Microsoft Word Berdenin siyasi tarixi Sonuncu doc
Yüklə 2,9 Kb. Pdf görüntüsü
|
Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 128 xəzərlərlə razılığa gələrək, Xəzər dənizinə çıxıb oradan Kür çayına keçməklə, Bərdəyə gələ bilərdilər. Şəhəri soyub- talamağın asan başa gəlmədiyini gördükdə isə əhalini qırmış, şəhəri talan edib, dağıtmışlar. Araşdırmalar göstərir ki, cənubdan və şimaldan yadellilərin yürüşləri, soyğunçuluq, dağıntılar şəhərin ahəngdar inkişafını pozmuş, eyni zamanda şimallıların kasad təbiətlərinin və acgöz niyyətlərinin ucbatından edilmiş qarətçi hücumlar Azərbaycanda müstəqil siyasi quruluşa və dövlətçiliyə güclü zərbə vurmuşdur (265; 358). Ruslar tərəfindən dağıdılmış Bərdəni bərpa etmək, onu əvvəlki vəziyyətinə qaytarmaq Salari hakimlərini maraqlandırmamış, Salarilər dövlətin paytaxtı olan Ərdəbilin inkişafı ilə daha çox məşğul olmuşlar (169, s.156). Nəhayət, Bərdə şəhəri Salarilər dövründə nəinki inkişaf etməmiş, hətta hakimiyyət uğrunda gedən çəkişmələr, ara müharibələri, soyğunçu hücumlar, yerli hakimiyyət orqanlarının fərasətsizliyi nəticəsində dağılmış, əvvəlki şəhərdən əsər-əlamət qalmamışdır. Bərdə şəhəri ruslar tərəfindən dağıdıldıqdan sonra uzun müddət xarabalıqlar içərisində qalmışdır. Əl-Müqəddəsi xəbər verir ki, Bərdənin «ətrafları artıq dağılmış, əhalisi azalmışdır. Bərdənin qalası indi nizamsız haldadır» (173, s.131; 316, s.7). Yaqut əl-Həməvi özündən əvvəlki müəlliflərin yazdıqlarına istinad edərək bildirir: «Bərdənin çox böyük şəhər olduğunu qeyd edirlər. Bu, köhnə məlumatdır. İndi həmin şəhərdə heç bir şey qalmamışdır. Azərbaycanda gördüyüm Bərdə şəhəri tamamilə dağılmış, əhalisi azalmış, kiçik kəndə çevrilmişdir. Orada vəziyyət dözülməzdir, aclıq və yoxsulluq- dur» (40, s.87; 370, s.25). Bərdənin tamamilə bərbad hala düşməsində yerli hakimlərin laqeydliyi də öz təsirini göstərdi. «Ruslarla Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 129 müharibə zamanı hakim dairələrin təzyiqi ilə (ölkəni) ağılsız adamların idarə etməsi nəticəsində vaxtaşırı baş verən və bu günədək davam edən basqınların törətdiyi dağıntılara baxmaya- raq…» bu dağıntını aradan qaldırmağa maraq göstərilmədi (268, s.86). Ərəb xilafətinin zəifləməsi, ayrı-ayrı dövlətlərin yaranması ilə yeni paytaxtlar olan Ərdəbil, Təbriz, Gəncə, Şamaxı kimi şəhərlər inkişaf etməyə başladı. Bərdə həmin dövrdən ölkənin siyasi-inzibati mərkəzi hüququnu itirdi. Bərdənin böyük iqtisadi rolu tənəzzülə uğradı (169, s.156). O, yalnız din və mədəniyyət mərkəzi kimi qaldı (169; 211, s.44; 231, s.35). Həmin vaxtdan etibarən şimaldan gələn ticarət yolunun üstündə yerləşən Gəncənin nüfuzu artdı. X əsrin 60-cı illərində Arran valisinin iqamətgahı artıq Bərdədə deyil, Gəncədə yerləşirdi. V.Bartold yazır: «Gəncə şəhəri