Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
106
sini ərəb musiqisindən ayıran xüsusiyyətlərdən daha çox Şərq musiqisinin, incəsənətinin ümumi qanunauyğunluqları maraq- landırırdı. İnqilabdan əvvəlki illərdə Azərbaycan musiqisi bu ümumi axında araşdırılırdı. Yalnız Azərbaycan respublikası qurulduq- dan sonra, musiqi dilimizin spesifik xüsusiyyətləri öyrənilməyə başlandı. Azərbaycan musiqisi öz dərin kökləri olan, yalnız özü- nəməxsus individual xüsusiyyətləri olan milli misiqi mədəniy- yəti kimi araşdırılmağa başlandı. Azərbaycan musiqisinin müs- təqilliyi və özünəməxsusluğu ilk növbədə Hacıbəylinin özünün əsərlərində elmi cəhətdən isbat olundu və əsaslandırıldı. Ü.Hacıbəyli özünün ilk məqalələrində Qərb alimləri kimi Azərbaycan musiqisini ümumi Şərq musiqisi anlayışından təcrid etmir. Belə ki, 1921-ci ildə musiqimizin qarşısında duran məsə- lələrdən danışaraq o yazır: Şərq musiqisindən ibarət olan milli musiqimizin tərəqqisi yolunda elmi, fənni, nəzəri və əməli surət- də çalışmaq məsələsinin təqib etdiyi böyük məqsəd budur ki, musiqimizin elmi əsaslarını arayıb tapıb, bu əsaslar üzərində musiqimizin tərəqqisinə çalışmış və onu həqiqətən nəsib və nə- fis bir sənəti-aliyyə məqaminə yetirib, bu yolda ümumi üçün ye- ni bir mənbəyi-zövq və mənşəyi-feyz açmaqla Azərbaycan türk- ləri tərəfindən mədəniyyət və insaniyyətə xidmətlər göstərmək”. 1
musiqisi haqqında” məqaləsində Şərq musiqisini bölərək, onu müəyyən musiqi sistemlərinə ayırır. “...Şərqdə bir neçə müsiqi sistemi, məsələn, Çin, hind, ərəb- fars musiqi sistemləri vardır; bunlar təkcə müasir Avropa siste- mindən deyil, həm də bir-birindən fərqlənir. Bəs, Azərbaycan xalq musiqi sistemi həmin sistemlərin hansına əsaslanmışdır? Ərəb-fars sisteminə”. 2
Gördüyümüz kimi, bu illərdə Ü.Hacıbəyli artıq Şərq musiqi- sində musiqi sistemlərini ayıraraq, Azərbaycan musiqini geniş
1 Hacıbəyov Ü. Vəzifəyi-musiqimizə aid məsələlər. “Sənayi nəfisə”, B., 1921. 2 Hacıbəyov Ü. Azərbaycan türk xalq musiqisi haqqında. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 245.
107
ərəb-fars musiqi sisteminə daxil edir. Bunun özünün tarixi sə- bəbləri vardır. “Azərbaycan xalq musiqisinin ərəb sisteminə məxsus olduğu xarici əlamətlərin: adların, istilahların, musiqi alətlərinin, nəzəri müddəaların və sairə cəhətlərin ümumi olmasından görünür; bütün bu xarici əlamətlərdən başqa, Azərbaycan musiqisi ilə ərəb musiqi- si arasında dərin daxili əlaqə də vardır; bu əlaqə özünü nədə göstə- rir? Əvvəla, ərəb-fars sisteminə əsaslanan istər vokal, istərsə də in- strumental musiqi Azərbaycan turkünə, məsələn, Çin sisteminə əsaslanan musiqidən daha doğma və anlaşıqlı görünür”. 1
