104
CÜMƏ AXŞAMI
Kərbəlayı Həsən axşam bazardan qayıdanda paltarını
soyunub, şəbgülahını geyinib, zircamədə gəldi süfrənin başında
oturdu və arvada tapşırdı ki, arvad, sən atayın goru,
bu gecə
ölülər gələcək, elə dolanaq ki, dava-şava olmasın, bəlkə
rəhmətliklərin ruhları şad qayıda gedə.
Arvad ərinin cavabında başını aşağı salıb dinmədi və
qaşlarını qovzayıb, ağzını büzdü. Arvad elə bil bununla onu
demək istəyirdi: «Oyana get, ağrım sənin ürəyinə, mənim
səndən zəhləm gedir».
Arvadın kərbəlayıdan onun üçün zəhləsi gedirdi ki, bunu
ərə lap uşaq vaxtından vermiş imişlər, belə ki, Kərbəlayı Həsən
saqqalının ağarmış yerlərini həna ilə təmir edəndə arvadı
küncdə oturub, gəlin oynadarmış. Kərbəlayı arvadı bir
işə-zada
göndərəndə arvad qaçaraq gedib yenə cəld geri qayıdardı və
sevinə-sevinə gəlinlərini bağrına basıb, üzlərindən öpərdi...
Xülasə, kələmdolması ortalığa gəldi. Kərbəlayı üç uşağını
məcməyinin kənarında oturtdu və hərəsinin qabağına bir-iki
dolma salıb əziklədi. Arvad da süfrənin bir tərəfindən oturub,
ürkə-ürkə əlini qaba uzatdı. Kərbəlayı Həsən ucadan
«bismillah» çəkib dolmanın birini buğlana-buğlana ötürdü və
hərarətdən gözləri yaşarmış:
– Arvad, atayın payı olsun! Dolma deyil, lap behişt
nemətidir!
Arvad kişinin çavabında yarı şad və yarı nifrət
izhar edən
gözlərini qovzayıb, yavaş səslə:
– Onun üçün də qədrim bilinir.
– Ay arvad, qədrini bilməyib nə qayırmışam? Vallah,
həmişə dəllək Bayramın dükanında deyirəm ki, bizim arvadın
dolmasını heç bəy-xan evində də bişirə bilməzlər.
Arvad yenə ağzını büzüb, kinayə ilə:
– Çox soyuqluq oldu, dəllək Bayram bizə don biçdi.
– Ah, ay arvad, bircə kaş bu dilini yaxşıya tərpədə idin.
105
Arvad bir az hirsli:
– Yaxşıya tərpətməyib nə qayırıram? Hansı cavanəzəndən
pisəm? Kürkü düşüyün birisən, hələ sənə bu dil də azdır!
Kərbəlayı tikəsi əlində qaşqabaqlı, uzünü kənara çevirib
dodağında:
– Zalım qızının dilindən zəhər yağır, zəhər! Vallah, əgər bir
adam buna bir gün çörək verib saxlayarsa da!
Arvad əlini
dolmadan çəkib, bir az da hirsli:
–
Sənin çörəyinə qalmamışam, vermə!.. Sənə də it
gəlməzdi ki, mən gəldim!
–
Mürtəd qızı mürtəd! Qoymuyacaqsan bir tikə çörək
yeyim?–Kərbəlayı gücü gəldikcə çığırdı və hirsindən tikəsini
yerə çırpıb, üzünü süfrədən çöndərdi. Uşaqlar gah dədələrinə,
gah nənələrinə baxıb, xırda ağızlarını büzdülər və gözlərinin
yaşını od kimi tökdülər. Arvad kişinin söyüşünü eşitcək
acığından məcməyini gücü gəldikcə kişiyə tərəf itələyib çığırdı:
– Bu çümə axşamında ağzını dağıtma, dediklərin öz ölünə
getsin!.. Mənim ağzımı açma...
– Axmaq qızı! Ağzını açıb mənə nə qayıracaqsan? Atayın
ələngə sümüyunü... ağız pambığını... axmaq qızı,
sən mənim on
iki ildir ömrümü qaraltdın!...
–
Sən mənimkini qaraltdın, xortdan oğlu xortdan!
–
Nə deyirsən, nə? Nə?
Kərbəlayı Həsən yerindən sıçrayıb, arvadı saçladı və baş-
göz deməyib, hər yerinə yumruqdan döşədi.
