Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 149 XVIII əsrin əvvəllərində Azərbaycan ərazisi Rusiya və Osmanlı imperiyaları arasında gedən müharibələrin mərkəzində idi. Səfəvilər dövlətinin zəifləməsindən istifadə edən Rusiya ciddi «Qafqaz siyasəti» yeridirdi. I Pyotrun Azərbaycan neftinə və geostrateji mövqeyinə olan marağı Türkiyə ilə münaqişəyə gətirib çıxardı. Bu münaqişələr yerli xalqa ağır zülm və bəlalar verdi (102; 320). XVIII əsrin əvvəllərində Şimali Qafqazlıların Qarabağa (Gəncə-Qarabağ əyalətinə) aramsız basqınları başlandı. 1712-ci il hücumu zamanı Bərdədən Qazağa qədər olan düzənlik yerlərdəki yaşayış məskənləri talandı, xeyli insan tələf oldu və əsir düşdü (8, s.245; 49, s.15; 259). Qarabağın dağlıq hissəsində yaşayan qeyri-müsəlmanlar (alban-xristianlar) hədiyyələr verərək əsirləri xilas etdi, müsəlmanlar isə əsir aparıldı, yaşayış məskənlərinin çoxu boş qaldı (49, s.14-17; 259, s.29-30). Bu səbəbdəndir ki, Bərdə nahiyəsində olan kəndlərin də bir çoxu mənbələrdə boş, sakinsiz kimi qeyd edilir (49, s.15). Alban soykökündən olan Yesai Həsən Calalın «Alban ölkəsinin qısa tarixi (1702-1722)» əsərində məlumat verilir ki, 1721-ci ildə növbəti hücum zamanı dağıstanlılar Kür çayından Qarabağın dağlıq hissəsinə qədər bütün kəndləri viran qoydular, əhalini soyub taladılar (259, s.29-31). Yesai Həsən Calal Şamaxının talan edilməsi haqqında məlumatının ardınca nəql edir ki, «bu şəhəri aldıqdan sonra Gəncə və İrəvan hakimləri bu barədə şaha etirazlarını bildirərək xəbər verdilər, özləri isə bütün orduları ilə hərəkət etdilər və Kür çayının sahilinə, Aqvan (Albaniya) şəhəri Bərdəyə gəldilər. Bölgənin bütün hakimləri ilə İrəvan xanı, bütün əyanlar ilə Gəncə xanı və yerdə qalan 30 min nəfərlik qoşunla oraya toplaşdılar» (259, s.28). Mənbə məlumatında deyilir: Şahın özünün və qoşununun başı Qəndəharda qarışdığından, şimaldan gələn bu hücumun Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 150 qarşısını almağa maraq göstərmədi. Kür çayını keçərək hücum edən basqınçılar əhalini Tərtər və Xaçın çayları boyunca Arsak dağlarına tərəf qovdular (259, s.29). Yığdıqları qənimətləri və əsirləri toplayaraq Xaçınla Tərtər arasında düşərgə saldılar. Onların «Qarı körpüsü»ndən Bərdəyə hücum edəcəyini bilən əhali bütün tədbirləri görərək düşmənə ağır zərbələr vurduğuna görə, oradan tezliklə çıxıb getməyə məcbur oldular. Kürü təcili keçib topladıqları qənimətləri və əsirləri öz vilayətlərinə göndərdikdən sonra, özləri Gəncə üzərinə basqın etdilər (259, s.31). Səfəvi hakimiyyətinin zəifləməsindən istifadə edən Nadir xan Əfşar hakimiyyəti ələ keçirdi və Səfəvilər dövründə olan torpaqları geri qaytarmaq yürüşlərinə başladı. Azərbaycan ərazisində yenidən hərbi əməliyyatlar başlandı. Səfəvi dövlətinin bərpasına tərəfdar olan feodallara qarşı mübarizə ilə əlaqədar II Təhmasib 1730 – cu ildə Uğurlu xanı 700 nəfərlik dəstə ilə Gəncəyə göndərdi. O, Bərdə və Bərgüşadda 12 minlik ordu yığmağa nail oldu. Osmanlı İbrahim paşaya qulluq edən Qara bəy də «iranlı əsgər» ordusu ilə Uğurlu xanla birləşdi (320, s.177). 