Microsoft Word Elmi Mecmue 27
Yüklə 3,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
Sərəxsinin “Məbsut” adlı əsərində ibadətlərlə bağlı bəzi fiqhi qaydalar 27 Lakin o, Allahın onlara vəd etdiyi ruzi müqabilində fağırın ehtiyaclarını aradan qaldırmaq üçün sərf olunur. Buna görə də, verilən zəkat onun ehtiyacını aradan qaldırmaq üçün münasib bir şey olmalıdır. Belə olan təqdirdə, qurbanın və hədyin əksinə zəkat dəyəri ilə də verilə bilər. Çünki qurban və hədydə qan axıtmaq əsasdır. Ona görə də, qurban olaraq kəsilən heyvan yoxsullara paylaşdırılmadan tələf olarsa, onun əvəzinə başqa bir qurbanlığın kəsilməsi vacib deyil. Əslində, qan axıtmaq nə dəyəri olan bir mal, nə də səbəbi əqli baxımdan izah edilə bilən bir şeydir. Yanaq və çənə üzərinə səcdə etmək də əsli baxımdan ibadət deyil. Odur ki, alın və burun üzərinə səcdədən aciz olduqda, yanaq və çənə üzərinə səcdə edilməz. İbadət olmayan bir şey ibadət yerinə keçməz. Bir malın dəyərini zəkat və ya sədəqə olaraq vermək isə ibadətdir. Onunla yoxsulun ehtiyacı aradan qaldırılır. Bu səbəbdən onu sədəqə olaraq verməklə güdülən məqsəd yerinə yetirilmiş olur. 34 12. ﻰَﻨْﻌَﻣ ِء َﻼِﺘْﺑ ِﻻا ٌبﻮُﻠْﻄَﻣ ﻲِﻓ ِةَدﺎَﺒِﻌْﻟا : “İbadətlərdə sınaq məqsədi vardır”. Bir şəxs zəkat öhdəliyi daşıyanın göstərişi olmadan onun adına yoxsula mal versə, zəkat niyyəti olmadığı üçün fərz olan zəkat yerinə yetirilmiş sayılmaz. Çünki ibadətlərdə sınaq məqsədi vardır. Bu da, zəkat fərz olan şəxsin göstərişi olmadan başqasının verməsi ilə gerçəkləşməz. 35 13. ُءﺎَﻘَـﺑ ِةَدﺎَﺒِﻌْﻟا ِءﺎَﻘَـﺒِﺑ ﺎَﻬِﻨْﻛُر : “Bir ibadətin davamı, onun rüknünün davamına bağlıdır”. Oruclu həcəmət üsulu ilə qan aldırsa, onun orucu pozulmaz. Çünki bədəndən qanın çıxması orucun rüknünü aradan qaldırmır. Bir ibadətin davamı, onun rüknünün davamına bağlıdır. 36 14. َﻻ ُرﱠﻮَﺼَﺘُـﻳ ُءاَدَأ ِةَدﺎَﺒِﻌْﻟا ِنوُﺪِﺑ ﺎَﻬِﻨْﻛُر : “Rüknü olmadan ibadətin yerinə yetirilməsi təsəvvür edilməz”. Hənəfilərə görə, məzməzə və istinşaqda sünnəni tamamlayan mübaliğənin oruclu ikən qadağan edilməsi 37 boğaza suyun getməsinin orucu pozduğuna dəlildir. Həmçinin orucun rüknü xəta üzrü ilə aradan qalxmışdır. Rüknü olmadan ibadətin yerinə yetirilməsi təsəvvür edilməz. Əslində, unudan üçün də qiyasın (ümumi prinsipin) gərəyi budur. Lakin bu qiyas sünnəyə görə tərk edilmişdir. Xəta etmə unutma kimi deyil. Çünki unutmaqdan çəkinmək mümkün deyil, lakin bu kimi xətalardan çəkinmək mümkündür. Həmçinin burada orucun rüknü, yəni imsak mənən də ortadan qalxmışdır. Əgər səhvən kiçik bir daş udaraq orucun rüknü, mənən olmasa da şəklən aradan qalxarsa, oruc pozulmuş olar. Belə olan təqdirdə, orucun rüknü mənən aradan qalxdıqda, onun pozulmasında heç bir şübhə yeri qalmır. Çünki ibadətlərdə mənaları gözləmək, şəkilləri gözləməkdən daha mühümdür. 38 15. َﻻ َﻞَﺧْﺪَﻣ ِسﺎَﻴِﻘْﻠِﻟ ﺎَﻤﻴِﻓ ىﱠدَﺄَﺘَـﺗ ِﻪِﺑ ُتاَدﺎَﺒِﻌْﻟا : “İbadətlərin nə ilə yerinə yetiriləcəyi məsələsində qiyasla hökm verilə bilməz”. Sərəxsi bu qaydanı qeyd etməklə Həsən 34 Sərəxsi, “Məbsut”, II, 157. 35 Sərəxsi, “Məbsut”, III, 35. 36 Sərəxsi, “Məbsut”, III, 57. 37 Bax. İbn Macə, Təharət, 44; Tirmizi, Səvm, 69. 