Microsoft Word Кitab-yunis hazir. Doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
215 bununla yanaşı erməni Mədətovu müsbət fonda və qabarıq formada oxucunun nəzərinə çatdırmaq meyli açıqca duyulur. Lakin məlumdur ki, bu generalın mənəm-mənəmliyi öz erməni gücünə deyil, rusun gücünə arxalanırdı. Tarixən ermənilər başqalarına, güclü himayədarlara arxalanmışdılar və indi də belədir. Eyni zamanda etnik tərəfkeşlik mövqeyində dayanan Mirzə Yusif general Mədətovun Qafqazdan kənarlaşdırılmasını onun Paskeviçə tabe olmaması ilə bağlayır. Mirzə Yusif İrəvan qalasının işğalını, Abbas Mirzənin q oşununun əzilməsini, Təbrizin işğalını ağlasığmaz rəvayətlər, yalanlar və əsassız müddəalarla qələmə alır. O, 1826-1828-ci illərin müharibəsinin təsvirini aşağıdakı tərzdə yekunlaşdırır: «Hər iki tərəf sülh müqaviləsini bağlayıb dostluğun əsasını qoydular, iki tərəf arasında müqavilələr yazılıb, möhürlənib bağlandı. Araz çayını iki dövlətin sərhədi təyin etdilər. Bundan başqa Qızılbaş dövləti yeddi kürur - beş yüz min babaxanı tüməni verməli oldu. O zaman hər tümən dörd manatdan bir qədər az idi. Barışıq 1828-ci il fevral ayında bağlandı» (58, s.92). Mirzə Adıgözəl bəyin və Mirzə Yusif Qarabağinin əsərlərinin son fəsilləri diqqətlə nəzərdən keçirilərkən məlum olur ki, ikinci Rusiya- İran müharibəsi Gülüstan sülh müqavilə- sinin şərtlərini pozan Qacarlar səltənəti tərəfindən başlanmışdı. 1826-1828- ci illər ikinci Rusiya-İran müharibəsi hər iki tərəfdən aparılan ədalətsiz, işğalçı və qarətçi müharibə idi. Yeri gəlmişkən son zamanlar bir sıra tədqiqatçılar belə hesab edirlər ki, istər 1804-1813, istərsə də 1826-1828-ci illər müharibələri rus- İran yox, rus-Azərbaycan müharibələri olmuşdur. Biz bu haqlı fikirlə tamamilə razıyıq. Çünki, əvvəla bu müharibələr nə Rusiya imperiyasının, nə də İranın ərazisində getməmişdir. Müharibə Azərbaycan uğrunda və Azərbaycan torpaqlarında aparılmışdı. İkincisi isə, Abbas Mirzənin özündən tutmuş, onun ordusunun sonuncu əsgərinədək rusa qarşı vuruşanların hamısı Azərbaycan türkü idi. Fətəli şahın Tehran sarayı və hökuməti isə Qərbdə İranın «Napoleonu» adlandırılan Abbas Mirzəyə bu 216 müh aribələrdə nəinki kömək etməmiş, əslində ona mane olmuşdur. Bütün bunları N.Nəcmi də, E.Paşayev də təsdiq edirlər. Rus ordusunun irəliləməsindən Tehran yolunun onun üzünə tam açılmasından qorxuya düşən Fətəli şah, öz inadından əl çəkərək sülh müqaviləsi bağlanmasına razılıq verdi. Bu ədalətsiz, soyğunçu və qarətçi sülh 10 fevral 1828-ci ildə, Təbrizdən bir qədər cənubda yerləşən Türkmənçay kəndində imzalandı. Bu müharibədən də qalib çıxan Rusiya imperiyası Azərbaycanın şimal torpaqlarını işğal etdi, Azərbaycan xalqı və torpaqları iki hissəyə parçalandı. Bu ədalətsiz müqavilə ilə 107 ildən artıq Şimali Azərbaycan Rusiya imperiyasının, ondan sonra isə 71 il Sovet imperiyasının müstəmləkə əsarətində qalmışdır. Sovet imperiyası süquta uğradıqdan sonra Şimali Azərbaycan müstəqillik əldə edərək, öz dövlətçilik ənənələrini bərpa edib, hüquqi, demokratik və dünyəvi dövlət quruculuğu