1733-cü il sentyabr ayının 26-da Bakıda rus komandanlığının dəftərxanasında Gəncədən olan şabranlı Hacı Məhəmməd aşağıdakıları danışmışdır: Guya o, Şamaxıda öyrənmişdir ki, Surxay və Krım xanı birlikdə 18 minlik ordu ilə Kürə tərəf hərəkət etmiş, oradan Surxay Şamaxıya qayıtmış, xan və onunla Surxayın naibi – Qara bəy körpü tikərək Kürdən keçib Cavaddan yuxarı yollanmışdır. Komandanlığı altında 6 min adam olan Gəncəli Əli paşa da bura gəlmışdir. Onlar birləşmiş halda Bərdəyə yola düşmüş, 3 günə gəlib çatmış, sonra isə Qarabağdan keçib ərdəbililərin yay iqamətgahına gəlmışlər. Bu- rada onlar öyrənmışlər ki, artıq iranlılar Ərdəbili tərk etmişlər. Əli paşa tatar ordusunu yay iqamətgahında qoyub, türk dəstəsini Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 151 Ərdəbilə göndərmış, özü isə 700 nəfərlik dəstə ilə Gəncəyə qayıtmışdır (320, s.193). Nadir xan Əfşar Səfəvilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoydu, keçmişdə Səfəvi dövlətinin tərkibinə daxil olmuş əraziləri öz hakimiyyəti altına keçirmək üçün xeyli mübarizə apardı və buna nail oldu (320, s.193-195). Nadirin şah seçilməsi üçün Muğanda çağırılmış (1736 – cı ildə) yığıncaqda Muğan və Bərdə əhalisi Səfəvi sülaləsinin tərəfini saxlayaraq Əfşarlar soyundan olan Nadirin əleyhinə çıxdıqları üçün ciddi cəzalandırıldılar. Nadir şah Əfşar Qarabağın yerli sakinlərindən olan Cavanşir, Otuzikilər və Kəbirli ellərini Xorasanın Sərəxs torpaqlarına köçürdü. O, məliklikləri (5 məliklik var idi) Gəncə xanının itaətindən çıxarıb, birbaşa şahlığın mərkəzinə tabe etdi (25; 133, s.30). Abbasqulu Ağa Bakıxanov Nadir şahın yürüşləri zamanı dəfələrlə Bərdəyə gələrək orada yerləşməsi barədə məlumat ve- rir və qeyd edir ki, Nadir şah 1732-ci ilin mayında Azərbaycanın şimalına doğru hərəkət edərkən Bərdədən keçmişdi. Orada məğlub olduqdan sonra Bərdəyə qayıtmış, yenidən Dərbənd üzərinə yürüş etmişdi (125; 208, s.149). Abbasqulu Ağa Bakıxanov Nadir şahın Gürcüstanda apardığı döyüşdən geri çəkilərək Bərdəyə gəlməsindən bəhs edərək yazır: «Bundan so- nra Nadir təcili olaraq Türkiyə sərhəddindən qışlamaq üçün ən əlverişli yer olan Bərdəyə gəldi» (208, s.149). O, Bərdədə bir müddət qalıb hazırlaşdıqdan sonra, 1743-cü ilin yanvarında Dərbənd üzərinə hücum etdi. Təbəristandan Dərbəndə qayıtmış Nadir şah 5 dekabrda yenidən Bərdəyə gəldi, atlara yem çatışmadığı üçün Bərdədən Kürün sol sahilinə keçərək Ərəşdə düşərgə saldı (208, s.150). Mənbələrin məlumatına görə, Nadir şah Əfşar Azərbaycan ərazisinə dördüncü yürüşündə – Şəki üzərinə Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|