38 Sərəxsi, “Məbsut”, III, 65-67. Anar Qurbanov 28 Bəsrinin (ö. 110/728) fikrini tənqid etmişdir. Belə ki, Həsən Bəsriyə görə, oruc kəffarəsində kölə azad etməkdən aciz olan bir dəvə və ya inək qurban kəsməlidir. O bunu, ehramlı ikən cinsi əlaqədə olana qiyas etmişdir. Hənəfilərə görə isə, kəffarənin nə ilə yerinə yetirilməli olduğuna qiyasla hökm vermək olmaz. Bu yalnız dəlillə bilinər. Oruc kəffarəsinin dəvə və ya inək qurban kəsilərək ödənməli olduğuna dair heç bir dəlil yoxdur. İbadətlərin nə ilə yerinə yetiriləcəyi məsələsində qiyasla hökm vermək qeyri-mümkün olmaqla yanaşı, ibadətlərdə işlənən günaha görə lazım olan şey məsələsində də qiyasla hökm verilə bilməz. 39 16. ُﺮﱡﺧَﺄﱠﺘﻟا ْﻦَﻋ ِﺖْﻗَو ِءﺎَﻀَﻘْﻟا ِﺮﱡﺧَﺄﱠﺘﻟﺎَﻛ ْﻦَﻋ ِﺖْﻗَو ِءاَدَْﻷا : “Qəzanı vaxtından sonraya təxirə salmaq, ədanı vaxtından sonraya təxirə salmaq kimi qəbul edilir”. Bu qayda İmam Şafeiyə (ö. 204/767) aiddir. Belə ki, onun fikrincə, orucu qəza etmək iki ramazan arasındakı vaxtla məhduddur. Qəzanı vaxtından sonraya təxirə salmaq, ədanı vaxtından sonraya təxirə salmaq kimi qəbul edilir. Ədanı vaxtından sonraya tərk etməyin bir cəzası olduğu kimi, qəzanı vaxtından sonraya tərk etməyin də eynilə bir cəzası olmalıdır. Bu səbəbdən ramazan orucu bir sonrakı ramazana qədər qəza edilməzsə, qəza ilə birlikdə hər gün üçün fidyə verilməlidir. Hənəfilərə görə isə, qəza ilə bağlı ayə açıq-aydındır və hər hansı bir vaxt müəyyən edilməmişdir. Odur ki, burada vaxt müəyyən etmək, ayəyə əlavə etməkdir. 40 17. ِﻪِﻟﱠوَﺄِﺑ ِﻪِﻧاَﺮِﺘْﻗا َطْﺮَﺷ ِةَدﺎَﺒِﻌْﻟا ُطْﺮَﺷ ُنﻮُﻜَﻳ ﺎَﻣ: “İbadət üçün şərt olan bir şeyin ibadətin başından etibarən olması şərtdir”. Bu qayda İmam Şafeiyə aiddir. O bunu Hənəfilərin orucu vacib olan etikafın şərtlərindən qəbul etmələrinə qarşı qeyd etmişdir. Belə ki, onun fikrincə, oruc tutmaq burada (nəzir edilən etikafda) şərt deyil. Etikafa girməyi nəzir edən üçün etikaf günəşin batmasından etibarən başlayır. İbadət üçün şərt olan bir şeyin ibadətin başından etibarən olması şərtdir. Məsələn, namaz üçün təharət belədir. Həmçinin etikaf gecə və gündüz davam edər. Halbuki gecə oruc tutulmur. Bununla da orucun etikafın şərti və rüknü olmadığı ortaya çıxır. Çünki oruc dinin təməl ibadətlərindən birisidir. Etikaf isə fərzlərə əlavə olaraq edilən nafilə bir ibadətdir. Bu baxımdan qüvvətli olan zəif olana rükn ola bilməz. Hənəfilərin birinci dəlilləri budur ki, Hz. Peyğəmbər (s.ə.s) orucsuz etikafa girməmişdir. İkincisi isə, bir şeyin şərti istər söylənmiş, istərsə də söylənməmiş olsun o şeyə bağlı olur və onun sabit olması ilə sabit olur. Bu, eynilə dəstəmazlı namaz qılacağını şərt qoşana bənzəyir. 41 18. ُﺔﱠﻴِﻠْﻫَْﻷا ِةَدﺎَﺒِﻌْﻠِﻟ ِﻪِﻧْﻮَﻜِﺑ ًﻼْﻫَأ ﺎَﻬِﺑاَﻮَـﺜِﻟ : “İbadət əhliyyəti ibadət edənin onun savabına əhil olması ilə sabit olur”. Bir nəfər etikaf nəzir edər, sonra da dindən çıxar və daha sonra təkrar müsəlman olarsa, Allahın vacib etməsinə görə borclandığı şeylərə qiyasla 39 Sərəxsi, “Məbsut”, III, 72, 124. 40 Sərəxsi, “Məbsut”, III, 77. 41 Sərəxsi, “Məbsut”, III, 116. Yüklə 3,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|