yolunda böyük uğurlar qazanmışdır. Türkmənçay sülh müqaviləsi 16 maddədən ibarət idi. Bu müqavilənin 12 oktyabr 1813-cü il Gülüstan sülhündən fərqi ondan ibarət idi ki, bu müqavilə İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının da Rusiya tərəfindən işğalını özündə ehtiva edirdi. Bu müqavilənin XII, XIV və XV maddələri iki ölkə arasında əhalinin hərəkəti və başqa məsələlərə toxunurdu. Bu müqavilə imzalan arkən aparılan danışıqlarda A.S.Qriboyedov və A.A.Bakıxanov da iştirak etmişdilər. Gülüstan sülh müqaviləsi Rusiya tərəfindən 1828-ci ilin martında, Qacarlar tərəfindən isə iyul ayında ratifikasiya edildi. Türkmənçay müqaviləsinin bəzi mühüm maddələrini bütövlükdə əsərə daxil etməyi lazım bilirik: DÖRDÜNCÜ MADDƏ Müqaviləyə qoşulan yüksək tərəflərin razılığı ilə hər iki dövlət arasında sərhədlər aşağıdakı hüdudda qərara alınır: - 217 sərhəd xətti Türkiyə torpaqlarının ucundakı kiçik Araratın zirvəsindən aralıda düz istiqamətə yaxın nöqtədə başlayaraq o dağların zirvəsindən keçir; buradan maillik üzrə kiçik Araratın cənub tərəfindən axan Aşağı Qarasu çayının yuxarılarına düşür, sonra sərhəd xətti o çayın axarı üzrə Şərur qarşısında onun Araza töküldüyü yerədək davam edir; bu məntəqədən Abbasabad qalasınadək Araz çayının yatağı üzrə gedir; burada qalanın Arazın sağ sahilində yerləşən xarici istehkamları yanında yarım ağac, yəni 3½ Rusiya versti enində bütün istiqamətlərdə dövrə haşiyələnəcək və o ətrafda olan torpaq sahəsi büsbütün məhz Rusiyaya məxsus olacaqdır və bu gündən sayılmaqla iki ay ərzində ən yüksək dəqiqliklə ayrılacaqdır. Sərhəd xətti o yerdən, göstərilən dövrənin şərq tərəfdən Arazın sahilinə birləşdiyi yerdən başlayaraq bir daha o çayın yatağı ilə Ye ddibulaq bərəsinədək gedir; buradan İran torpaqları Araz çayının yatağı üzrə 3 ağac, yəni 21 Rusiya versti uzanacaqdır; sonra sərhəd Muğan düzü vasitəsilə Bolqarçayadək, iki kiçicik Adınabazar və Sarıqamış çaylarının birləşməsindən 3 ağac, yəni 21 verst aşağıda olan torpaqlara gedir; sərhəd buradan Bolqarçayın sol sahili ilə yuxarı, adları çəkilən kiçik Adınabazar və Sarıqamış çaylarının birləşməsinədək, sonra Şərqi Adınabazar çayının sağ sahili üzrə onun yuxarılarınadək davam edir, buradan isə Çikoir yüksəkliyinin zirvəsinədək elə davam edir ki, o yüksəklikdən Xəzər dənizinə tökülən bütün sular Rusiyaya məxsus olacaqdır, İran tərəfə axan bütün sular isə İrana məxsus olacaqdır. Burada iki dövlət arasındakı sərhəd dağ zirvələrilə müəyyən edilir; qərarlaşdırılmışdır ki, onların Xəzər dənizinə doğru enişi Rusiyaya məxsus olmalıdır, o biri yandakı enişi isə İrana məxsusdur. Sərhəd Çikoir yüksəkliyi zirvəsindən, Talışı Ərş dairəsindən ayıran dağlar üzrə Qəmərkuhun zirvəsinədək keçir. Suların axarını iki yerə bölən dağların başı, yuxarıda Adınabazarın yuxarı axarı və Çikoir zirvəsi arasındakı sahə haqqında deyilən kimi, burada da eləcə sərhəd hüdudunu təşkil edəcəkdir. Sonra sərhəd xətti suların axarına aid yuxarıda şərh olunan qaydalara aramsız əməl etməklə Qəmərkuhun Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|