sında olan yaxınlığı doğru qeyd edirdi, özü də bu yaxınlıq yalnız bizim musiqimiz üçün xas deyil, həm də butün Şərq xalqlarının musiqisi üçün xarakterdir (məsələn: Özbəkistan, Tacikistan, Əf- qanıstan və b.). Tarixi əlaqələr, coğrafi yaxınlıq, Yaxın Şərq xalqlarının iqti- sadi quruluşlarının eyniliyi onların incəsənətində olan ümumi qanunauyğunluqların əsas şərti idi. VII əsrdə ərəblər əvvəl Suriyanı, Mesopatamiyanı, İranı, sonra isə Azərbaycanı zəbt etdilər. Ərəb istilası nəticəsində Azərbaycan incəsənətinin inkişafı ləngidilmişdi. “İslamı qəbul etmiş xalqların mədəni əlaqələrnin təsiri altın- da demək olar ki, mədəniyyətin bütün sahələrində – ədəbiyyat- da, fəlsəfədə, memarlıqda, musiqidə və sairədə onları yaxınlaş- dıran bir sıra ümumi əlamətlər meydana çıxırdı. Bu islamın təsiri ilə deyil, müxtəlif iqtisadi, siyasi və mədəni həyata olan bir çox xalqın yaxınlaşması üçün geniş imkanlar ya- ranması ilə izah olunurdu”. 2
Ü.Hacıbəyli həmin məqalədə bir maraqlı məsələni də qeyd edir. Azərbaycan musiqisini ərəb-fars sisteminə aid edərək yazır: “Bəlkə “Ərəb-fars musiqi sistemi ilə yanaşı xüsusi türk sistemi də vardır? Ola bilsin, uzaq keçmişdə belə bir sistem varmış, ya- xud bəlkə də indi Çin, hind və ya ərəb-fars sistemi adlandırılan
1 Hacıbəyov Ü. Azərbaycan türk xalq musiqisi haqqında. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 254. 2 Azərbaycan tarixi. I cild, 1958, s. 142-143. 108
sistemlərin əsasını bir zaman türk sistemi təşkil etmişdir. Hazır- da belə bir xüsusi sistem yoxdur...”. 1
Azərbaycan, türk musiqisinin ərəb-fars sistemi əsasında ol- ması fərziyyəsi mübahisəli qalsa da, lakin Azərbaycan musiqisi- nin ərəb-fars sisteminin yaranıb inkişafında əhəmiyyətini inkar etmək mümkün deyil. “Azərbaycan tarix”ində oxuyuruq: “Ərəblərin özü də əsarətə alınmış xalqların, o cümlədən Azərbaycan xalqının güclü iqtisadi və mədəni təsirinə məruz qalmışdılar” 2 . Təsadüfi deyil ki, artıq XIII və XIV əsrlərdə Şərq mədəniy- yətinin ən böyük nümayəndələri arasında biz Səfiyəddin Urmə- vi, Əbdülqadir Marağai və digər azərbaycanlıları görürük. Onlar öz elmi tədqiqatlarını o dövrün ənənələrinə uyğun olaraq ərəb dilində yazırdılar. Ü.Hacıbəylinin məqaləsində bəzi dəqiq olmayan fikirlər də vardır. Məsələn, o yazır ki, “Azərbaycanda heç bir dənə də türk xalq mahnısı və ya xalq yaradıcılığının digər musiqi formasını tapmaq mümkün deyil ki, melodik quruluşunun əsasında ərəb- fars sistemi olmayan, digər sistem olsun”. Hətta o vaxt Ü.Hacıbəylinin məqaləsini dərc etmiş “Na rube- je Vostoka” jurnalının redaksiyası bəstəkarın bu qəti fikri ilə ra- zılaşmamışdı: “Redaksiya müəllifin belə qəti müddəasına şərik deyildir, çünki türk xalq poeziyası, xüsusilə əsl türk xalq mahnısı özü öl- çü quruluşuna görə (“Heca vəzni”) ərəb-fars sisteminə tamamilə yaddır. Aşıq yaradıcılığı, aşıqlardan əvvəl isə xalq müğənniləri- nin - türk ozanlarının yaradıcılığı bunu sübut edir” 3 .
Yaxın Şərq xalqlarının musiqi inkişafı haqqında ifadə olunmuş məşhur fikri 1929-cu ildə “Azərbaycan türk xalq musiqisi haqqında” məqaləsində belə səslənir:
1 Hacıbəyov Ü. Azərbaycan türk xalq musiqisi haqqında. Əsərləri, II c., B., 1965, s. 254-255. 2 Azərbaycan tarixi. I cild, B., 1958, s. 125. 3 Hacıbəyov Ü. Azərbaycan türk xalq musiqisi haqqında (həmin nəşr). Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|