Microsoft Word Investisiya f?aliyy?tini huquqi t?nziml?nm?si docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
nvestisiya resurslarının formalaşması və istifadəsi prosesi milli iqtisadiyyatın mərhələlər üzrə inkişaf prosesini əhatə etməlidir. Milli iqtisadiyyatın inkişafı prosesində investisiyalar mərkəzi rol oynayır və iqtisadi artım sürəti haqqında əvvəlcədən informasiya verir. Milli iqtisadiyyatın investisiya prosesi vasitəsilə inkişaf etdirilməsi milli gəlirin yüksəldilməsinə səbəb olur, bir sıra əmtəə və xidmətlər üzrə olan tələbatı ödəməklə rəqabət qabiliyətli məhsulların istehsalına səbəb olur. Belə şəraitdə milli gəlirin həm yığım, həmdə istehlak fondlarına yönəldilən vəsaitlərin həcmi artır. Bu prosesin fasilə- sizliyinin təmin olunması yığım və istehlak fondlarına yönəldilən vəsaitlərdən səmərəli istehlak olunmasını tələb edir. Milli gəlirin artımı hesabına yaranmış investisiyalar bir qayda olaraq daxili investisiyaların maliyyə mənbəyini təşkil edir. Milli gəlir hesabına yaranmış investisiyalar həm yığım, həm də gəlir formasını alaraq istehsal olunması nəticəsində bir tərəfdən öz artımlarına, digər tərəfdən isə geniş təkrar istehsalı şərtlən- dirmək ilə milli iqtisadiyyatın miqyasının artmasına səbəb olur. Bu zaman investisiyalar nə qədər səmərəli tətbiq olunursa milli gəlirin artım sürəti bir o qədər yüksək olar, nəticədə isə istehlaka yönəldilən yığımın həm mütləq, həm də nisbi həcmi yüksələr. Göstərməliyik ki, investisiyaların kifayət qədər yüksək səmərəliliyinə nail olunması milli iqtisadiyyatın ə sas göstəricisi olan ümumi daxili məhsulların artırılmasını təmin etmiş olur. Yığıma və istehlaka ayrılan vəsaitlər arasındakı uyğunluğun səmərəlilik meyarı iqtisadiyyatın inkişaf səviyyəsi əsasında ölkə əhalisinin yaşayış vasitələri ilə təmin olunması dərəcəsidir. Bu baxımdan yığımla istehlak arasında uyğunluğun qurulmasında optimallıq meyarı kimi iqtisadi inkişaf səviyyəsi göstəricisinə ilk növbədə diqqət vermək lazım gəlir. Yığımın hər iki cəhəti - istehsal yığımı və qeyri-istehsal yığımı əlaqəli halda olsalar da hər halda iqtisadi artıma birbaşa təsir göstərən amil istehsal yığımına nisbi üstünlük verilməlidir. Səmərəlilik meyarı nöqteyi nəzərindən istehsal yığımını tədqiq etdikdə ilk növbədə onun norması haqqında ilkin dəqiqləşdirmələr aparmalıyıq. Xüsusi ilə istehsal yığımı normasının minimal və maksimal hədlərinin qurulmasına diqqət verilir. Bu ona görə lazımdır ki, yığımın ölçüsü istehsalın və tələbatın artımına uyğun gələ bilsin. stehsal yığımının minimal həddində adambaşına düşən milli gəlir dəyişməz qalır. Buna görə də, istehsal yığımı norması müntəzəm olaraq minimal həddən yuxarı olmalıdır. stehsal yığımı normasının minimal həddi nəzərdə tutur ki, mənfəətin ümumi kütləsi istehsalın maddi amillərinin geniş təkrar istehsalına sərf edilir, istehlak fondu isə dəyişməz qalır. Belə halda ölkədə məcmu işçilər özlərinin əmək qabiliyyətini geniş təkrar istehsal etmək üçün zərüri olan vasitələri ala bilmirlər. Buna uyğun olaraq istehsal yığımı norması mənfəətin kütləsinə bərabər ola da bilməz. Əks halda istehsalın bütün amillərinin inkişafını təmin etmək olmaz. Başqa sözlə, ə gər mənfəətin bütün kütləsi istehsalın maddi amillərinin geniş təkrar istehsalına istiqamətləndirilirsə, onda əhalinin əmək qabiliyyətinin təkrar istehsalı mənbələrindən olan sosial vəsaitləri artmayacaqdır. Beləliklə, dövlət təhsilin, səhiyyənin, mədəniyyətin və elmin genişləndirilməsi üçün zəruri olan qeyri-istehsal yığımını yarada bilməyəcəkdir. stehsal yığımı norması mənfəət normasından aşağı olmalıdır ki, dövlət qeyri-istehsal yığımına və bununla sosial vəsaitlərini təmin edə bilsin. qtisadiyyatın inkişafına sərf edilən vəsaitlərdən istifadə səmərəliliyi nə qədər yüksək olarsa, yığımın hər bir vahidi hesabında daha çox hazır məhsul və milli gəlir yaradılacaq, eyni ilə iqtisadi inkişafın nəzərdə tutulan səviyyəsinə nail olmaq üçün bir o qədər