Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 140 əmirləri arasında gərgin mübarizədən istifadə edən teymuri Sul- tan Şahrux 1420-ci ilin dekabrında Arazı keçib Qarabağa daxil oldu. I Xəlulillah qardaşı Mənuçöhr və Azərbaycan əmirləri ilə birlikdə onun yanına gəldi. O, teymuri Şahruxun nəvəsi ilə evlənməklə bu ittifaqı daha da möhkəmləndirdi. Lakin Azərbaycanda Şahruxun mövqeyi möhkəm deyildi. Çünki, bir tərəfdən, Qara Yusifin varisləri, digər tərəfdən, Gəncə və Bərdə hakimləri ona qarşı ciddi mübarizəyə başlamışdılar (45, s.110- 136; 48; 141, s.96-98). 1436-cı ildə Şahrux hakimiyyəti Cahanşaha verdi. Əbubəkr Tehrani «Kitabi diyarbəkriyyə» əsərində bildirir: «1447-ci ilin axırlarında İskəndər ibn Qara Yusifin oğlu Əlvənd yağı olub öz hörmətli əmisi Cahanşah Mirzəyə qarşı üsyan qaldırdı, Kürdüstandakı Ərbili tutdu. Cahanşah Mirzə onu dəf etmək üçın Əmir Rüstəm Tərxanı hücuma göndərdi. Qoşun oraya çatan kimi hər iki tərəf arasında böyük qırğın oldu, Əlvənd məğlubiyyətə uğradı. Qarət olunmuş və əhvalı pərişan halda Cahangir Mirzənin yanına getdi. Cahanşah Mirzə elçi göndərib Əlvəndi Cahangir Mirzədən tələb etdi” (22, s.108). Cahangir Mirzənin rədd cavabından sonra Cahanşah Mirzə qışı Gəncə və Bərdədə keçirdi. Üç ildən sonra Ərzincana Osman bəyin oğlu Mahmud bəyin üzərinə qoşun göndərdi (22, s.108). Əbubəkr Tehrani daxili çəkişmələrin sonrakı gedişini şərh edərək bildirir ki, Ərəbşah bu hücumlar zamanı Gəncə və Bərdə tərəfə çəkildi (22, s.131). Əbubəkr Tehrani Sahibqranın Azərbaycana yollanması və Həsənəlinin qüvvələrinin məhv olmasından bəhs edərək bildirir ki, «Həsənəli naxələf bir övlad kimi atasının var-dövlətini quma- ra qoydu, lüt-üryan, rüsvay və pərişan halda qaçdı, arvad- uşağından ayrı düşüb mülkünü və malını itirdi. O, düşərgədən Bərdəyə qaçdı. Cahanşahın ölümündən Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 141 sonra həmin vilayətin hakimi olmuş Piri Qaramaninin övladları (əvvəlcə) onu Sahibqranın hüzuruna göndərmək istədilər (lakin) sonra bu fikirdən daşınıb ona imkan verdilər ki, Ərdəbilə getsin və böyük şeyxlərin (Səfəviyyə təriqətinin banisi Şeyx Səfiəddin İshaq nəzərdə tutulur) hüzuruna pənah aparsın. İki aydan sonra o, möminliyin pənahı olan şeyx ilə birlikdə Sultan Əbu Səid Mirzənin hüzuruna getdi» (22, s.244, 249-250). Əs-Samani «Tarixnamə» əsərində Teymuri Sultan Şahruxun Əmiran şaha yazdığı məktubu şərh edərək bildirir ki, «… Qoy o (Xəlil Mirzə – Q.H), Beyləqan, Bərdə kimi ən çiçəklənən vilayətin torpaqları və Trabzona qədər ölkələrlə, kifayətlənsin və oraya yola düşsün, Mavarannəhr ölkəsini isə əmirzadə Pirməhəmməd Bahadura qoysun …» (288, II, 60). XV əsrin axırlarında daxili çəkişmələr Ağqoyunlu dövlətini zəiflətdi. Ruzbixan Xunci «Tarix-i alam-ara-yi Əmini» əsərində