Microsoft Word Elm-Senet. Kitab 2 Amine
Yüklə 5,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
288 Türk aşığı gələndə ermənilər elə valeh olurlar ki... Professor Süleyman ƏLİYARLI: – Məsələnin bəzi tarixi açılışı ilə bağlı bir-iki kəlmə söz demək istəyirəm. Bizim müəllifin məsələyə yanaşması bu gü- nün baxımından daha gerçəkdir. O mənada ki, biz uzun zaman (heç mən yalnız sovet ideoloji təsiri altinda olduğumuz zamanı nəzərdə tutmuram), elə XIX əsrdə öz böyük maarifçilərimiz, böyük yazıçılarımız da Qafqaz xristian xalqları ilə yaxınlı- ğmızı, qonşuluğumuzu, bir havada böyüməyimizi, bir təbiətin övladları olmağımızı qeyd ediblər. Təbii ki, bu çox düzgün, çox humanist bir mövqedir. Amma bu, bizim xalqımız üçün tarixi baxımdan, məncə, yaxşı heç nə vermədi. Ona görə də Hamlet müəllimin sözünə qüvvət demək istəyirəm ki, biz kifayət qədər aramızda olan fərqləri, ayrılıqları o qədər də dərindən dərk etməmişik və bu dərketməyə bizi yönəldən məktəbin tətbiqi olmamışdı. Çünki hesab etmişik ki, bu yaxşı deyil, nəsilləri bir- birindən, qonşudan uzaqlaşdırmaq nəyə lazımdır? Mən bu məsələni filosofların ixtiyarına buraxmaq istəyi- rəm. Ksenofobiya İslami etiqadda daha çoxdur, yoxsa xaç dün- yasında? Amma mənə şəxsən belə gəlir ki, xaç dünyasında daha çoxdur. Xaç dünyasının az-çox tanış olduğumuz bütün yazılarında İslama, İslamın mənəvi dəyərlərinə, müqəddəs kita- bımıza, xalqımıza, peyğəmbərimizə qarşı çox çirkin ifadələr iş- lədirdilər. XIV–XV əsrlərdən başlayan bu münasibət hətta sovet dövründə də davam etdirilirdi. O yazılar təbii ki, bizə qarşı qonşu xaçlı ölkələrdə və millətlərdə heç də yaxşı qonşuluq quyğuları yaratmamışdır. Yenə tarixçı kimi mən bir neçə tarixi qaynağa müraciət etmişəm. Ermənilərin XIX əsrdə ən böyük, ən humanıst mədə- niyyətinin nümayəndənəsi Xaçatur Abovyanın yazdıqlarını sizə xatırladım: “Turоk prоklyat, nо blоqоslаvеn еqо yazık”. Mən 289 bir dəfə onun yazısını tərcümə etməyə çalışdım. Xeyli keçdik- dən sonra təqribən belə çevirdim: “Türkü lənətə gəlsin, amma onların dili Allah iltifatı ilə yaranmışdır”. Türkün dilinə belə münasibət türkün özünə lənət damğası ilə, yalnız nifrətlə yanaşma yüzillərin və minilin təcrübəsində bugünkü formaya gəlib çıxıb. Biz bunu əslində qonşuluqda duymadan, hiss etmə- dən yaşamışıq. Ona görə də, bu faciələr başımıza gəldi. Çünki fərqləri görməyə və fərqlərin dərinliyini anlamağa bizi çağıran məktəb, yazar olmadı. Burda bir məsələ də var: gürcülərdə, xüsusilə ermənilərdə Azərbaycan aşıq sənətinə qovuşmaq. Həmin Xaçatur Abovyan bu haqda yazıb: “Siz görün türk aşığı, türk sazəndələri gələndə erməni uşaq, böyük, qoca, cavan hamısı yığışırlar və elə valeh olurlar, elə qulaq asırlar ki, vallah, birinin barmağını, ya başqa əzasını hansını kəssən xəbəri olmaz”. Yəni ermənilərin və gür- cülərin bizim mədəniyyətin müəyyən sahələrinə girişməsi tələbatdan irəli gəlmişdir, sadəcə bunsuz keçinə bilməmişlər. Amma bu istehlakçı nüfuz və təmas onların bizə qarşı yürüşlə- rini, duyğularını və hisslərini, təəssüflər olsun ki, heç azaltma- mışdır, əksinə, əsrdən-əsrə keçdikcə gücləndirmişdir. Mən 2005–2006-cı illərdə iki dəfə Tiflisdə oldum. Yaxın zamanda Tiflisin nə qədər çox dəyişdiyinin şahidi oldum. Gənc yaşlarımda gördüyüm Tiflislə indiki Tiflis arasında yerlə göy qədər fərq var