Arvad qışqırdı, uşaqlar çığırışdılar; məcməyi üzüqoylu
çevrilib, dolmanın hərəsi evin bir küncünə diyirləndi. Kişi
arvadda sağ yer qoymadı; ağzının-burnunun qanını bir yerə
qatdı; hörüklərini qoparıb, kürək və qabırğasını əzik-əzik elədi.
– Bu saat qazı gəlsin, boşayıram!.. On iki ildir biz belə
ömür keçiririk, belə güzəran edirik, buna dağ dayanmazdı ki,
mən dayandım!.. Ay uşaq, mənim paltarımı, fanusumu buraya
gətirin, qazının dalınca gedirəm!..
– Ay dədə, sən allah getmə! Sən allah getmə! Bəs biz necə
106
olarıq?..
Uşaqlar mələşə-mələşə dədələrinin ayağına töküldülər.
Kərbəlayı razı olmadı:
oraya-buraya yüyürüb, qurşağını
axtarırdı.
Uşaqlar bir də mələşdilər, bir də yalvara-yalvara
dədələrinin ayağına töküldülər.
– Ay dədə, bəs biz necə olacağıq?.. Ay... ay... ay!..
Uşaqların gözlərinin yaşı daha durmurdu; ağlamaqdan az
qalırdılar zəhrəçak olsunlar. Kişi uşaqların hərəsini bir tərəfə
vurub, axırda əlacı kəsilib, söylənə-söylənə getdi divarın
dibində oturdu:
–
Mən bu on iki ildə evdə bircə qəpiklik ləzzət görmədim!
Gedirəm, özümü oda-közə vururam, pul qazanıram, bu
xarabaya gəlirəm ki,
bir tikə rahat olum, bura da belə! İl uzunu
qaşqabaqlı: dinməz, deməz, danışmaz, dindirsən də cavab
verməz. Balam, mən sənin atanı öldürməmişəm, mən sənin
sahibinəm, mən səni saxlayıram, çörək, paltar verirəm,
gərəkdirmi sən də bunun qabağında mənə qulaq verəsən?..
Pərvərdigara, sənə min şükür! Əvvəlki arvadı mənim əlimdən
aldın, ikinci başıma «tənbəki oyunu» açdı, onu boşadım: bu da
bu!.. Bu da, bu mürtəd qızı, laməzhəb qızı!..
Kərbəlayı Həsən yenidən qızışdı, yenə qalxdı ki, qazı
dalınca gedirəm. Uşaqlar bir də mələşməyə başladılar, ev yenə
səs-küylə doldu. Kərbəlayı bir də sakit oldu, yenə divarın
dibində oturub, öz-özünə deyindi. O qədər deyindi ki, axırda
yorulub oturdu.
Arvad da sandıqların yanında oturub,
sübhə kimi öz gününə
ağladı:
– On iki ilin arvadıyam, amma heç bilmədim gün haradan
çıxdı, harada batdı. Günüm həmişə ağlamaq ilə, ah-zar ilə
keçdi! Bir tikə vaxtımdan qoca bir kaftara gəlin gəlib,
bilmədim, uşaq adam, evin ağır işinin dərdini çəkim, yoxsa
kişinin qəmini yeyim. Gəlin gələndən sonra mən yazıq iki il
sərasər ağladım! Deyirdim allah,
yenə gecə olacaq, yenə kişi
107
gələcək?–Mən bilirəm kişinin gəlməyi yaxınlaşanda nələr
çəkirdim!.. Pərvərdigara, sənə min şükür! On iki ildir ki, gecəm
gündüzüm göz yaşı ilə keçib! Sənə min şükür belə ər qismət
elədiyin yerdə!..
Arvad danışdıqca odlanıb gözünün yaşını sel kimi axıtdı.
Ağlayırdı, ağlayırdı, sakit olurdu və sonra gözlərini bir evə
gəzdirib, uşaqlarını quru yerdə yuxu tutduğunu görüb, gözü
ərinə sataşanda bir də on iki
ildə keçirdiyi ömür gəlib
qabağında dururdu və yenidən arvad ağlamağa başlayırdı.
Bu minval ilə ər, arvad sübhə kimi oturub, hərə ürəyində
bir dərd çəkişdirirdi və belə də gözləri yaşlı günün ilk şüasını
qarşıladılar.
1911