Microsoft Word kitab-son ayten ?N son variant- nadir m doc
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Az ərbaycan Milli Kitabxanası
Azərbaycan Milli Kitabxanası 137 «fleksiya» və s. bu kimi terminlərdən gedir. – A.H.) yarar- landığı» təsnifatda «yeriyən linqvistik nəzəriyyə»yə əsaslandığını və həmin dilçilərin «yalançı təkamülçülər» (əkobı - gvolöüionistı) olduğunu önə sürməsi (kursiv bizimdir – A.H.) 1 ehtimallarımızda yanılmadığımızı düşün- məyə əsas verir. Bununla belə, maraqlıdır ki, Boduen de Kurtene tərəfindən səpilən şübhə toxumları nəticəsiz qalmamış və sonrakı nəsil dilçilər arasında analoji mövqe nümayiş etdirən kifayət qədər çox sayda dilçi ortaya çıxmışdır. Belə ki, Kurtenenin fonem nəzəriyyəsini davam etdirərək yeni aspektdə inkişafına təkan vermiş L.V.Şerba 2 dahi sələfinin tipoloji görüşlərini, demək olar ki, mənimsəyərək aqlütinativ və flektiv dil quruluşları arasında önəmli fərqin olmamasından dolayı, onlar arasında prinsipial qarşılaşdırma aparılmasının doğru olmadığını; «hal-hazırda onun (morfoloji klassifikasiyanın – A.H.), araşdırmanın terminologiya ilə əvəzlənməsi üsulunu təcəssüm etdirdiyini» və «indi düşüncəli dilçilərdən, yəqin ki, heç kəsin bu klassifikasiyanı qlottoqoniya ilə ciddi şəkildə özləşdirmədiyini» bildirmişdir. (Maraqlıdır ki, L.V.Şerbanın ehtimallarına rəğmən, dövrünün «düşüncəli dilçilər»indən hesab edilən Y.A.Ma- kayev, özünün «Müqayisəli, qarşılaşdırma və tipoloji qrammatika» mövzulu tədqiqatında, «tipoloji qrammatika- nın qohum dillərin müqayisəli qrammatikasının üfüqlərini əsaslı şəkildə genişləndirə biləcəyini» və bu zaman, tipoloji araşdırmaların bir sıra həlli vacib problemlərin analizində, o cümlədən qlottoqoniya məsələlərinin təhlilində mühüm 1 Бодуэн де Куртенэ И.А. Избранные труды по общему языкознанию. Том II, М., 1963, стр.179-180. 2 Щерба Л.В. Языковая система и речевая деятельность. Л., 1974, стр. 42. Azərbaycan Milli Kitabxanası 138 əhəmiyyət kəsb etdiyini bildirmişdir 1 ). Göründüyü kimi, L.V.Şerba dahi müəllimindən dil təkamülü ideyasına skepsisi əxz etmişdir. XX əsrin əvvəllərində (1913) digər rus dilçisi – D.N.Kudryevski də «aqlütinativ və flektiv dillər arasında … mahiyyət etibarilə prinsipial fərq yoxdur» 2 – qənaətini səsləndirmişdir. Boduen de Kurtenenin fikirləri daha sonrakı nəsil dilçilərin də ideya qaynağı olmuşdur. Belə ki, «aqlütinativ və flektiv dil bölgüsünün çox tərəddüdlü olduğunu» və bu dil tiplərinin xarakteristikası zamanı «məqsədli seçim və qərəzlə şərh edilən misallarla kifayətlənməyin mümkünsüz- lüyünü» vurğulayan O.P.Sunik özünün tipoloji delimitasiya probleminə həsr edilmiş silsilə əsərlərində bilavasitə 3 və ya dolayısı 4 ilə Boduen de Kurtine ilə həmrəyliyini nümayiş etdirmişdir. Maraqlıdır ki, istər O.P.Sunik, istərsə də mülahizələrinə bir qədər sonra müraciət edəcəyimiz A.K.Borovkov iltisaqi və insirafi dil bölgüsünün olduqca şərti olması fikrində israr göstərmələrinə və ayrı-ayrı dillərin strukturundakı tipoloji anomaliya hallarının təbiətinin izahı üçün təkamül ideyasına (yəni dil strukturunda kök-aqlütinativ-flektiv mərhələli sxem üzrə inkişafın bir növ «kodlaşdırılması» 1 Макаев Э.