Microsoft Word Bio mv az -aq doc

 
98
  Onurğalı heyvanlar necə tənəffüs edir? 
  Ağciyərlərin quruluşu necədir? 
  Hansı heyvanlar dəri ilə tənəffüs edir? 
Məlumatın öyrənilməsi və müzakirəsi zamanı aşağıdakı mühüm məsələlərin qeyd 
olunması məqsədəuyğundur:
  
  heyvanların tənəffüs tipləri; 
  tənəffüs orqanlarının quruluş prinsipi (traxeyalar, qəlsəmələr, ağciyərlər); 
  belə tənəffüs orqanları olan heyvanlar; 
  oksigenin çatdırılmasında və karbon qazının xaric olunmasında qanın rolu. 
Müstəqil işin nəticələrini şagirdlər aşağıdakı cədvəl şəklində təqdim edə bilərlər: 
 
Tənəffüs  
Heyvanlar 
Hüceyrələrlə 
 
Traxeyalarla  
 
Qəlsəmələrlə 
 
Ağciyərlərlə 
 
Dəri ilə 
 
 
Nəticələrin təqdimatı zamanı “Heyvanların tənəffüs orqanlarının quruluşu onların 
yaşadığı mühitlə  əlaqədardırmı? Bitkilərin və heyvanların tənəffüs prosesinin 
oxşarlığı  nədədir? Niyə  tənəffüs canlının vacib xüsusiyyətlərindən biridir?” kimi 
sualların müzakirəsi tövsiyə olunur. 
 Verilmiş şəkillər müstəqil tədqiqat zamanı da istifadə oluna bilər. 
 1-ci tapşırıq dərsin məqsədində qeyd olunmuş bacarıqların və  vərdişlərin 
müvəffəqiyyətlə formalaşmasına xidmət edir.   
2-ci tapşırıq dərsdəki məlumatların  əsasında səbəb-nəticə  əlaqələrini müəyyən 
etməyə imkan yaradır. 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
Təsviretmə 
Əlaqələndirmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Müxtəlif heyvanlarda tənəf-
füs orqanlarının quruluşunu 
müəllimin köməyi ilə təsvir 
edir. 
Müxtəlif heyvanlarda tənəf-
füs orqanlarının quruluşunu 
təsvir edərkən kiçik səhvlərə 
yol verir.  
Müxtəlif heyvanlarda tənəf-
füs orqanlarının quruluşunu 
düzgün təsvir edir. 
Heyvanlarda tənəffüs prose-
sini təsvir edərkən səhvlərə 
yol verir.  
Heyvanlarda tənəffüs prose-
sini əsasən düzgün təsvir 
edir. 
Heyvanlarda tənəffüs prose-
sini ətraflı təsvir edir. 
Heyvanların tənəffüs orqan-
larını yaşadıqları mühitlə 
düzgün əlaqələndirmir. 
Heyvanların tənəffüs orqan-
larını yaşadıqları mühitlə 
əsasən düzgün əlaqələndirir. 
Heyvanların tənəffüs orqan-
larını yaşadıqları mühitlə 
düzgün əlaqələndirir. 

---

 
99
V FƏSİL ÜZRƏ KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ  
 
1. “Fotosintez prosesi” şəklinə diqqətlə baxın.  Sxemdəki xanalara və fotosintezin 
tənliyinə müvafiq sözləri yazın:  su, işıq, karbon qazı, oksigen 
 
 
 
 
 
 
 
 
2. Canlılar hansı orqanları vasitəsilə hərəkət edirlər? 
Uyğunluğu müəyyən edin.  
 
 
              
3. Skeletinin tipinə görə adları göstərilən heyvanları sxemdə qruplaşdırın:    
 1 – ilbiz; 2 – pişik; 3 – arı; 4 – ördək; 5 – köpəkbalığı; 6 – qurbağa; 7 – xərçəng;  
8 – tısbağa; 9 –  insan. 
 
 
4. Qidalanma xarakterinə görə heyvanları qruplaşdırın: 
 
 
 
 
 
 
 
xarici 
________________
Skelet 
daxili 
_______________ 
Qanadlar 
Kərtənkələ
Ayaqlar  
İnfuzor-tərlik 
Kirpikciklər  
Delfin
Üzgəc 
Qartal
Qamçılar  
Yaşıl evqlena 
Yırtıcılar: ________ 
Otyeyənlər: _________ 
Hərşeyyeyənlər:_______ 
     1 
             2                     3 
        4                    5                   6 
       7 
+
+
+
şəkər 

---

 
100
5. Düzgün variantın altından xətt çəkin: 
1. Yumrucuq bakteriyaları/çürümə bakteriyaları havadakı azotu udaraq bitkilərin 
mənimsəyə biləcəyi birləşmələr formasına salırlar. 
2. Məhv olmuş orqanizmlərin üzvi maddələri ilə qidalanan bakteriyalar 
saprofit/parazit adlanır. 
3. Kələmin turşuya qoyulması üçün  maya göbələkləri/süd turşusu bakteriyaları  
lazımdır. 
4. Çürümə/parazit  bakteriyalarının fəaliyyəti nəticəsində qida məhsulları xarab 
olur. 
5. Çörək bişirilməsində maya göbələklərindən/azotfiksəedici bakteriyalardan 
istifadə edirlər. 
 
6. Bitki orqanizmlərində tənəffüs və fotosintez proseslərini müqayisə edin.             
 
MÜQAYİSƏ OLUNAN ƏLAMƏT 
FOTOSİNTEZ TƏNƏFFÜS 
Oksigen (udulur/ xaric edilir) 
 
 
Karbon qazı (udulur/ xaric edilir) 
 
 
Üzvi maddələr (əmələ gəlir/ sərf olunur) 
 
 
Enerji (toplanır/ xaric edilir) 
 
 
Hansı hüceyrələrdə baş verir (bütün canlı 
hüceyrələrdə/ tərkibində xlorofil olan 
hüceyrələrdə) 
 
 
 
7. Orqanizmlər və onların tənəffüs orqanları arasında uyğunluğu müəyyən edin. 
 
Orqanizmlər 
1. Heyvanlar 
2. Bitkilər 
 
 
 
8. Fotosintezlə əlaqədar bitkilərin təbiətdə əhəmiyyətini göstərən üç variant seçin: 
А) Canlıların tənəffüsü üçün oksigen xaric edirlər.  
В) Torpaq qatının dağılmasının qarşısını alırlar. 
С) Bitkilərin və digər canlıların tənəffüsü zamanı xaric edilən karbon qazını 
udurlar. 
D) Digər canlıların qidasını təşkil edən üzvi maddələr hazırlayırlar. 
 
9. Parazit bakteriyalar nə ilə qidalanır? 
А) Canlı orqanizmlərin üzvi maddələri ilə  B) Su və mineral duzlarla     
C) Məhv olmuş orqanizmlərin üzvi maddələri ilə   D) Qeyri-üzvi maddələrlə             
 
10. Heyvan toxumalarında qazlar mübadiləsi əsasən hansı sistemin hüceyrələri vasi-
təsilə həyata keçirilir? 
А) Həzm sisteminin         В) Dayaq-hərəkət sisteminin     
С) Tənəffüs sisteminin    D) Sinir sisteminin 
Tənəffüsdə iştirak edən strukturlar  
A.  Qəlsəmələr 
B.  Mərciməklər 
C.  Ağciyərlər 
D.  Traxeyalar 
E.  Ağızcıqlar 

---