Microsoft Word kitab konfrans son

68 

 

həyatın bir çox sahələrinə, o cümlədən bugünkü dövrün mədəniyyətinə təsir edir və dünyagörüşünü 

formalaşdırır, dünyanın qavranılmasını təmin edir. 

Kompüterin yaranma tarixi bir neçə əsr əvvələ gedib çıxır. 1642-ci ildə B.Paskal hesablayıcı 

maşınların işləmə prinsipini ilk dəfə irəli sürür. Sonralar bu prinsip demək olar ki, hər bir hesablayıcı 

maşında istifadə olunmağa başladı. Əvvəllər Leybnits, sonralar isə rus mühəndisi V.T.Odner tərəfindən 

Paskalın maşınından daha mükəmməl  maşınlar hazırlandı. 

1888-ci ildə U.Berrou böyük rəqəmləri toplaya bilən ilk hesablayıcı maşını yaradır. İlk elektron-

hesablayıcı maşın “Eniak” 1946-cı ildə yaradılmışdı. 

İnformasiya cəmiyyətinə keçidi təmin edən əsas texnoloji kəşflərdən biri yarımkeçiricilərin geniş 

miqyaslı tətbiqi oldu. Məhz onların köməyi ilə kompüterə həyat verildi. O isə öz növbəsində təkcə 

məlumatın emalı vasitələrində deyil, eyni zamanda rabitə aləmində inqilabi dəyişikliklər etdi. 

Belə ki, 1971-ci ildə ilk mikrosxem meydana çıxdı, 1981-ci ildə isə İBM şirkəti fərdi kompüter 

yaratdı. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, bütün dünyada 1960-cı ilədək 7 min kompüter istifadə 

olunurdu. 1993-cü ildə tarixi dönüş baş verdi. İlk dəfə fərdi kompüterlərin istehsal həcmi minik 

avtomobillərinin istehsal həcmini üstələdi və 35,4 milyon ədədə çatdı. “İntellektual” maşın tərəfindən 

yaradılan imkanlar öz layiqli qiymətini aldı. Bu gün kompüter istehsal edən ABŞ, Yaponiya, Çin və s. kimi 

ölkələrdə kompüter televizordan çox istehsal olunur və satılır və bu tendensiya geniş yayılır. 

Kompüter termini ingilis dilində hesablayıcı cihaz mənasını bildirir. Rus dilində kompüterin sinonimi 

kimi elektron-hesablayıcı maşın işlədilir. 

“Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti”ndə kompüter anlayışına belə izah verilir: “Kompyuter is. (Ing.). 

Hesablayıcı elektron maşın” (1, 730). Fikrimizcə, bu izahı tam və əhatəli hesab etmək olmaz. 

Azərbaycan dilində əvvəllər rus dilində olduğu kimi kompyuter sözündən istifadə olunurdu. Sonralar 

bir müddət türk dilində işlədilən bilgisayar termini də kompyuter sözü ilə yanaşı işləndi. Son dövrlər daha 

çox kompüter sözü daha çox işlənir. 

Rus dilində də kompüterin adlandırılmasında variantlar mövcuddur:  Computer – компьютер – комп 

– компухтер – банка – марка – машина. 

Müasir cəmiyyət informasiya mübadiləsinin miqyaslı və yüksək sürətli olmasını tələb edir. Bu da 

informasiyanın saxlanılması və emalını həyata keçirən elektron qurğuların təkmilləşdirilməsinə gətirib 

çıxarır. Kompüter universal maşın kimi informasiya axını ilə işləmək üçün yaradılmışdır. O, kitabların, 

jurnalların nəşrə hazırlanması prosesində, konfransların, mühazirələrin keçirilməsi zamanı, elmi və texniki 

hesablamalarda, tele- və radio verilişlərin tərtibində və s. tətbiq olunur. 

“Kompüter” konseptinin anlayış xüsusiyyətləri aşağıdakı əlamətlərlə səciyyələnir: a) elektron 

(proqramlaşdırılan, avtomatlaşdırılmış), b) hesablamları yerinə yetirmək üçün yaradılmış, geniş funksiyaları 

(məlumatın emalı, saxlanılması, təhlili, toplanması, çıxarılması) əvvəlcədən proqramlaşdırılmış təlimatların 

köməyi ilə yüksək sürətlə yerinə yetirən, с) ünsiyyət kanalı kimi fəaliyyət göstərən (İnternet şəbəkəsinə 

qoşulan zaman), ç) həyat fəaliyyətinin müxtəlif sahələrində tələbatları ödəyən qurğu. 

“Kompüter” konsepti öz strukturuna görə mürəkkəb olan freym kimi təqdim oluna bilər. “Kompüter” 

freyminin zirvəsi əşya, əşyanın xüsusiyyətləri, əşyanın funksiyaları, “insan – kompüter” qarşılıqlı əlaqə 

sahəsidir. 