А. Сравнительная, сопоставительная и типологическая грамматика. // Вопросы языкознания, 1964, №1, стр.12. 2 Боровков А.К. Агглютинация и флексия в тюркских языках / Памяти академика Л.Щербы (1880-1944), Л., 1951, стр.123. 3 Суник О.П. Слово, его основа и корень как различные морфологичес- кие категории / Морфологическая структура в языках различных типов. М.-Л., 1963, стр. 34. 4 Суник О.П. Вопросы типологии агглютинативных языков (К проблеме соотношения агглютинации и флексии) / Морфологическая типология и проблема классификации языков. М.-Л., 1965, стр. 41.; Суник О.П. Проблема агглютинации в алтайских языках / XXV Международный конгресс востоковедов. Доклады делегации СССР. М., 1960, стр. 10. Azərbaycan Milli Kitabxanası 139 nəzəriyyəsinə) müraciət etmənin absurdluğunu iddia etmələrinə baxmayaraq, onların sözügedən sapma probleminin çözümü ilə bağlı təklif etdikləri həll yolu bir çox halda az arqumentativliyi ilə seçilmir. Belə ki, «Türk dillərində aqlütinasiya və fleksiya» adlı məqaləsində L.V.Şerbanın (yuxarıda qeyd olunan qəbildən) fikirlərini epiqrafa çıxarmaqla artıq məsələyə münasibətini öncədən açıqlamaş A.K.Borovkov sözügedən dillərdə flektivləşmə tendensiyalarını (məs: türkmən d. bo:r ( ( * təsbit etmiş A.P.Potseluyevski, İ.A.Batmanov və S.Amanjolovla qiyabi polemikaya girərək bu elementlərin insirafi quruluş mərhələsinə «keçid» cəhdlərini təcəssüm etməsi fikirləri ilə razılaşmamış, lakin bununla belə, bu qəbildən tipoloji sapma hallarının türk dilləri üçün xarakterik olduğunu etiraf edərək, hətta, müəyyən mənada, onların F.F.Fortunatov bölgüsündə «flektiv-aqlütinativ» adlandırılmış sami dilləri ilə də müqayisəsinə yol verərək, «…bu mənada türk dillərinin də əsl mənada aqlütinativ olmadığını» iddia etmişdir (kursiv bizimdir –A.H.). 1 Göründüyü kimi, alim dolayısı ilə türk dillərindəki bütün insirafi elementlərin «əzəli» flektivliyin nəticəsi olduğunu bildirmişdir. Təqdim olunan nümünələrdən də dil strukturunun sonrakı inkişaf mərhələsinə aid olması aşkarca sezilən flektiv təbiətli sapmaları adekvat dəyərləndirməyən * Бу тядгигат чярчивясиндя бизи типолоъи модификасийа проблеминин нязяри мцстявидя чюзцмц марагландырдыьындан вя щямин сяпкили типолоъи сапма елементляри даща юнжяки арашдырмамызда ятрафлы шякилдя дяйярляндирилди- йиндян бу мягамда сюзцэдян груп фактларын тящлили цзяриндя дайанма- йажаьыг. (даща ятрафлы бах:Щажыйева А.Й.Дил системиндя типолоъи сапмалар (аглцтинатив диллярдя дахили флексийа вя фузийа). нам.дисс. Б.,2006; Щажыйе- ва А.Й.Аглцтинатив диллярдя дахили флексийа вя фузийа.Б.,2007.) 1 Боровков А.К. Агглютинация и флексия в тюркских языках / Памяти академика Л.Щербы (1880-1944), Л., 1951, стр. 124-125. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|