Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
- İltisaqiləşməyə meylli flektiv quruluşlu
Azərbaycan Milli Kitabxanası 146 bizimdir – A.H.), 1 bir qisim araşdırmaçı tam əks yanaşma sərgiləyərək, bu dillərin (aqlütinativ ünsürlərlə zəngin) flektiv dil olduğunu iddia edirlər. Əslində, bantu dillərinin tipoloji xarakteristikasını vermiş tədqiqatlarda onların aqlütinativ quruluşlu olma- sının etirafı üstünlük təşkil etsə də, hətta, bu dillərin aparıcı tipoloji təmayülünün iltisaqilik olduğu qeyd olunan tədqiqatlarda sözügedən dillərin flektivlik əmsalının yetərincə yüksək olmasının vurğulanması gözardı edilə bilməz. Məsələn: «flektiv dillərə xas olan bir qisim xüsusiyyətlərin yer aldığı sintetik-aqlütinativ dillər»; 2 «postpozisiyon mövqedəki morfemlərin birikməsi sayə- sində meydana çıxan fuziyon mahiyyətli proseslərin» müşahidə edildiyi və «şəkilçi çoxmənalılığında təzaşür tapan flektivlik elementlərinin yer aldığı aqlütinativ dillər» (kursiv bizimdir – A.H.) 3 və s. Maraqlıdır ki,məhdud bir qisim tədqiqatlarda isə tam əks yanaşma sərgilənərək bantu dillərinin problemli tipoloji səciyyələndirməsi, bir növ, gözardı edilir və onlar tipik iltisaqi dil örnəyi kimi təqdim olunurlar. 4 Onu da qeyd edək ki,məhz, bu cəhət, yəni morfem tikişindəki «qaynaq» sayəsində yeni yaranan birikmə komponentlərinin öz müstəqilliyini itirməsi faktı fərqli tipoloji 1 Мельников Г.П., Охотина Н.В. Выявление детерминанты и классифи- кация морфем банту (на материале суахили) // Проблемы африканского языкознания. Типология, компаративистика, описание языков. М., 1972, стр. 11. 2 Реформатский А.А. Теория языка.Типологическая (морфологическая классификация языков). http://genhis.philol.msu.ru/printer_133.shtml Кодухов В.И. Введение в языкознание. М., 1979, стр. 327. 3 Охотина Н.В. Банту языки / Лингвистический энциклопедический словарь. М., 1990, стр. 69-70 4 мяс: Долгопольский А. Б., Журинская М. А.Типологическая классифи- кация языков. http://www.cultinfo.ru Azərbaycan Milli Kitabxanası 147 xarakteristikaların meydana gəlməsinə rəvac vermişdir. Belə ki,bantu dillərinin tipoloji tanımlanmasından məlum olduğu kimi,burada morfemlərin sıx xəlitələşmə sayəsində çoxtərkibli fuziyon birikmə əmələ gətirdiyini ortaya qoyur.Məhz,həmin çoxkomponentli birikmələrin mövcudluğu vaxtilə İ.İ.Meşşaninovun bu dilləri inkorporasiya ilə zəngin dillər siyahısına salmağa vadar etmişdir. 1 Bantu dilləri üzrə görkəmli mütəxəssislərdən biri – Alisa Verner «bu dillərin, adətən, aqlütinativ adlandırıl- masına baxmayaraq, burada yer alan və kökdən ayrı istifadəsi qeyri-mümkün olan formativ elementlərin əsl fleksiya olduğunu» önə sürmüş, növbəti tədqiqatında daha qəti mövqe sərgiləyərək həmin elementlərin ingilis dilindəki daxili fleksiya halları ilə müqayisəsi əsasında, birincilərin (bantu dillərinin) «qismən flektiv» və ya «flektivləşməkdə olan» quruluşa malik olduğunu bildirmiş; daha sonrakı araşdırmasında isə, bir qədər də irəli gedərək aqlütinativ tip göstəricilərinin mövcudluğuna rəğmən, insirafi təbiətli olduğunu iddia etmişdir (kursiv bizimdir – A.H.). 2 Həmkarını məsələ ilə bağlı birmənalı mövqeyinin olmamasında tənqid edən digər görkəmli afrikanist dilçi K.M.Dok özünün «İltisaqiləşməyə meylli flektiv quruluşlu bantu dilləri» araşdırmasında sözügedən dillərin insirafiliyinin aparıcı tipoloji təmayül olmasının şübhə doğurmadığını bildirmiş və əleyhidarlarından olan (bantu dillərinin aqlütinativ quruluşa malik olduğunu önə sürən) 1 бу щагда бах: Мельников Г.П. Системная типология языков.Синтез морфологической классификации языков со стадиальной. http://www.philol.msu.ru/~lex/melnikov 2 Док К.М. Языки банту, флективные с тенденцией к агглютинации // Африканское языкознание. М., 1963, стр. 189. Azərbaycan Milli Kitabxanası 148 Q.Consonun mülahizələrini şərh edərkən problemlə belə ikili münasibətin mövcudluğunun «flektivlik» termini ilə bağlı fikir ortaqlığının əldə edilməsindən qaynaqlandığını (kursiv bizimdir – A.H.)iddia etmişdir. 1 Doğrudan da, bantu dillərinin tipoloji xarakteristikası ilə bağlı müzakirələrlə tanışlıq, hətta, bu dillər üzrə mütəxəssis olmayan şəxslərdə də məsələnin kökünün tiplərarası delimitasiya problemi ilə üzvi əlaqədə olması təəssüratını oyadır. Belə ki, sözügedən dillərin səciyyələn- dirməsini aparan araşdırıcıların burada inkorporasiyanın «praktiki olaraq, heç vaxt yer almaması» ilə bağlı mülahizələrinə rəğmən, istər G.P.Melnikovun bantu və bir sıra Qafqaz dilləri arasından apardığı paralellər (dilçi, hətta, həmin paralellərə istinadən, bu dillərin V.Humboldtun araşdırmaları dövründə «tipoloji analiz obyekti» olması təqdirində görkəmli tipoloqun (V.Humbol- dtun) «inkorporlaşan dillərinin quruluşunun mahiyyətini açması»na aşkar maneə törədə biləcəyini də ehtimal etmişdir), 2 istər V.M.Misyukun, A.A.Sukovun və digər tədqiqatçıların dəyərləndirmələri suaxili və ona qohum dillərdə polisintetizmin çəkisinin heç də iddia edildiyi kimi çox aşağı səviyyədə olmadığını düşünməyə əsas verir. 3 Daha dəqiq desək, həmin araşdırmaların bir qismi, ümumiyyətlə, inkorporlaşan quruluşlu dillərlə (məs: Meksika atsteklərinin dili) bantu dillər arasında prinsipial fərq görmür. Belə olan təqdirdə, sözügedən 1 Йеня орада, с.189. 2 Мельников Г.П. Системная типология языков.Синтез морфологичес- кой классификации языков со стадиальной. http://www.philol.msu.ru/ ~lex/melnikov 3 Мельников Г.П., Охотина Н.В. Выявление детерминанты и класси- фикация морфем банту (на материале суахили) // Проблемы африкан- ского языкознания. Типология, компаративистика, описание языков. - М., 1972, стр. 12-13. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|