Kompüter” konseptinin əsas obraz-perseptiv xüsusiyyətləri kollektiv dil şüurunda aşağıdakı 

əlamətlərlə təmsil olunur: а) vahid şəkildə işləyən çoxsaylı detal, hissə və elementlərdən ibarət olan 

mürəkkəb mexanizm; b) cansız əşyalar toplusundan ibarət olan cansız əşya; c) canlı əşya (antropomorfik 

xüsusiyyətlərə malik canlı varlıq); ç) kompüter arxasında işləmə yeri və vəziyyəti. 

Kompüterin geniş imkanları və bacarıqları vardır (yaddaşda böyük həcmdə informasiyanı saxlamaq və 

təhlil etmək bacarığı; informasiyanı qavramaq qabiliyyəti, dərk etmə, bilmək, başa düşmək, fikirləşmək, 

tərcümə kimi fəaliyyət növünü həyata keçirmək və s.). 

Kompüterlə davranma normalarına gəldikdə onu demək lazımdır ki,  kompüteri mənimsəmək, onun 

geniş funksional imkanlarından istifadə etmək, kompüterlə aparılan əməliyyatların etibarsızlığını, yanlışlığını 

nəzərə almaq lazımdır. Gələcəkdə ona hazır olmaq lazımdır ki, kompüter insanın özünün ayrılmaz bir 

hissəsinə çevriləcəkdir. 

Ədəbiyyat 

1.

 Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. Dörd cilddə. II cild. Bakı,  “Şərq-Qərb”, 2006, 792 s. 

2.

 

Piriyev E. Koqnitiv dilçilik üzrə praktikum. Bakı: Mütərcim, 2012, 108 s.

 

 

---

69 

 

ДИЛЯРА МУСТАФАЕВА 

Бакинский государственный университет 

 

КОМБИНИРОВАННЫЕ МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ РУССКОМУ ЯЗЫКУ 

 

Açar sözlər: kombinə-edilmiş metod, ünsiyyət vasitələri, mənimsəmə qaydaları 

 

Combinated methods to the Russian training 

 

In the article is spoken about the combined methods of training: about an active method, about reproductive and 

a creative method, about a communicative method, and also the interrelation of these methods is describe. 

Key words: the combined method, dialogue means, mastering laws 

 

В современном обществе взаимосвязь между различными науками – необходимое условие 

дальнейшего развития каждой из них. Методика как наука не составляет исключения: для нее 

наиболее существенны связи с лингвистикой, психологией, психолингвистикой, дидактической и 

другими науками. 

Однако в методике есть свои понятия и категории, не дублирующие таковые смежных наук и 

даже не выводимые из них, а ее содержание не есть подходящим образом скомбинированные данные 

лингвистики, психологии, дидактики и т.д. У методики есть свой предмет исследования, 

неповторимый ни в одной из наук, - обучение другому языку как средству общения. 

Правда, характер предмета методики по меньшей мере двойствен, что если не оправдывает, то 

объясняет позиции ученых скажет методисту, что такое язык, фонетист даст сведения о звуках, 

грамматист раскроет законы изменения и сочетания слов, а лексиколог  - законы значения слов и их 

разрядов, психолог снабдит методиста данными о восприятии, о законах усвоения и памяти, о 

механизмах речи. 

Для методиста язык – не просто средство общения, орудие мысли, система слов, законов и их 

изменений, а объект обучения: обучение же для него – не вообще падага знаний или умений, а 

развитие у учащихся способности пользоваться языком для коммуникации. 

Исходя из этого особого предмета методики как самостоятельной науки, многие передовые 

ученые формулируют ее специфические понятия, категории, законы, термины, задачи.  Среди них 

основными признаются: 

1. коммуникативность; 

2. учет особенностей родного языка учащихся, т.е. средства общения, которым они уже 

владеют. 

Без коммуникативности нет современной методики. 

Коммуникативность как основополагающая категория науки методики предполагает 

использование изучаемого языка с самых начальных стадий обучения в естественных для общения 

целях и функциях или максимально приближенных к ним имитирующих. Она подчиняет себе все 

стороны обучения – соотношение знаний с умениями и навыками, выбор приемов обучения, способ 

преподнесения, содержание общеобразовательных и воспитательных целей, а также меру и характер 

использования данных других наук, обучение русскому языку иностранцев, даже при отсутствии 

русской языковой среды, понимается как обучение речи, общению и выражению мысли. 

Эта категория определяет содержание учебного процесса, виды речевой деятельности, которые 

подлежат усвоению, количественные и качественные характеристики отбираемого учебного 

материала, уровни впадения языком, которые должны быть достигнуты в каждом из этих видов. 

Раскрывая эту категорию (коммуникативность) необходимо познакомиться со следующими 

понятиями методики: 

- практическая направленность целей обучения; 

- функциональный подход к отбору подачи языкового материала; 

- ситуативно-тематическое представление учебного материала; 

- изучение лексики и морфологии на синтаксической основе; 

- концентрическое расположение учебного материала и выделение нескольких этапов 

обучения; 

- учет родного языка учащихся. 

Коммуникативность обучения требует постоянного практического пользования русским 

языком как средством мышления и общения в устной и письменной форме. 

---