Şəddadilərin əlinə keçərək onların paytaxtı oldu. Bundan sonra Gəncə Qafqazın əsas şəhəri hesab edilirdi. Bərdə isə artıq özünə gələ bilmədi» (211, s.44). Şəddadilər sülaləsinin banisi Məhəmməd ibn Şəddad Salariləri məğlub etdikdən sonra, onun oğlu Əli Ləşkəri 971-ci ildə hakimiyyəti ələ keçirdi və Gəncə əmirliyinin əsasını qoydu. Həmin vaxtdan etibarən Gəncə şəhəri Şəddadilər dövlətinin (971-1075) paytaxtına çevrildi (48, s.10). Bütün Arran Şəddadilər tərəfindən ələ keçirildiyi üçün Bərdə də həmin dövlətin tərkibində qaldı. Çox keçməmiş Şəddadilərin zəifləməsindən istifadə edən Şirvanşah Məzyədilər Bərdəni ələ keçirdilər (982-ci ildə). Şirvanşah Məhəmməd ibn Əhməd (981- 991) Bərdəni idarə etməyi Əli ibn Musaya tapşırdı. İbn Musa isə bir müddətdən sonra özünü müstəqil hakim elan etdi. Lakin bu da çox çəkmədi. Şəddadi hökmdarı Fəzl ibn Məhəmməd 993-cü ildə Bərdəni yenidən Şəddadilər dövlətinə tabe etdi (5, s.132; 90, s.20). Бярдя шящяринин ъоьрафи, сийаси вя мядяни тарихи 130 XI əsrin 50-ci illərində Azərbaycana gəlmiş Səlcuqlar Şəddadiləri də asılı vəziyyətə saldılar. Bərdə də səlcuqların əlinə keçdi. Həmin dövrdə davam edən hücumların arası kəsilmirdi. İ.Artamanova görə, 1062-ci və 1065-ci illərdə alanlar iki dəfə Bərdəyə hücum edib onun ətrafını qarət etmiş, saysız-hesabsız əsir aparmışlar (90, s.61; 198, s.22). Əl-Hüseyni bildirir ki, «h.460-cı ildə (m.1068-ci ildə) Ba- qrat adlı Abxaz (söhbət Gürcüstandan gedir – Q.H.) çarı Bərdə üzərinə hücum etdi, bu, müsəlman ölkələrindən biri idi. Onda sultan (Alp Arslan – Q.H.) planlaşdırdığı kimi möhkəmləndi və Abxaz ölkəsinə tələsdi…» (182, s.54). Müəllif yazır ki, «sultan sonra Abxazın çarı Baqrata qarşı mübarizəni davam etdirdi» (182, s.56). Mənbələrə əsaslanan tədqiqatlarda bildirilir ki, 1068-ci ildə səlcuq sultanı Alp Arslan Arrana daxil oldu. Bu zaman ətrafda olan hökmdarlar ona öz münasibətini bildirməyə çalışırdı. Şirvanşah Fəribürz qiymətli hədiyyələrlə Alp Arslanın yanına gəldi, öz xidmətini ona təklif etdi (309, s.60). Gürcüstan səfərindən sonra Gəncədən keçib Bərdəyə gələn sultana, Bab əl- Əbvab şəhərinin nümayəndələri şəhərin bir neçə rəisinin şirvanşah Fəribürz tərəfindən həbs edilməsi barədə şikayət etdi. Sultan onların azad edilməsini tələb etdi və onların azadlığa buraxılmasını təmin etdikdən sonra şirvanşahın özünü həbsxanaya saldı. Sonra onu həbsdən azad etdi və ondan böyük miqdarda illik xərac verməyi tələb etdi (309, s.61). Əl-Hüseyni yazır ki, «Sultan Gürcüstanda beş ay qaldı. Sonra ona xəbər verdilər ki, türk sultanı ölmüşdür, həmin vilayətin işlərində və hakimiyyətdə qarışıqlıq yaranmışdır. Sul- tan Gəncəyə qayıtdı, sonra Bərdəyə yola düşdü və ar-Raz (Araz) çayını gəmisiz və matrossuz keçdi» (182, s.56). Yüklə 2,9 Kb. Dostları ilə paylaş:
|