionallığı, səs sistemi, müəyyən poetik tələblərə cavab verməsi, onu lirik şeirə bənzədir. Həm də demək lazımdır ki, mənsur şeirdə hiss-həyəcanın, lirik qəhrəmanın romantik hisslərinin tərənnümü üstünlük təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, mənsur şeirlər həcmi etibarı ilə də çox yığcam və lakonik olurlar. Çünki mənsur şeirlərdə təhkiyə genişliyi, əhvalatçılıq yox, lirik tərənnüm hissi əsasdır. Burada nitqin emosionallığı, şeir dilinə məxsus rəngarəng ritm mənsur şeiri daha çox şeirə yaxınlaşdırır. Mənsur şeirlərdə hadisə və əhvalatların təhkiyə dili ilə nəql olunması yox, hisslərin ekspressiv-emosional tərənnümü əsas götürülür. Əslində mənsur şeirlər lirik xarakterli çox da böyük olmayan nəsr əsərlərinə deyilir. Orada, yəni mənsur şeirdə təhkiyə faktoru, əhvalat olsa da, lirik subyektiv qiymətləndirmə, buna uyğun olaraq əsərin ritmik- intonasiyalı strukturu əsas tutulur. Mənsur şeiri həqiqi lirik şeirdən fərqləndirən ən xarakterik cəhətlərdən biri də budur ki, belə şeirlərin səs quruluşu, poetik konbinasiyaları lirik şeirdə olduğu kimi, ardıcıl və sistemli səciyyə daşımır 1 .
Beləliklə də «Lirik və epik xüsusiyyətlərin müştərək birgə halında iştirak etdiyi, həm də insanın daxili, hissi aləmini qələmə alan, vəzn, qafiyə, bölgü kimi nəzm şərtlərindən uzaq, təbii ritmik nəsr dili ilə yığcam yazılan əsərlərə mənsur şeir adı verirlər» 2 . 1 Словарь литературоведческих терминов. Москва, 1974, сящ. 386. 2 Мир Ъялал, П.Хялилов. Ядябиййатшцнаслыьын ясаслары, Бакы,
38 Mənsur şeir janrına aid nəzəri axtarışlar göstərir ki, rus ədəbiyyatında İ.Turgenev, fransız ədəbiyyatında R.Rollan, hind ədəbiyyatında R.Taqor və başqaları bu formanın ən yaxşı nümunələrini yaratmışlar. Azərbaycan ədəbiyyatında da mənsur şeir janrında yazıb-yaradan sənətkarlar olmuşdur. Lakin Azərbaycan ədəbiyyatında mənsur şeir janrının ən böyük nümayəndəsi, ardıcıl yazanı Gülhüseyn Hüseynoğludur. Görkəmli yazıçı- nın çox da böyük olmayan mənsur şeirlərinin məzmun və mündəricəsində müxtəlif mövzuların emosional, şairanə bədii həlli verilir. G.Hüseynoğlunun yığcam, lakonik mənsur şeirlərində yazıçının gerçəkliyə sözlə ekspressiv münasibəti, bədii obyektin mediativ təsvir və tərənnümü xüsusi yer tutur, diqqəti xüsusi olaraq cəlb edir. Düzdür, müasir Azərbaycan ədəbiyyatında mənsur şeir janrında yazan başqa sənətkarlara da rast gəlinir. Lakin cəsarətlə demək mümkündür ki, G.Hüseynoğlu bu janrın ən professional yaradıcısı olan mahir qələm sahibidir. Onun mənsur şeirləri nəinki öz mövzularına görə, həm də obyektiv gerçəkliyi bədii dil ekvivalentinə çevirmək baxımından oriji- nal sənət nümunələridir. Müəllifin öz oxucusuna çatdırmaq istədiyi ideya sözün bədii plastikasında özünəməxsus üslubi çalarlarla çatdırılır ki, bu mühüm cəhət G.Hüseynoğlunun mənsur şeirlərinin müəllif atribusiyasını müəyyən etməkdə əsas rol oynayır. Bir sözlə, onun mənsur şeir yaradıcılığı ardıcıl olaraq, heç kimə bənzəməyən bir inkişaf yolu keçir. Sənətkarın yaradıcılığı üçün xarakterik olan cəhətlərdən biri də budur ki, Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında mənsur şeir janrından, onun bədii xüsusiyyətlərindən bəhs edən bütün
«Маариф», 1988, сящ. 101.
39 tədqiqatçılar birmənalı şəkildə G.Hüseynoğlunu mənsur şeirin əsas nümayəndəsi hesab edir, onun mənsur şeirlərini bu janrın ən dəyərli nümunələri kimi göstərir və təqdir edirlər. G.Hüseynoğlunun mənsur şeirləri haqqında deyilənlərdə bir həqiqət vardır. Çünki o, yuxarıda dediyimiz kimi, geniş epik süjetə malik ola bilən mövzuları belə, kiçik həcmli mənsur şeirin məzmununda əridə bilir. Yazıçının ilk mənsur şeiri - «Bənövşə əfsanəsi» əsəri məhz bu sənətkarlıq cəhəti ilə yadda qalır. Adından da göründüyü kimi, Bənövşə əfsanəsi – bu sevgili qızın başına gələn qədim və ən qədim əfsanə geniş təfsilat, nağıletmə və təhkiyə tələb edir. Müəllif bu əfsanədən istifadə etməklə bu kontekstə yaxın olan naxırçı oğlu Baharın nakam məhəbbətini təsvir edir. Lakin bu əhvalatın özü də sanki yaxın keçmişdə baş verən əhvalatlar fonunda bir əfsanəyə çevrilir. Sonrakı gənc nəsil, bütün el-oba, insanlar həm Bənövşənin, həm də naxırçı oğlu Baharın yarımçıq qalmış, nakam məhəbbət əfsanəsini kədərlə, hüzn və təəssüflə qarşılayırlar. Əsərdə həm Bənövşənin, həm naxırçı oğlu Baharın və həm də «məsum çiçəyin» - bənövşənin əfsanəsi qədim bir bayatının hüznlü məzmunu fonunda təsvir və tərənnüm olunur.
Bu bayatının kədərli notları mənsur şeirdəki əhvalatların təsirli, elegiya məzmunu ilə çulğaşaraq əsərin Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|