bildirir ki, 1486-cı ilin avqustunda «Xəlil bəy Sufi Şiraz darğası vəzifəsindən geri çağırıldı və əmir Müzəffər əd- Din Mənsur Pornək vali və hökmdar sifətilə Şiraza yola düşdü. Xəlil bu vəzifədən ona görə qovuldu ki, o, isti bölgənin ərazilərinə və Caruna (Hörmüz adası) dəfələrlə hücum etdiyinə görə, ondan saraya daimi olaraq şikayətlər göndərilirdi. Xəlil, hətta, Hindistanı (Hindi) da işğal etməyi nəzərdə tutmuşdu və bu məqsədlə gah gəmi düzəltdirir, gah da Fars (körfəzi – müəllif) sahillərində istehkam inşa etdirirdi. … Həmin vaxt Gürcüstan, Gəncə və Bərdə vilayətləri (vəch-i xuriş) padşahzadə Bəysunqura təhkim edilmişdi» (364, s.70). Azərbaycanın başqa əraziləri kimi Bərdə də əldən-ələ keçən hakimiyyətlərin acı nəticələrinə tab gətirməli olurdu. Ruzbixan Xunci Şeyx Heydərin hücumları zamanı Bərdə ərazisindən keçməsi ilə əlaqədar olaraq həmin vilayətə Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 142 daxil olan yerlərin adını çəkir (364, s.86). O qeyd edir ki, Şeyx Heydərin göstərişi ilə Ərdəbildən çıxıb Arazı keçərək Qarabağa gələn ordu Bərdə vilayətinə daxil olan şəhər və qalaları tutaraq, məcburi vergi tələb edənlərlə mübarizə etmək qərarına gəlmişdi. Ruzbixan Xunci yazır: «O, Bərdə vilayətindəki Böyük Hakimin mülkü Caraberti (Çarpert) (Carabert Bərdə ilə Gəncə arasında, Kürəkçay üzərində qaladır) (364, s.135) vilayətinə gəldi, onu talan etdi və zimmilər cəmiyyətinin mülkiyyətini əlindən aldı» (364, s.86). Hakimiyyət uğrunda çəkişmələr gedən zaman Uzun Həsənin nəvəsi Rüstəm Mirzə Naxçıvanda Əlincə qalasına salınmışdı (45, s.110). 1492-ci ildə Əbih Sultan Rüstəm Mirzəni Əlincə qalasından xilas etdi. Hakimiyyət uğrunda mübarizə yenidən canlandı. 1492-ci il may ayının əvvəllərində Bərdə yaxınlığında Baysunqurun qoşunu Rüstəm Mirzənin qoşunu ilə döyüşə girdi. Döyüş Rüstəm Mirzənin qələbəsi ilə başa çatdı (45, s.110). Rüstəm 1492-ci ilin 28 mayında taxt üstündə mübarizəyə başladı (364, s.144). 1492-ci il mayın sonunda Təbrizdə Ağqoyunlu taxtına əyləşdi. Rüstəm Mirzə geniş torpaq sahələri – soyurqal paylamaqla özünə böyük rəğbət qazandı. Həsən bəy Rumlu bildirir ki, «yüz il ərzində Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu padşahlarından heç biri Rüstəm Mirzə qədər soyur- qal paylamamışdı. Məhz bu səxavəti sayəsində o, beş il (1492- 1497) Ağqoyunlu dövlətini idarə etdi» (45, s.110; 156; 315; 364, s.143). Rüstəm Mirzənin hakimiyyəti dövründə iri feodallar daha da gücləndilər və mərkəzi hakimiyyətə qarşı çıxdılar. 1492-ci ilin sonunda hakimiyyətdən devrilmiş Baysunqur babası Fərrux Yassarın köməkliyi ilə Bərdə ilə Gəncə arasında Rüstəmə qarşı döyüşə girdi, lakin məğlubiyyətə uğradı. Rüstəm Mirzə Şirvana daxil oldu, onu viran etdi. Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|