az vaxt və vəsait tələb olunacaqdır. Belə şəraitdə yığım normasının ixtisar edilməsi tələb ediləcək və əksinə yığımın səmərəliliyin azalması şəraitində yığım normasının artırılması zəruriliyi yaranar. Yığımın səmərəliliyinin yüksəlməsi və əmək məhsuldarlığının artımı şəraitində isteh- sal amilləri özünün əvvəlki səviyyəsində iqtisadiyyatın artım tempinə təsir edə bilir. Yığım vəsaitinin eyni bir ölçüsündə istehsal amillərinin səmərəliliyinin yüksəlməsi natural for- mada daha çox istehsal və istehlak etməyə imkan verir. Əmək məhsuldarlığının artımı, yalnız canlı əməyə qənaət hesabına deyil, eyni zamanda texnika ilə silahlanmasının keyfiyyət artımı hesabına da arta bilir. Belə hallarda yığım resursları əhəmiyyətli dərəcədə arta bilir. Əmək məhsuldarlığı başlıca olaraq texnikadan səmərəli istifadə əsasında artır. stehsalın son nəticələri nə qədər çox artırsa, əhalinin istehlakının təmin edilməsi imkanları bir o qədər geniş olur. Bütün hallarda əmək məhsuldarlığının yüksəlməsi yığım resurslarını artırır və bununla birlikdə istehsalın miqyasının böyüməsinə təsir edir. stehlakın artımının nəhəng imkanlarını, iqtisadi inkişafda onun rolunun güclənməsini Amerika iqtisadçısı Piter Drukerin gətirdiyi belə bir misaldan görmək olar ki, cari yüzillikdə Amerika sənaye fəhləsinin alıcılıq tələbi 20 dəfə artmış, Yaponiyada isə alıcılıq qabiliyyətinin artımı 30 dəfə təşkil etmişdir. Təqribən həmin hal digər inkişaf etmiş ölkələrdə də baş vermişdir. Bazar iqtisadiyyatlı ökələrdə ümumi milli məhsulda əhalinin istehlakına yönəldilən son məhsulun payı 60-65%, yığıma yönəldilən son məhsulun payı isə 30-35% təşkil etmişdir. Azərbaycanda isə belə uyğunluğun təmin olunması zəruriliyi vardır. Azərbayca- nın ümumi milli məhsulda əhalinin istehlakına yönəldilən son məhsulun miqdarı arasında kəskin uyğunsuzluq vardır və bu meyl vaxtaşırı olaraq daha da güclənir. qtisadiyyatın belə halında özəl sektorun, xüsusən özəl istehsal strukturları qiymətləri müntəzəm qaldırmaq yoluna asanlıqla istiqamət götürə bilər. Əhalinin istehlakının makroiqtisadi tənzimsizliyi sözün əsl mənasında antibazar hal olub, tələbi və təklifi ixtisar edir, yığıma ayrılan resursların miqdarı ilə istehsalın artımı arasında uçurum yaradır. Yığıma və istehlaka ayrılan resursların makroiqtisadi tənzimsizliyi yalnız əhalinin yaşayış səviyyəsinin azalmasına aparıb çıxarır. Başlıca olaraq işləyən əhalinin əməyinin stimullaşdırılması, istehsalın son nəticələrinin artırılması imkanlarının qarşısını alır. Fikrimizcə yığıma və istehlaka ayrılan resurslar mikroiqtisadi səviyyədə (müəssisələr, sahələr səviyyəsində) həvəsləndirilmə məqsədi ilə tənzimlənsə belə, səmərəli əmək fəaliyyətinin oyatdığı gücü nəinki artmayacaq, əksinə azalacaqdır. nvestisiyalar milli iqtisadiyyatın inkişafına uzunmüddətli perspektiv dövr ərzində təsir etməklə eyni zamanda həm əhalinin məşğulluq səviyyəsinə, həm də gəlirlərin əldə olunması səviyyəsinə birbaşa təsir göstərir. Təkcə bunu belə bir misal ilə izah etmək olar ki, əgər kənd təsərrüfatı sahəsinə investisiyalar azalarsa, onda bu sferada məşğul olanlar arasında işsizlik artacaq, eyni zamanda onların məcmu gəlirləri də aşağı düşəcəkdir. Deməli, bu sferada çalışanların nəinki başqa sahələrdə istehsal olunan mallara və xidmətlərə olan tələbatları azalır, eyni zamanda əhalinin bu sahənin məhsullarına olan tələbatı da ödənilməmiş qalacaqdır. Nəticədə həm bu sahədə, həm də bu sahə ilə bağlı olan digər sahələrdə məşğulluq səviyyəsi aşağı düşəcək və bütövlükdə gəlirlərin azalması meyli müşahidə olunacaqdır. Bundan başqa kənd təsərrüfatı sferasının investisiyanın azalması həmin sahəyə xidmət göstərən hasil və emalın ayrı-ayrı sahələrinə də mənfi təsir göstərəcəkdir. Göstərmək lazımdır ki, milli iqtisadiyyatın inkişafında heç də hər cür tətbiq olunan investisiya qoyuluşu mütərəqqi hal oynamır. Belə ki, milli iqtisadiyyatın nisbətən Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|