idi. Amma həmin münasibət yenə dəyişməmişdi. Nəhayət, bir məsələyə də yenə də tarixi baxımdan münasi- bət bildirmək istərdim. Ümumiyyətlə, İmir müəllimin yanaşması orijinal yanaşmadır. Mən çox lakonik şəkildə gürcü mədəniyyəti haqqında çox yaxşı bir mühazirə aldım. Amma gürcülər özləri də XII Georgini o dərəcədə sevmirdilər. Çünki XII Georginin və- siyyətinə görə Böyük Gürcüstan özü-özünü Rusiyanın qucağına atdı. Gürcülər də bu Şərq düşüncəsinə dayanaraq Gürcüstanı verməmək istəyirdilər, lakin həmin Georgi İrakleviçin gərək ki, böyük rolu oldu. Bu, bizim içimizə gəlirdi, İrana gedirdi, özünü ora-bura vururdu. Əslində, Sisiyanovun Car-Balakəndə tökdüyü qanlar şahzadə Aleksandrın üstündə olub. Çünki gəlib onlara 290 sığınmışdi. Sisiyanov yazırdı ki, onu mənə verin, onlar da de- yirdilər: “Biz onu çağırmamışıq axı. O, bizə qonaq kimi gəlib və bizim atalarımızın qanunlarına görə, qonağı ələ vermək mümkün deyil. Özü gəlmişdir, yəqin özü də gedəcəkdir”. Sisiyanov Aleksandrın acığını bizim millətdən çıxdı, on millərlə adamı qətlə yetirdi. Hətta onun Car camaatına məşhur məktubu da qalır: “Mən gəlib qadınların qarnını cırıb uşaqları çı- xaracaq və sizin qanınızla çəkmələrimin boğazınızı yuyacağam”. Demək istəyirəm ki, gürcülərin özləri də tarixin bu mərhələsində özlərini göstərə bilmədilər. Gürcülər ruslara sığındılar. 1812-ci ildə Kaxet üsyanı baş verdi, üsyanın səbəbləri ba- rədə gürcülər özləri orada yazırdılar: “Biz müsəlman zülmün- dən qaçaraq sizə gəldik, sizə pənah gətirdik. Amma müsəlman- ların yapmadığını bizə yapdınız”. Orada xanımlarla bağlı bir detal var: “Bizim xanımlarımızı generalların göstərişi ilə yataq- dan alıb kazarmalara aparırdılar və ona görə 1812-ci ildə böyük üsyan oldu, çox böyük qırğın çıxdı”. 291 Demək istəyirəm ki, yəni bu mədəniyyətlərin yaxınlığı da provaslavla, ruslarla təxminən 100–150 il əvvəl, I Pyotrdan başlayaraq, bir az ondan qabaq da var idi, bu cür münasibətlər yaranmışdı. Yəni tarixdən dərs ala bilmək qabiliyyətini göstər- mək səviyyəsində mədəniyyət anlayışını mən təəssüf ki, nə bizdə, nə onlarda görmədim. Çox sağ olun! İmir MƏMMƏDLİ: – Ümumiyyətlə, oxşarlığa gəldikdə, eyni mədəniyyət sə- viyyəsində, eyni xarakterlərə gəldikdə mən söhbətimin əvvəlin- də də dedim ki, gürcü xalqı ilə Azərbaycan xalqı arasında əgər bir oxşarlıq varsa, ilk növbədə bizim hər ikimizin “ar mədəniy- yəti”nin təmsilçisi olmağımızdır, bizim davranışımızdır. Yerdə qalan şeylərdə biz fərqliyik. Amma bu gün mənim borcumdur ki, gürcü xalqının bir maraqlı xüsusiyyəti barədə sizə deyim. Bəzən gürcülərin azsay- lı xalqın özü də İslam dünyasının əhatəsində olan, bir yandan bayaq qeyd olunduğu kimi rusun özü də onun dostu olmayıbdır. Belə bir əhatədə olan azsaylı gürcü xalqının yaşayıb, yaradıb bu günə qədər öz mədəniyyəti ilə gəlib çatmasının sirri nədədir? Bayaq dediyim kimi, xristian dini onu qoruyub saxlayıb. Gürcü xalqın dili də çox böyük faktor idi. Bu xüsusiyyət də gürcü xalqını qoruyub saxladı, təkcə vuruşmaq yox. Mən əmi- nəm ki, heç bir vuruşqan, döyüşkən xalq özünü yalnız qılınc zoruna, qalxan zoruna qoruyub saxlaya bilməz. Milləti, xalqı qoruyub saxlamaq üçün böyük bir məhəbbət, sevgi lazımdır. Bu da gürcü xalqnda olubdur, bunu da etiraf etməliyik. Yüklə 5,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|